“Ang Kaalam sang Kinaugali”

SUNO SA MANUNULAT SANG MAGMATA! SA JAPAN

AMO sini ang naglanog nga tema sa Aichi, Japan, ang ginhiwatan sang Expo 2005, diin 121 ka pungsod ang nagpakigbahin. Ginpalig-on ang mga bisita nga tun-an ang kinaugali kag “manikasog gid nga tukibon ang dalanon sang pag-uswag sa ekonomiya nga ginagamit ang kinaugali apang wala ginahalitan ini.” Nahamtang malapit sa Nagoya, sa sentro sang Japan, ang eksibit nagalakip sang mga kagulangan, linaw, kag mga bulak. Ang talalupangdon gid amo ang ginpataas nga 2.6 kilometros nga alagyan nga gintawag Global Loop. Halos 21 metros kalapad, makita gikan sa sini ang matahom nga palibot, kag sa amo man nga tion maamligan ang kinaugali nga katahom sa idalom.

Nahisanto sa Kinaugali

Kaangay sang isa ka daku nga balayan sang atataro, ang nagtabon sang pavilion sa Japan amo ang “panit” nga human sa 23,000 ka ginlala nga kawayan, nga nagatabon sini gikan sa init sa adlaw. Ang promedyo nga kalabaon sang tagsa ka kawayan 7 metros, kag ang tinukod nagataas sing 19 metros, nagalapad sing 90 metros, kag nagasangkad sing 70 metros, amo nga isa ini sa labing daku nga tinukod sa kalibutan nga human sa kawayan. Ang pavilion may 360-degree spherical video imaging system. Sa sulod sang 12.8 metros nga diametro sini kag ginapalibutan sang nagahulag nga mga laragway, mabatyagan sang mga bisita ang mangin kaupod, kon sa aton pa, sang duta kag sang bugana nga kabuhi sa sini.

Nagagamit sing multimedia, ginapakita sang pavilion sa Malaysia ang mga kagulangan kag mga korales. Sa pavilion sang Thailand, ang makapasubo nga mga danyag nga tuga sang tsunami sang Disiembre 26, 2004, nagapahanumdom sa mga tumalan-aw nga “indi madaug sang tawo ang kinaugali.” Nagatudlo sa katalagman sang pagkapapas, ang eksibit sang Bagatnan nga Aprika nagapadaku sang laragway sang bata sang quagga, daw zebra nga sapat nga naglagulad sa mga nalupyakan sang bagatnan nga Aprika tubtob napapas ini sa pagpangayam sang ika-19 nga siglo.

Ang gindispley sa sulod sang daw repredyeritor sa tupad sang nagapanguna nga pavilion sang Expo amo ang mga tul-an sang elepante nga nakutkutan sa permafrost sang Siberia, Rusya, sang 2002. Ginhingadlan ini nga Yukagir Mammoth, sunod sa ngalan sang duog diin ini nasapwan, ining halimbawa sang napapas nga espesyi sang elepante may duha ka daku, nagakurba nga mga bangkil, kag ang mga mata sini medyo nagamuklat. Ang ulo sini may panit pa kag bulbol. Ining tumalagsahon nga elepante nagapahanumdom pa gid sang makahalanusbo nga pagkapapas.

 Mas Maayo nga Palaabuton?

Paano malubad sang mga tawo ang mga katalagman sang aton planeta sa palaabuton, subong sang polusyon kag pag-init sang globo? Ginlaragway subong “ang simbulo sang Expo 2005,” ang isa ka daku katama nga “berde” nga pader, nga ginatawag nga Bio-Lung, nagalaba sing 150 metros kag 15 metros kataas. Ginahuman ang pader sing mga 200,000 ka tanom gikan sa 200 ka espesyi, lakip ang mga bulak. Ginrekomendar nga ang pila sining “mga baga,” nga sarang maislan suno sa panag-on, mahimo mangin baga sang isa ka siudad kag manugsala sang hangin, nga nagahigop sang carbon dioxide kag nagapatubas sing mga oksiheno.

Ginpadaku man sang Expo ang transportasyon nga nagalakip sa bag-o nga sahi sang mga bus nga ginapaandar sang elektrisidad. Samtang ginasakyan ini sang mga tawo, tubig lamang ang ginabuga sang tambutso sini. Ang isa pa ka nagapahalipay sa mga maluyagon sang teknolohiya amo ang una nga depasahero nga maglev linear train sang Japan, nga ginhingadlan Linimo. Nagagamit sing mabaskog nga mga magnet, mahipos kag matawhay nga nagadalagan ang Linimo samtang nagalutaw sing 8 milimetros sa ibabaw sang riles. Lakip man sa ginadispley amo ang de-baterya nga mga bagon, depasahero nga mga bisikleta, kag daw bus nga mga salakyan nga puede may drayber ukon wala. Nagabiyahe sing tigduha ukon tigtatlo, ining moderno katama nga mga salakyan nagagamit sing kinaugali nga gas, nga mas matinlo sangsa kinaandan nga petrolyo.

