Kari kag Tan-awa ang Makahalawhaw nga Mekong

ANG Suba Mekong nagaagi sing likoliko sa anom ka pungsod sa Asia kag nagahatag sing palangabuhian sa mga 100 ka milyon ka tawo gikan sa halos 100 ka tumandok kag etniko nga grupo. Kada tuig, 1.3 ka milyon ka tonelada nga isda ang ginakuha sa suba—apat ka pilo sangsa makuha sa North Sea! Nagalaba sing 4,350 kilometros, amo ini ang pinakamalaba nga suba sa Bagatnan-sidlangan nga Asia. Kag bangod nagaagi ini sa madamo nga pungsod, ang suba madamo sing ngalan, ang pinakabantog—Mekong—pinalip-ot nga Thai nga ngalan nga Mae Nam Khong.

Gikan sa Himalayas, ang Mekong mabaskog nga nagahuganas sa mga banglid sang bukid kag nagabuslog sa madalom nga mga pil-as. Paglampas sini sa China, diin Lancang ang tawag sa sini, halos katunga na sang bug-os nga kalabaon sang suba ang nalatas sini kag gulpi ini nagabuslog paidalom sa makahalawhaw nga 4,500 metros. Ang nabilin nga katunga sini nagadalayday sing 500 metros lamang. Subong resulta, mas makanay ang suba sa sini nga bahin. Paggua sini sa China, ang suba amo ang dulunan sang Myanmar kag Laos kag sang daku nga bahin sang dulunan sang Laos kag Thailand. Nagatunga ini sa Cambodia kag nagailig pasulod sa Vietnam subong duha ka suba kag nagasangasanga ini antes maggua padulong sa South China Sea.

Sang talipuspusan sang dekada 1860, nangita ang mga Pranses sang puede maagyan sang sakayan nga ruta sa Mekong pakadto sa China. Apang, napaslawan sila sang nasumalang nila ang mga sulog malapit sa banwa sang Kratie, sa Cambodia, kag ang sunodsunod nga makatalagam nga mga busay nga ginatawag nga Khone Falls, sa nabagatnan sang Laos. Mas madamo nga tubig ang nagabuslog sa Khone Falls sangsa bisan diin nga busay sa bug-os nga kalibutan, doble pa sangsa Niagara Falls, nga nahamtang sa dulunan sang Canada kag Estados Unidos.

Isa ka Suba sang Kabuhi

Importante ang Mekong sa ekonomiya sang Bagatnan-sidlangan nga Asia. Ang Vientiane, ang kapital sang Laos, kag ang siudad sang Phnom Penh, ang kapital sang Cambodia, mga siudad nga pantalan sa suba. Sa ilawod nayon, ang Mekong importante katama sa mga pumuluyo sang Vietnam. Nagasanga ini didto sa pito ka suba kag nagaporma sing delta nga 40,000 kilometros kuadrados, nga ang puede maagyan  sang sakayan ginabulubanta nga mga 3,200 kilometros. Ining bugana nga tubig nagatubig sa mga kaumhan kag humayan kag ginapatambok sang hamili nga labnang sini ang duta, busa ang mga mangunguma makapatubas sing humay sing tatlo ka beses kada tuig. Sa pagkamatuod, ang Vietnam amo ang ikaduha sang pinakadaku nga manug-eksport sang bugas sa bug-os nga kalibutan, sunod lamang sa Thailand.

Ginabulubanta nga 1,200 ka espesyi sang isda ang nagakabuhi sa Mekong, kag ang iban sini, subong man ang mga lukon, ginapabuad agod ibaligya. Ang isa ka popular nga isda sa sini nga suba, ang trey riel, nangin bantog sa pinasahi nga rason—ginsunod sa sini ang ngalan sang kuarta sang Cambodia nga riel. Nagakabuhi man sa Mekong ang dali na lang mapapas nga espesyi sang pantat nga mahimo maglaba tubtob 2.75 metros. Sang 2005, nakapukot ang mga mangingisda sing 290 kilos nga pantat, ayhan amo ang pinakadaku nga isda sa tab-ang nga nadakpan sa bilog nga kalibutan! Ang isa pa ka dali na lang mapapas nga espesyi sa Mekong, amo ang Irrawaddy nga lumbalumba. Ang mga manugpanalawsaw nagasiling nga mahimo nga kulangkulang na lang sa 100 ang nabilin sa suba.

Wala labot nga nagahatag ini sing pagkaon sa minilyon ka tawo, ang Mekong nangin alagyan man sang mga sakayan nga nanuhaytuhay ang kadakuon—magamay nga de-pasahero nga sakayan, mas dakudaku nga sakayan nga nagadala sing mga produkto, kag de-karga nga mga barko nga nagalakbay pakadto-pakari sa kadagatan. Ang suba bantog man sa mga turista, kag ang madamo sa ila luyag maglakbay sa unhan pa sang Khone Falls agod makadtuan ang Vientiane. Bantog sa mga kanal sini, mga pagoda, kag mga balay nga may mataas nga mga haligi, ining siudad nangin sentro sang komersio, politika, kag relihion sa sulod sang kapin sa 1,000 ka tuig. Halin sa Vientiane, ang isa puede magtilaw saka pailaya sa Louangphrabang. Ining siudad nga pantalan nangin kapital anay sang daku nga estado sang Thai-Lao kag sugod sang 1950 tubtob 1975, lakip sa tion sang pagsakop sang Pransia, nangin harianon nga kapital sang Laos. Makita gihapon sa sining maragtason nga siudad ang mga pamatuod nga nangin kolonya ini anay sang Pransia.

Sining karon lang, may makatulublag nga pagbag-o sa Mekong. Lakip sa sini ang makahalalit nga paagi sang pagpangisda, pagpapas sa kagulangan, kag ang pagtukod sang dalagku nga mga dam nga ginakuhaan sang koryente. Para sa madamo nga tagpanilag, daw wala na sing solusyon ining kahimtangan. Apang may paglaum pa.

Nagsaad ang Biblia nga sa dili madugay magapasilabot ang aton mahigugmaon nga Manunuga sa mga hilikuton sang tawo paagi sa iya Ginharian. (Daniel 2:44; 7:13, 14; Mateo 6:10) Sa idalom sang paggahom sinang himpit nga bug-os kalibutan nga gobierno, ipasag-uli sa maayo nga kondisyon ang bug-os nga duta, kag ang mga suba, sa malaragwayon nga hambal, ‘magapalakpak sang ila mga kamot’ bangod sa kalipay. (Salmo 98:7-9) Kabay nga ang makahalawhaw nga Mekong magabuylog sa sina nga pagpalakpak.

[Mga mapa sa pahina 24]

(Para sa aktual nga pormat, tan-awa ang publikasyon)

CHINA

MYANMAR

LAOS

THAILAND

CAMBODIA

VIETNAM

Suba Mekong

[Retrato sa pahina 24]

Humayan sa Mekong Delta

[Retrato sa pahina 24]

Mga 1,200 ka espesyi sang isda ang nagakabuhi sa Suba Mekong

[Retrato sa pahina 25]

Merkado sa suba, Vietnam

[Credit Lines sang retrato sa pahina 24]

Rice paddies: ©Jordi Camí/age fotostock; fishing: ©Stuart Pearce/World Pictures/age fotostock; background: © Chris Sattlberger/Panos Pictures

[Credit Lines sang retrato sa pahina 25]

Market: ©Lorne Resnick/age fotostock; woman: ©Stuart Pearce/World Pictures/age fotostock