Ang Mapisan nga mga Labandero sang Abidjan

SUNO SA MANUNULAT SANG MAGMATA! SA CÔTE D’IVOIRE

NAGABIYAHE kami pa katundan gikan sa Abidjan, sa Côte d’Ivoire, nga nagapanghulonghulong sa sining masako nga siudad sang Katundan nga Aprika, sang hinali lang nga nakita namon ang isa ka makagalanyat nga danyag. Nahumlad sa malapad nga kahilamnan ang linibo ka masili nga mga panapton. Ngaa? Malipayon nga ginpaathag sang amon tumandok nga mga abyan kon ngaa. Obra ini sang mga fanico.

Ang fanico amo ang isa ka grupo sang mapisan nga mga labandero. Halin sa kaagahon tubtob sa kasisidmon, ginatos ka lalaki kag pila ka kusganan nga mga babayi ang nagapanglaba sa Suba Banco subong palangitan-an nila. Ang ila ngalan kombinasyon sang Dyula, ukon Jula, nga mga tinaga nga fani, buot silingon “tela” ukon “panapton,” kag ko, buot silingon “manglaba.” Sa amo, ang Dyula nga tinaga nga fanico nagakahulugan sing “isa nga nagapanglaba sing mga panapton.”

 Ang Obra sang Labandero

Sang isa ka kaagahon, ginkadtuan namon ang mga fanico sa ila ginaobrahan agod mahibaluan pa ang tuhoy sa ila makawiwili nga palangitan-an. Daw ano nga sinakuay! Nagsugod na sila sa pag-obra. Ang mga goma sang salakyan nga ginatungtungan sing dalagku nga mga bato nagakatay sa malubog diutay nga Suba Banco. Sa atubang sang tagsa ka goma, ang labandero nga nagatindog sa tubtob-paa ukon tubtob-hawak nga kadalumon sang tubig, masako sa pagpabukal sa habon, sa pagwaswas, kag sa pag-iskoba.

Antes magbutlak ang adlaw, nagapamalaybalay ang fanico nga labandero agod panguhaon ang iya mga lalabhan para sa sina nga adlaw. Ang balay sang iban sang iya mga suki tres kilometros ang kalayuon gikan sa lalabhan. Ginakarga niya ang tanan nga lalabhan niya sa kahoy nga karito agod guyuron ukon ginabugkos ini kag ginatus-on pakadto sa Suba Banco. Pag-abot niya didto, daw nagakoro nga ginatamyaw sia sang tanan sa lainlain nga mga lenguahe, kay ang fanico nga nagaobra diri naghalin sa madamo nga bahin sang Aprika. Ang iban sa ila mga tinuig na nga nagaobra diri, kaangay ni G. Brama, isa ka maskulado nga labandero nga kapin na sa 60 anyos. Sa bug-os nga tuig, may tatlo ka adlaw lamang nga wala sila nagapanglaba.

Ang aktual nga paglaba sa mga panapton trabahuso gid. Nagatan-aw kami sang ginahaw-as sang isa ka lalaki ang iya sobra kadamo nga mga lalabhan, nga daw indi gid mapatihan sang isa ka kinaandan nga iloy. Ginhubad niya ang nabugkos nga mga panapton kag ginhuluman sa tubig ang tagsa ka panid. Masunod, ginpabukal niya sa tubig ang isa ka daku nga bareta sang habon halin sa lana sang palma kag ginwaswas ang tagsa ka panid sang panapton sa bato. Kon kaisa nagagamit sia sing iskoba agod makuha ang nagdukot nga mansa. Pila ang panukot sa pagpalaba? Mga tres singkuenta ang tagsa ka kamisadentro kag ayhan siete pisos ang manipis nga habol. Amo sini kon ngaa kinahanglan madamo gid ang dapat labhan sang fanico agod mabuhi sia.

Kon makita mo ang madamo gid nga lalabhan nila, mahimo nga mamangkot ka, ‘Paano nila madumduman kon kay sin-o ang tagsa ka panid sang panapton?’ Nahunahuna namon nga basi ginagamit nila ang isa ka sistema nga kaanggid sa ginagamit sang isa ka grupo sang mga labandero sa India nga may sekreto nga pangmarka. Ang sistema nga ginagamit sang mga fanico tuhay gid sa ginagamit sang mga taga-India, apang epektibo man.

Ginpaathag sang amon guide nga nakasonar sini nga obra ang teknik nga ginagamit sang fanico. Una sa tanan, kon nagapanguha sing mga lalabhan, ginatandaan sang labandero ang kadakuon sang lawas sang tagsa ka miembro sang pamilya agod madumduman niya kon kay sin-o ang tagsa ka panid sang mga panapton. Wala niya ini ginamarkahan. Pagkatapos, ginahigtan niya ang pareho nga bahin sang mga panapton sang isa ka pamilya—nga ginagamit, halimbawa, ang nawala nga pako, ang natuo nga pako, ang kuelyo, ukon ang pahera. Kon ginalabhan niya ini, nagahalong sia pirme nga indi magbululag ang mga panapton gikan sa isa ka pamilya. Para sa amon, daw mabudlay gihapon tandaan ang mga panapton. Gani ginpamangkot namon ang isa ka fanico kon natabo na nga nadulaan sia ukon nasamo niya sa iban ang panapton sang isa ka tawo. Makita gid sa iya nawong nga nakibot sia, sang magsabat sia, ‘Wala. Wala pa gid madulai bisan sing isa ka panapton ang isa ka fanico!’

