Halin sa Egipto Pakadto sa mga Siudad sa Bug-os nga Kalibutan

SUNO SA MANUNULAT SANG MAGMATA! SA ITALYA

“‘NAGALAKBAY’ sila,” siling sang magasin sa Italya nga Archeo, “kag nangin simbulo sang gamhanan nga sibilisasyon nga nagpatubas sa ila.” Madugay na nga nagbiya ang kalabanan sa ila sa Egipto kag gindala sa mga duog subong sang Istanbul, London, Paris, Roma, kag New York. Matalupangdan sang mga nagaduaw sa Roma nga kalabanan sang labing bantog nga mga plasa sa siudad ginadekorasyunan sini. Sin-o sila? Ang mga obelisk!

Ang malaba kag kuadrado nga bato nga nagapagamay sa punta, nga nakilal-an subong obelisk, may mataliwis nga punta nga daw piramide. Ang pinakadugay mga 4,000 ka tuig. Bisan ang pinakaulihi nga ginhimo mga 2,000 ka tuig na kadugay.

Ang mga obelisk, nga ang kalabanan pula nga bato, ginatipak sang dumaan nga mga Egiptohanon kag ginapatindog sa atubangan sang mga lulubngan kag mga templo. Ang pila tuman kataas. Ang pinakadaku nga nagatindog gihapon karon sa isa ka plasa sa Roma mga 32 metros kataas kag nagabug-at sing 455 ka tonelada. Kalabanan ginadekorasyunan sang mga hieroglyph.

Ang katuyuan sining mga monumento amo ang pagpadungog kay Ra, ang dios nga adlaw. Ginpatindog ini agod pasalamatan sia sa iya pangamlig kag sa ginhatag niya nga mga kadalag-an sa mga hari sang Egipto, subong man sa pagpangayo sing mga pabor. Ang korte sini gin-ilog kuno sa piramide. Nagarepresentar ini subong mga silak sang adlaw agod magpainit kag mag-iwag sa duta.

Dugang pa, ang mga obelisk gingamit sa pagpadungog sa mga Paraon. Ang mga inskripsion sini nagaproklamar sang pila ka hari sang Egipto subong “pinalangga ni Ra” ukon “matahom . . . subong ni Atum,” nga amo ang dios sang adlaw kon magtunod. Ang isa ka obelisk nagasiling tuhoy sa gahom sang militar ni Paraon: “Ang iya gahom daw kaangay ni Monthu [dios sang inaway], ang toro nga baka nga nagatasak sang iban nga mga kadutaan kag nagapatay sang mga rebelde.”

Ang una nga mga obelisk ginpatindog sa siudad sang Junu sa Egipto (ang On sa Biblia), nga ginahunahuna nga nagakahulugan “Siudad sang Haligi,” ayhan nagapatuhoy sa mga obelisk mismo. Ang mga Griego nagtawag sini nga Junu Heliopolis, nga buot silingon “Siudad sang Adlaw,” bangod amo ini ang pinakasentro sang pagsimba sang mga Egiptohanon sa adlaw. Ang Griegong ngalan nga Heliopolis pareho sing kahulugan sa Hebreong ngalan nga Beth-shemesh, nga nagakahulugan sing “Balay sang Adlaw.”

Ang matagnaon nga tulun-an sang Jeremias sa Biblia nagahinambit sa pagguba sang “mga haligi sang Beth-shemesh, nga yara sa duta sang Egipto.” Mahimo nga nagapatuhoy ini sa mga obelisk sang Heliopolis. Ginpakamalaut sang Dios ang ginarepresentar sining idolatroso nga pagsimba.

Pagtipak kag Pagsaylo

Ginpakita sang labing daku nga obelisk kon paano ginahimo ini nga mga monumento. Nahamtang gihapon ini malapit sa Aswân, Egipto, kay wala ini masaylo. Pagkatapos nga makapili sing maayo nga mga anib sang igang kag matapan ini, ginakutkutan palibot sang mga trabahador ining hilimuon nga obelisk. Ginbuhuan nila ini sa idalom kag ginbutangan sing mga tukod, tubtob matapan ang naidalom nga bahin. Ang bato, nga nagabug-at sing mga 1,170 ka tonelada, nga mas mabug-at sa bisan ano nga gintipak sang mga Egiptohanon sadto, pagadalhon kuntani sa Nilo kag ikarga ini sa balsa.

Apang ang natabo amo nga ginbiyaan sang mga trabahador ang obelisk sa Aswân sang narealisar nila nga daku katama ang litik sini kag indi na makay-o. Kon natapos ini, magataas ini sing 42 metros, kag kuatro por kuatro metros ang pundasyon. Wala gihapon mahibalui kon paano ginapatindog ang mga obelisk.

Halin sa Egipto Pa Roma

Sang 30 B.C.E., nangin probinsia sang Roma ang Egipto. Luyag sang pila ka emperador sang Roma  nga dekorasyunan sang dungganon gid nga mga monumento ang ila kapital, gani mga 50 ka obelisk ang gindala sa Roma. Dapat magtukod sing dalagku nga mga sakayan nga gindesinyo para lang diri agod masaylo ini. Pagkatapos nga mapahamtang sa Roma, padayon gihapon nga ginagamit ang mga obelisk sa pagsimba sa adlaw.

Sang nabungkag ang Romano nga Emperyo, gin-ati ang Roma. Ang kalabanan sang obelisk ginpangtumba kag ginpabay-an. Apang ang pila ka papa naghandum nga patindugon liwat ang mga obelisk nga ginkuha halin sa kagulub-an sang dumaan nga siudad. Ginbaton sang Iglesia Romana Katolika nga ang mga obelisk “gindedikar sa Adlaw sang isa ka hari sang Egipto” kag nagdala sadto “sing walay pulos nga kadungganan sa makangilil-ad nga pagano nga mga templo.”

Ang pagpatindog liwat sang una nga mga obelisk sang paggahom ni Papa Sixtus V (1585-90) ginlakipan sang mga pangadi kag mga rituwal sa pagtabog sa mga demonyo kag sa mga pagpakamaayo, subong man sang pagwisik sang bendita kag pagsunog sang incienso. “Ginatabugan ko ikaw sing demonyo,” amba sang isa ka obispo sa atubangan sang obelisk sa Vatican, “agod magdala sang balaan nga Krus kag magpabilin nga indi madagtaan sang tanan nga pagano kag sang mga kalautan gikan sa espirituwal nga mga kasaypanan.”

Gani samtang ginausisa sang isa ka turista ang mga obelisk nga nagatindog karon sa Roma, mahimo nga ginahunahuna man niya ang daku nga kalantip sa pagtipak, pagsaylo, kag pagpatindog sini. Mahimo nga matingala man sia nga ang mga monumento nga ginagamit sa pagsimba sa adlaw nangin dekorasyon sa siudad sang mga papa—isa gid ka makalilibog nga hitabo!

[Retrato sa pahina 15]

Luxor, Egipto

[Retrato sa pahina 15]

Roma

[Retrato sa pahina 15]

New York

[Retrato sa pahina 15]

Paris