Polen​—Ang Yab-ok sang Kabuhi

KON tigpamulak, masako ang mga buyog amo nga ang polen yara sa palibot. Sa mga may alerdyi, ang polen daw sumpa sa baylo nga pagpakamaayo. Apang antes naton kabigon ang polen nga salot sang kinaugali, dapat naton dumdumon ang papel sining pinasahi nga yab-ok. Mahimo nga makibot kita kon mahibaluan naton nga nasandig gid ang aton kabuhi sa sini.

Ano gid bala ang polen? Ang The World Book Encyclopedia nagapaathag: “Ang polen diutay katama nga binilog nga halin sa laki nga organo sang nagapamulak nga tanom.” Buot silingon, ginapatubas sang mga tanom ang polen agod magdamo ini. Subong sang aton nahibaluan sa mga tawo, ang binhi sang babayi dapat magsamo sa binhi sang lalaki agod mangin bata. Sing kaanggid, ang bayi nga organo sang bulak  (ang pistil) nagakinahanglan sing polen gikan sa laki nga organo sang bulak (ang stamen) agod mangin bunga. *

Ang mga binilog sang polen tuman kadiutay nga indi naton ini makita; apang, maathag sila kon tan-awon sa mikroskopyo. Ang matuod, makita sang nagatan-aw nga lainlain ang kadakuon kag korte sang kada espesyi. Bangod indi madali madunot ang polen, importante nga tun-an sang mga sientipiko ang pinasahi nga “marka” sang mga binilog sang polen nga ila makutkutan. Sa amo sarang nila makilala ang ginasagod nga mga tanom sang mga tawo sang nagligad nga mga siniglo. Ang mas importante, ang pinasahi nga mga korte sang tagsa ka sahi sang polen nagapaposible sa mga bulak nga makilala ang polen nga pareho sa ila.

Ang Paglakbay sang Polen

Madamo nga tanom ang nagasalig sa hangin agod magsaylo sang polen sini. Ang tubig nagadala man sing polen sa iban nga mga tanom nga nagakabuhi sa tubig. Bangod palagpat lang ang polinasyon paagi sa hangin, ang mga kahoy kag mga tanom nga nagasalig sa sini nga pamaagi nagapatubas sing tuman kadamo nga polen. * Sa mga tawo nga may alerdyi sa polen, ang pagdamo sini makapahuol gid.

Bisan pa maayo magbulig ang hangin sa polinasyon sang madamo nga sahi sang kahoy kag mga  hilamon, ang mga tanom nga nagapamulak nga indi tuman kaikit dapat may mas maayo nga pamaagi. Paano mapasaylo ang polen sining mga tanom sa kaangay nila nga espesyi kon nagaantad ini sing pila ka kilometro? Paagi sa isa ka epektibo gid nga serbisyo nga ginahimo sang mga kabog, pispis, kag mga insekto! Apang, siempre, wala sila nagadala sing polen sa iban nga bulak nga wala sing padya.

Ginatanyagan sang mga bulak ining mga manugdala sing nektar—isa ka manamit nga produkto nga mabudlay gid nila dis-ayrihan. Samtang nagatinguha nga supsupon ang nektar, pirme masag-id sang bisita ang lawas sini sa polen. Nian, sa pagpangita nila sing iban pa nga nektar, masaylo nila ang polen sa masunod nga bulak.

Ang mga insekto amo ang pinakadamo nga manugsaylo sang polen ilabi na sa maayo sing klima nga mga duog. Madamo nga bulak ang ila ginakadtuan kada adlaw samtang nagakaon sing nektar kag polen. * “Ayhan ang labing importante nga maamot sang mga insekto sa ikaayong lawas sang katawhan,” paathag ni Propesor May Berenbaum, “amo ang isa nga wala sila ginapadunggan: ang polinasyon.” Ang mga hamunga nga kahoy may mga bulak nga masami nagasalig sa cross-pollination agod magdamo ang bunga. Busa makita mo ang importansia sa pagsaylo sang polen kag sa aton ikaayong lawas.

Kon Paano Ginaganyat ang mga Trabahador

Dapat ganyaton kag pakan-on sang mga bulak ang mga manugdala sang polen. Paano ini ginahimo sang mga bulak? Mahimo nga tanyagan sini sing maayo nga palahuwayan ang mga manugdala sang polen. Dapat man nila ipahibalo ang ila mga produkto, sa masami paagi sa hitsura kag kahumot sini. Subong man, madamo nga bulak ang may mabinuligon nga mga giya paagi sa mga pintokpintok ukon mga gurayguray. Sa sining paagi ang mga bisita makahibalo kon diin nila masapwan ang nektar.

