Ang Paborito nga Prutas sang mga Manughimo sing Pahumot

SUNO SA MANUNULAT SANG MAGMATA! SA ITALYA

MADUGAY na nga ginagamit ang mga pahumot. Sa panahon nga ginsulat ang Biblia, ang mga pahumot ginagamit sa mga puluy-an, mga panapton, mga katre, kag sang bisan sin-o nga makasarang sini. Ang mga ingrediente sang pahumot amo ang aloe, lana sang balsamo, kanela, kag iban pa nga espesia.—Hulubaton 7:17; Ambahanon ni Solomon 4:10, 14.

Ang puro nga duga sang mga tanom kinahanglanon gihapon sa paghimo sing pahumot. Nagkadto kami sa Calabria, ang pinakapunta nga rehiyon sa bagatnan sang peninsula sang Italya, agod makita kon diin ginapatubas ang isa sa mga ingrediente nga ginagamit sa paghimo sing pahumot. Mahimo nga wala ka makahibalo kon ano ang bergamot, apang halos un-tersia sang mga pahumot para sa mga babayi kag katunga sang mga pahumot para sa mga lalaki ang may humot kuno sini nga prutas. Ipaathag namon sa imo kon ano ang bergamot.

Ang bergamot isa ka sahi sang sitrus nga tanom nga ang mga dahon sini wala nagakalagas bisan kon tigtulugnaw. Nagapamulak ini kon tigpamulak, kag ang duag-dalag nga mga prutas sini nga may mahining nga panit—daw kahil kadaku—ginadugos sa talipuspusan sang tigragas ukon sa maaga nga bahin sang tigtulugnaw. Madamo nga eksperto ang nagapati nga ang bergamot isa ka mestiso nga tanom, kag indi mahibaluan kon diin ini maghalin. Wala ka sing makita nga bergamot nga nagatubo kon diindiin lang kag indi ka man makapatubo sing bergamot gikan sa iya liso. Agod mapadamo ini, ginasugpon sang mga manugtanom ang sanga sang bergamot sa sanga sang anggid sa sini nga mga tanom, subong sang suha ukon kahil.

Para sa mga manughimo sing pahumot, ang mga prutas sang bergamot pinasahi gid. Ginpaathag sang isa ka libro ang tumalagsahon nga ikasarang sang bergamot nga “kon isamo ini sa bisan ano nga mga humot, bag-o kag pinasahi gid nga humot ang mahimo.” *

Pagpananom sing Bergamot sa Calabria

Ginapakita sang maragtason nga mga sinulatan nga may mga pananom na nga bergamot sa Calabria sang maaga nga bahin sang katuigan 1700 kag kon kaisa ginabaligya sang mga tumandok ang duga sini sa nagalabay nga mga biyahero. Apang, ang pagpananom sing bergamot nagadepende sa kon bala mabakal ang pahumot. Sang 1704, si Gian Paolo Feminis, isa ka Italyano nga emigrante sa Alemanya, naghimo sing pahumot nga gintawag niya nga Aqua admirabilis, ukon “dalayawon nga tubig.” Ang panguna nga ingrediente sini amo ang duga sang bergamot. Ini nga pahumot gintawag nga eau de Cologne, “Cologne water,” ukon cologne, nga ginsunod sa ngalan sang siudad diin ginhimo ini.

Ang una nga plantasyon sang bergamot ginsugdan sa Reggio sang mga 1750, kag gindugangan pa ang pagpananom sini bangod daku ang kita sa pagbaligya sang duga sang bergamot. Kinahanglan sini nga mga kahoy ang haganhagan  nga klima kag nabagatnan nga lokasyon nga nalipdan gikan sa matugnaw nga hangin sang amihan, apang indi ini makasaho kon magbaskog ang hangin, hinali nga magbag-o ang temperatura, kag maglawig ang kapaang. Ang Reggio nga 5 kilometros ang kasangkaron kag 150 kilometros ang kalabaon, nga nahamtang sa pinakabagatnan nga baybayon sang kadak-an sang Italya, may bagay gid nga klima para sa sini. Bisan ginatinguhaan nga mapatubo ang mga bergamot sa iban nga duog, ang daku nga porsiento sang patubas sa bug-os nga kalibutan nagahalin sa probinsia sang Reggio. Ang lamang nga isa pa ka daku nga manugpatubas sini amo ang pungsod sang Côte d’Ivoire, sa Aprika.

Ang lana sang bergamot nga ang duag nagaagaw-agaw ang berde kag dalag nga kolor ginakuha sa panit sang prutas. Subong kinaandan nga paagi sa pagkuha sini nga lana, ginatunga ang prutas, ginakuha ang unod, kag ginapuga ang panit tubtob nga magpiswit ang duga sini sa espongha. Mga 200 ka libra sang bergamot ang ginapuga agod makakuha sing isa lamang ka libra nga duga. Sa karon, halos mga makina na ang ginagamit sa pagpuga.

Indi Kilala Apang Lapnag nga Ginagamit

Mahimo nga diutay lang ang nahibaluan tuhoy sa sini nga prutas sa gua sang Calabria, apang, siling sang isa ka tiliman-an, “para sa mga eksperto, ang bergamot mapuslanon gid.” Ang humot sini nga prutas indi lamang yara sa mga pahumot kundi yara man sa mga produkto subong sang mga habon, mga deodorant, mga toothpaste, kag mga inughaplas. Ang sabor sang duga sang bergamot ginagamit sa sorbete, mga tsa, mga dulse, kag mga ilimnon. Ginagamit man ini nga ingrediente sa mga produkto nga nagapapula-pula sang maputi nga panit. Bangod makapatay ini sang kagaw, mapuslanon ini sa mga kompanya nga nagapanghimo sing bulong kag sa mga doktor. Ang substansia nga pectin sang bergamot, isa man ka ingrediente sa mga bulong para sa pagpatugon sang dugo kag batok sa lupot.

Natukiban sang mga analista nga ang duga sang bergamot may mga 350 ka bahin, amo kon ngaa may pinasahi gid ini nga humot kag madamo pa nga kinaiya. Tanan ini sa isa lamang ka prutas!

Mahimo nga indi kilala sang mga manunulat sang Biblia kon ano ang bergamot. Apang, ang bisan sin-o nga interesado sa pagbinagbinag sang mga kinaiya sini nga sitrus kag sang kaalam sang Manunuga sini may rason gid nga mag-ugyon sa ginsiling sang salmista: “Dayawa ninyo si Jehova . . . , kamo nga mga kakahuyan nga nagapamunga.”—Salmo 148:1, 9.

[Nota]

[Retrato sa pahina 25]

Ginakuha ang duga sang bergamot paagi sa pagkidkid sang panit sang prutas

[Credit Line sa pahina 25]

© Danilo Donadoni/Marka/age fotostock