Maano Na Lang Kami Kon Wala sing mga Asno?

SUNO SA MANUNULAT SANG MAGMATA! SA ETIOPIA

SA MGA kalye sang Addis Ababa—ang kapital nga siudad sang Etiopia, ang ika-16 sa labing madamo sing populasyon nga pungsod sa kalibutan—ang asno madugay na nga importante nga sahi sang transportasyon. Kalabanan sang mga drayber sang mga salakyan naanad na sa ila, nga nakahibalo nga sa masami ang mga asno makatultol kon diin sila makadto kag determinado nga makaabot sa ila kaladtuan. Ang mga asno wala nahadlok sa masako nga trapiko, bisan pa mabudlay ang ila malapad nga mga lulan, kag wala sila nagabalikid. Busa, kon indi mo luyag malamhitan sang uling, mamala nga ipot sang baka, ukon sang bisan ano nga lulan sini, mas maayo nga magpahigad ka na lang!

Ginabulubanta nga mga lima ka milyon ang asno sa Etiopia, halos 1 ka asno sa kada 12 ka tawo. Minilyon nga taga-Etiopia ang nagapuyo sa napain nga mga putukputukan sang bakulod, nga ginautlan sang madalom nga mga pil-as. Ang mga bahin sang malapad kag nasentro nga kapatagan sang pungsod natunga sang indi maisip nga mga sapasapa. Maubos ang manggad sang bisan ano nga pungsod kon magtukod ini sa sini nga duog sing mga taytay ukon bisan sang indi sementado nga mga kalsada. Gani ang mapatol kag mapag-on sa laktanay nga asno amo ang nagakabagay nga gamiton subong transportasyon.

Masarangan sang asno ang halos tanan sa madamo nga klima sang Etiopia—halin sa mamala, mainit nga kapatagan tubtob sa mga rehiyon sang kabukiran. Kag bagay gid ini sa pag-agi sa mga dulhugon, makitid nga mga banas, batuhon nga higad sang mga suba, lutakon nga mga banas, kag sa iban pa nga mabudlay nga alagyan. Makadtuan sini ang indi masarangan sang kabayo ukon kamelyo. Para sa minilyon nga katawhan, ang asno amo ang panguna nga kalargahan sang mga produkto, ilabi na sa mga siudad diin ang kalabanan sang mga puluy-an indi malab-ot sang de-makina nga mga salakyan.

Ang mga asno makaagi sa kurto nga alagyan kag makalikuliko sa makitid, may kudal nga mga banas. Wala ini nagakinahanglan sing mahal nga mga goma kag talagsa lang may problema sa madanlog  nga mga alagyan. Makabato ini sa kargahanay sang bisan ano man nga sahi sang lulan, amo nga ang mga karga madul-ong gid sa mga puluy-an halos bisan diin. Sa gutok nga mga trapiko, ang akig nga mga drayber wala sing mahimo kundi ang maghulat na lang kag magpanirbato, pero ang mga asno mahapos lang nga makalusotlusot. Wala sing pulis nga magpamulta sa asno kon magsulang ini sa trapiko. Kag wala gid sing problema sa parkingan. Ang isa ka asno nagabili sing mga 50 dolyares, apang mas barato ini kon ipaanggid sa magasto mo sa plete!

Mga Asno sa Kapital

Kon aga, linibo ka asno ang nagakadto sa Addis Ababa—nga may populasyon nga kapin sa 3,000,000—nga sa masami naghalin pa sa kalayuon nga kapin sa 25 kilometros. Masami nga masako kon Mierkoles kag Sabado bangod tienda. Mahimo magadugay sing mga tatlo ka oras ang paglakbay, nga dapat kaagahon pa maghalin. Kon kaisa ginadunganan sang mga tag-iya ang ila mga asno, apang masami nga nagakaulihi sila, amo nga nagalagas na lang sila.