Handurawa nga ang organiko nga higko, subong sang mga damog, mangin elektrisidad kag abono. Ang isa ka planta sang elektrisidad didto nagagamit sing proseso nga ginatawag methane fermentation agod mahimo ini. Sa baylo nga sunugon ang basura, ginadunot ini sang planta kag ginahimo ini nga methane gas, diin ginakuha ang hidroheno. Ang mga fuel cell, nga nagagamit sing mga pagbag-o sang kemikal agod magpatubas sing elektrisidad, naga-oxidized sang hidroheno agod magpatubas sang elektrisidad. Ang sobra sini amo ang tubig kag abono. Sa pagkamatuod, ang planta nagaproseso sang tanan nga organiko nga basura gikan sa Expo, kag ang elektrisidad gikan sa sini nagapasiga sang mga pavilion.

Daku man ang pagpanalawsaw para sa mga robot nga ang tuyo amo ang pagpatubas sing mga makina nga mamag-an kag puede mangin kabulig sang mga tawo. Nagapasundayag sang pila ka pag-uswag sa teknolohiya sang robot, pito ka robot ang nagkadto sa tunga sang entablado sang isa ka pavilion kag nagkuha sang igtalupangod sang kadam-an paagi sa musika. Ang pila nagpatokar sing mga instrumento paagi sa paghuyop, ang ila “mga tudlo” maabtik nga nagapit-ag, samtang ang iban nagapatunog sang bombo. “Tama gid sa ila kasagad kag kaabtik maghulag nga nagakasal-an sila nga mga tawo,” siling sang isa nga nagatan-aw.

 Ang duha pa ka moderno nga imbension amo ang nagakadunot nga plastik nga human sa harina kag kaanggid nga mga produkto kag ang mga nanobubble, tuman kadiutay nga mga bukal sang gas nga mas diutay pa sa 200 nanometer ang diametro. Ang isa ka buhok sang tawo mga 50,000 ka nanometer ang diametro. Ining tuman kadiutay nga mga bukal tuman katapok kag madali madula. Apang ang mga manugpanalawsaw sa Japan nakahimo sing teknolohiya nga nagapatubas sing mapag-on nga mga nanobubble sang oksiheno, nga nagdugang sa “ikasarang sang mga isda kag mga pakinhason nga makapasibu sa mga pagbag-o sang palibot.” Ang matuod, ang isa ka aquarium nga puno sing mga nanobubble sang oksiheno sarang mabutangan sang pila ka espesyi sang mga isda sa tab-ang kag sa dagat! Nagalaum ang mga manugpanalawsaw nga gamiton ining bag-o nga teknolohiya sa pagsagod sang isda, sa agrikultura, kag sa iban pa nga kahimtangan.

Nagapamati Bala ang Kalibutan?

Bisan pa nga ginapadaku sang Expo nga dapat magpamati sa “kaalam sang kinaugali,” sa kabug-usan, ang kalibutan wala nagapamati. Ginasamulak ini sang mga tingog sang pagkaignorante, kakagod, kag kagarukan. Subong resulta, ang duta nangin “Pilason nga Planeta,” subong sang ginsiling sang isa ka eksibit. Apang bisan yadtong may maayo sing katuyuan wala sing masaligan nga mga solusyon sa mga problema sang katawhan kag sa mga problema sang duta sa ekolohiya. Suno sa Biblia, ini nga mga solusyon indi maaman sang ihibalo kag kaalam sang mga tawo. (Jeremias 10:23) Apang ang kahimtangan may paglaum pa. Paano?

Ginasugiran kita sang Biblia nga ang labing mataas nga Tuburan sang kaalam—ang aton Manunuga—magapasilabot sa mga hilikuton sang tawo antes malaglag sang tawo ang iya hinimuan. (Bugna 4:11; 11:18) “Sa diutay pa nga tion, kag ang malauton wala na . . . Apang ang mga mahagop magapanag-iya sang duta, kag makasapo gid sila sing daku nga kalipay sa kabuganaan sang paghidait,” siling sang Salmo 37:10, 11. Huo, maalam kita kon mamati kita sa kinaugali, apang mas maalam kita kon mamati kita sa Manunuga paagi sa pagbasa kag pag-aplikar sang iya Pulong, ang Balaan nga Biblia. (2 Timoteo 3:16) Ang tanan nga nagahimo sini makakita sang aton nagabalatian nga planeta nga magaayo gid kag mangin paraiso.—Lucas 23:43.

[Retrato sa pahina 24]

Displey sang “nanobubble”

[Retrato sa pahina 24]

Wala sing drayber nga mga bus

[Retrato sa pahina 24, 25]

Ang 360-degree spherical video imaging system

[Retrato sa pahina 25]

Ang Bio-Lung ginahuman sang 200,000 ka tanom gikan sa 200 ka espesyi

[Retrato sa pahina 25]

Ginalingaw sang mga robot ang tumalambong paagi sa musika