Mahimo bala magkadto sa Suba Banco ang bisan sin-o lang kag magsugod sa pagpanglaba? Indi puede! May istrikto nga pagsulundan. Ang isa ka tawo nga luyag mangin fanico dapat anay hanason sang isa ka beterano sing tatlo ka bulan. Sa sulod sini nga tion, dapat niya matun-an ang pinasahi nga teknik sa pagtanda sa mga lalabhan. Kon indi sia makapasar sa sini, indi sia pagbatunon. Apang, kon maayo ang isa ka bag-o nga fanico, may balayran sia nga gamay lamang kag pagkatapos sini  ginahatagan sia sang iya kaugalingon nga puesto nga may goma sang salakyan kag bato nga indi puede magamit sang bisan sin-o.

Habon Halin sa Lana sang Palma

Kinahanglan gid sang labandero ang habon. Gani ginahanas man ang isa ka bag-uhan kon paano gamiton ang habon halin sa lana sang palma. Tatlo ka klase sang habon ang ginagamit, nga makilala paagi sa ila duag. Ang puti kag dalag nga habon ginagamit para sa indi tanto kalago nga mga panapton, kag ang itom nga habon ginagamit para sa tuman kalago nga mga panapton. Itom ang duag sang habon bangod sang lana sang palma, nga amo ang panguna nga ingrediente sini. Sanglit, sa di-magkubos napulo ka bareta sang habon ang magamit sang tagsa ka fanico kada adlaw, pirme sila ginasuplayan sang mga manughimo sing habon nga yara lang sa unhan.

Ginkadtuan namon ang simple lamang nga pabrika sang habon sa isa ka kiliran sang pukatod malapit sa lalabhan. Ang paghimo sing habon nagasugod sa alas seis sang aga. Nabakal na sang mga trabahador ang kinahanglanon nga mga materyales gikan sa lokal nga tiendahan—ang nagbilog nga lana sang palma, potassium hydroxide, asin, duga sang kahoy nga soursop, lana sang lubi, kag mantika de cacao, tanan wala nagatuga sing polusyon. Ginalaga nila ini tanan nga ingrediente sa isa ka daku nga asero nga dram nga ginagatungan sing kahoy. Sa tapos sang mga anom ka oras nga pagpabukal sa sini, ginabubo nila ini sa lata nga mga trey kag ginapatig-a. Pagligad sang pila pa ka oras, ginautod-utod nila ang habon subong dalagku nga mga bareta.

Nian, ginatus-on sang manughimo sing habon ang isa ka labador nga mga bareta sang habon kag magdulhog sa ginahamtangan sang mga fanico. Paano niya ginadul-ong ang habon sa mga labandero kon masako sila sa pagpanglaba sa suba? Nagalusong sia sa tubtob-hawak nga kadalumon sang tubig, ginapalutaw ang plastik nga labador nga may unod nga mga habon, kag dayon ginadul-ong ini sa bisan sin-o nga nagakinahanglan sini.

Pagkatapos sang Bug-os Adlaw nga Pag-obra

Kon matapos na sang fanico ang tanan nga lalabhan, nagakadto sia sa kaiping nga kiliran sang pukatod kag ginapakubay sa hilamon ang bag-o malabhan nga mga panapton ukon ginahalay ini sa ginhimohimo nga halalayan. Ang resulta amo ang maduagon nga danyag nga nakita namon kaina. Tion man ini nga magpahunayhunay ang mapisan nga labandero gikan sa iya bug-os adlaw nga pag-obra. Sa hapon kon mala na ang tanan nga hinalay, ginapiod niya ang tagsa ka panid sini, ayhan ginaplansa pa gani ang iban nga mga panapton paagi sa de-uling nga plansa. Antes magdulom, ginabugkos niya ang tanan nga matinlo na, naplansa nga mga panapton kag ginadul-ong ini sa mga tag-iya sini.

Sang una namon makita ang mga raya sang mga panapton nga ginapamala, wala gid namon marealisar kon daw ano kadaku nga trabaho ang nadalahig sa sini. Gani nalipay kami nga ginkadtuan namon ang mga fanico sang Abidjan, kay karon nahangpan na namon kag ginaapresyar ang obra sang tanan nga labandero kag labandera sa bug-os nga kalibutan.

[Mapa sa pahina 10]

(Para sa aktual nga pormat, tan-awa ang publikasyon)

CÔTE D’IVOIRE

[Retrato sa pahina 12]

Ang manughimo sing habon nga nagabaligya sing mga bareta sang habon

[ICredit Line sang retrato sa pahina 10]

PhotriMicroStock™/C. Cecil