Nanuhaytuhay ang pamaagi sang mga bulak sa pagganyat sa mga manugdala sang polen. Ang pila nagapausbong sing baho agod maganyat ang mga langaw. Ang iban nagapanglimbong agod mangin madinalag-on ang polinasyon. Halimbawa, ang mga bee orchid daw mga buyog kon tan-awon, kag nagalimbong ini sa mga buyog nga maluyag mangopa. Ang pila ka bulak nagasiod sang mga insekto kag ginabuy-an lamang sila kon mahimo na sang mga insekto ang pagsaylo sang polen. “Wala na sing mas masibod pa kag mas mapahituon sa pagkabuhi sang mga tanom sangsa pagpat-od nga ang mga bulak mabutangan sing polen,” sulat sang botanista nga si Malcolm Wilkins.

Kon wala ginpahanabo sang Manunuga nga ang mga tanom mangin matahom para sa polinasyon, minilyon ka tanom ang indi magdamo. Nagakomento tuhoy sa sining tumalagsahon nga hilikuton, si Jesus nagsiling: “Magtuon kamo gikan sa mga liryo sa latagon, kon paano sila nagatubo; wala sila nagapangabudlay, ukon nagapamulon; apang nagasiling ako sa inyo nga bisan si Solomon sa bug-os niya nga pagkahalangdon wala makapanapot kaangay sang isa sini.”—Mateo 6:25, 28, 29.

Bangod sang polinasyon, ang mga tanom nagadamo kag nagapatubas sing pagkaon nga nagasakdag sa aton. Matuod, mahimo nga ang pila sa aton mahul-an sang polen, apang dapat kita magpasalamat sa mga masako nga manugdala sining yab-ok sang kabuhi. Ang madinalag-on nga patubas nagadepende sing kalabanan sa sining makatilingala kag kinaugali nga proseso nga nagapamatuod sa makatilingala nga binuhatan sang aton Manunuga.

[Mga nota]

[Kahon/Mga retrato sa pahina 16]

Mga Manugdala sang Polen

MGA LANGAW KAG MGA BAGANGAN

Ini sila amo ang wala mapadunggan sa ila papel sa pagdala sing polen. Kon naluyagan mo ang tsokolate, mapasalamatan mo ang hamlok nga nagahimo sining importante nga hilikuton sa pagdala sing polen sa mga bulak sang kakaw.

MGA KABOG KAG MGA POSSUM

Ang pila sang labing dalagku nga kahoy sa kalibutan, subong sang kapok kag baobab, nagadepende sa mga kabog tuhoy sa polinasyon. Ang pila ka kabog wala lamang nagasuyop sang nektar kundi nagakaon man sing mga prutas kag nagapalapta sang mga binhi sini, sa amo doble ang ila hinimuan. Sa Australia ang diutay nga mga marsupial nga nakilal-an nga mga possum nagakadto sa mga bulak agod magpaayaw sa nektar. Sa ila pagpangita sing nektar, nagasaylo ang polen sa iban nga bulak paagi sa ila mga bulbol.

MGA ALIBANGBANG KAG MGA SUGBA-SUGBA

Ining matahom nga mga insekto nagadepende gid sa nektar subong ila kalan-on, kag nagadala sang polen kon magsulusaylo sila sa iban nga mga bulak. Ang pila sang matahom nga mga orkidyas nagadepende gid sa mga sugba-sugba para sa polinasyon.

MGA SUNBIRD KAG MGA TAMSI

Ining masili sing duag nga mga pispis pirme nagasaylosaylo sa mga bulak, nga nagasuyop sing nektar. Nagatapik ang polen sa mga bulbol sa agtang kag dughan sini.

MGA BUYOG KAG MGA WASP

Ang bulbulon nga lawas sang mga buyog nagadala sang polen subong sang pagtapik sang yab-ok sa antipara, amo nga maayo gid nga manugdala sang polen ang mga buyog. Ang isa lang ka buyog makadala sing halos 15,000 ka binilog sang polen. Bangod sang pagdala sang buyog halin sa Inglaterra sang ika-19 nga siglo, naglapnag karon ang clover sa New Zealand, nga amo ang panguna nga halalbon sang mga kasapatan sa pungsod.

Ang mga putyukan amo ang labing importante nga manugdala sang polen. Pirme ini nagakonsentrar sa isa lang ka sahi sang bulak nga bugana sa palibot sang balay sini. Ang entomologist nga si Christopher O’Toole nagabanabana nga “mga 30 porsiento sang pagkaon sang tawo ang nasandig sing direkta kag indi direkta sa polinasyon nga ginahimo sang mga putyukan.” Kinahanglanon ang mga buyog para sa polinasyon sang mga hamunga nga kahoy subong sang mga almond, mansanas, plum, cherry, kag mga kiwi. Ang mga mangunguma nagabayad sa mga nagasagod sang putyukan para sa ginahimo sang tagsa ka panong sini.

[Retrato sa pahina 18]

Mga “bee orchid”