Ang kinaandan nila nga karga amo ang sinako sang uyas, utanon, inuggatong, semento, kag uling, subong man ang mga lata sang mantika kag mga kaha sang ilimnon. May mga asno nga makakarga sing 90 kilos ukon kapin pa. Ang malaba nga mga karga, subong sang kawayan ukon puno sang eucalyptus, ginahigot sa ila kilid kag ginapasagnoy sa kalsada. Ayhan ang labing matahom nga mga kargada amo ang tagalumapaw nga mga binugkos sang dagami ukon sang gindasok nga uhot nga halos indi na makita ang mga asno.

Sa ila pagkadto sa merkado kon aga nga nagadala sang ila mabug-at nga mga karga, mahimo nga madasig ang pagdagondagon sang asno. Kon mabaligya na ang mga karga sini, hinayhinay ini nga nagapauli, nga nagapundo kon kaisa agod maghalab sa alagyan. Kon ang mga asno wala sing karga nga dalal-on sa merkado, ginagamit gihapon sila sa matag-adlaw nga mga hilikuton nga pagsag-ub kag paghakot sing inuggatong. Mahimo man ini maarkilahan. Ang iban lakip pa gani sa “grupo” sang mga asno nga ginaarkilahan agod maglakbay! Sa pila ka duog ang mga asno nagabutong sing mga kariton, ukon kon kaisa, isa ka pares sini ang nagaguyod sang karo.

Takus Pabaloran

Ang mga asno halos wala nagakinahanglan sing pag-atipan. Sila ang nagapangita sang ila pagkaon kag nagahalab sang bisan ano lang. Kon ginaatipan sing maayo, ginapalangga sang mga asno ang ila mga tag-iya. Kon tuhoy sa kaalam, mas maalam sila sangsa mga kabayo. Madali nila madumduman ang mga alagyan. Bisan wala ginaupdan, makasag-ub sila sa kalayuon nga mga walo ka kilometro, basta may magbantay lang sa ginakuhaan kag sa ginaaryahan sang tubig. Ginabutangan pa gani sila sing mga kilingkiling agod mahibaluan sang mga tawo nga ara na ang asno kag makuha nila ang ginpadala sa ila.

Bisan pa nga mapisan ang mga asno, indi gid sila mapilit nga maglakat kon sobra ang bug-at sang ila karga ukon kon luyag nila magpahuway. Sa sini nga mga kahimtangan, ukon kon nasakitan sila sa plastada sang karga, nagaluko sila. Kon matabo ini abi sang iban nagabisyo lang sila amo nga ginasinggitan ukon ginapintasan sila. Ayhan madumduman mo ang kasaysayan sa Biblia tuhoy sini nga hitabo.—Numeros 22:20-31.

Ang mga asno takus gid pabaloran kag atipanon sing maayo. Makahalanusbo gid kon maghulaghulag ang karga bangod wala ini maplastar sing maayo, nga bangdan nga mahulog sa kanal kag mapiang ang asno. Ang mga hubag, palata, uyangas, pulmonya, kag iban pa amo ang nagapaluya sa sining mapisan nga manugdala sing lulan. Bangod sini, gintukod ang isa ka moderno nga klinika para sa mga asno sa Debre Zeyit, malapit sa Addis Ababa. May yara ini mga kompyuter, mga hulot bululngan, mga ambulansia, kag bisan gani hulot uloperahan para sa mga asno. Busa, sang 2002, mga 40,000 ka asno ang nahatagan sing nanuhaytuhay nga pagbulong.

Ginlatas sang patriarka nga si Abraham upod sa iya asno ang mabulubukid nga duog sang magkadto sia sa Bukid Moria. (Genesis 22:3) Sa bug-os nga maragtas sang pungsod sang Israel, ang asno bahin sang ila matag-adlaw nga pagsinalayo. Bisan si Jesucristo nagsakay sa asno sa iya madinalag-on nga pagsulod sa Jerusalem.—Mateo 21:1-9.

Sa Etiopia madugay na ginagamit ang mga asno. Apang, importante gihapon ini sa kabuhi sang mga tawo. Samtang ang mga trak kag mga awto nagabag-o ang modelo sa pagligad sang mga tinuig, ang asno wala gid nagalubad. Kag sa pagkamatuod takus gid ini nga pabaloran!

[Credit Line sang retrato sa pahina 26]

‘The Donkey Sanctuary’, Sidmouth, Devon, UK