Kalingawan sang Masa sang Nahauna nga Siglo

Madamo gid ang nasamaran kag napatay, lakip na ang pila ka kabataan, sang nagkinagubot ang magkasumpong nga mga humalangad sang isport sang duha ka magkaingod nga banwa sa nabagatnan nga Italya. Bangod sini nga trahedya, ginpasira sang mga awtoridad ang ampiteatro sa sulod sang napulo ka tuig.

ANG mga balita tuhoy sa mga kinagubot kaangay sini kinaandan na lang nga mabasa sa mga pamantalaan karon. Apang ining partikular nga insidente, natabo halos 2,000 ka tuig na ang nagligad sang panahon nga naggahom si Emperador Nero. Ginlaragway sang Romano nga istoryador nga si Tacitus ining kinagubot nga natabo sa ampiteatro sang Pompeii sang nag-away ang mga taga-Pompeii kag ang mga humalangad gikan sa kaingod nga banwa sang Nuceria sa tion nga may sambuwa ang mga gladiador.

Sang nahaunang siglo, mahuyugon gid ang mga tawo sa kalingawan. Ang dalagku nga mga siudad sang Emperyo sang Roma may mga teatro, ampiteatro, kag circus, kag ang iban naman may yara sini tanan. “Ang mga hampang,” siling sang Atlas of the Roman World, “nagalakip sang tuman nga kasingki kag paghinugyaw . . . [kag] sang mapahituon nga pagpaagay sang dugo.” Ang mga manugkangga nagasuksok sing masili nga kolor, kag ang tagsa ka grupo nagarepresentar sa isa ka partikular nga hubon sang katilingban, politikal man ukon sosyal. Nagahinugyaw ang mga humalangad kon maggua na ang ila paborito nga mga humalampang. Nangin bantog gid ang mga manugkangga amo nga ang ila mga retrato ginaadorno sang mga tawo sa ila balay, kag daku ang ila sueldo.

Ginahiwat man sa mga siudad ang maduguon nga mga sambuwa sang mga gladiador kag sambuwa sa ulot sang tawo kag sapat kag kon kaisa ang tawo wala sing armas. Suno sa istoryador nga si Will Durant, “ang ginsentensiahan nga mga kriminal, nga nagasuksok kon kaisa sang panit sang sapat agod daw sapat man tan-awon, ginatagbong sa mga sapat nga ginpagutman gid para sa sina nga sambuwa; naagihan sang mga kriminal nga napatay ang tanan nga sahi sang kasakitan.”

Yadtong mga nakunyag sa sini nga sahi sang di-diosnon nga kalingawan matuod gid nga ‘nadulman sa ila hunahuna,’ kag “wala na sang tanan nga igbalatyag sa maayo kag malain.” (Efeso 4:17-19) Sang ikaduhang siglo, si Tertullian nagsulat: “Sa tunga [sang mga Cristiano] wala gid sing nasiling, ukon nakita, ukon nabatian, nga kaangay gid sa kabuangan sang circus, sa malaw-ay nga mga palaguaon sang mga teatro, [kag] sa tuman nga kapintas sang arena.” Sa karon, ginalikawan gid sang matuod nga mga Cristiano ang masingki nga kalingawan, bisan ano man ang porma—balasahon, telebisyon, ukon mga hampang sa kompyuter—ginadumdom nga ginadumtan ni Jehova “ang bisan sin-o nga nagahigugma sang kasingki.”—Salmo 11:5.

[Retrato sa pahina 30]

Ang “mosiac” sang nagdaug nga manugkangga

[Retrato sa pahina 30]

Laragway sang isa ka lalaki nga nagapakig-away sa babayi nga leon

[Retrato sa pahina 30]

Unang-siglo nga teatro sa Roma

[Credit Line]

Ciudad de Mérida

[Credit Lines sang retrato sa pahina 30]

Top and bottom left: Museo Nacional de Arte Romano, Mérida