Determinado nga Magmanggaranon—Kon Paano Ini Makaapektar sa Imo

SA ISA ka kalibutan diin kapin sa 850 milyones ka tawo ang wala sing bastante nga makaon, mahimo daw indi mahangpan kon paano ang bugana kaayo nga pagkabuhi mangin isa ka problema. Apang natalupangdan mo bala nga ang teksto nga ginbalikwat sa nauna nga artikulo nagpaandam indi batok sa kuarta ukon manggad, kundi, batok sa gugma sa kuarta kag determinasyon nga magmanggaranon? Ano ang matabo kon ginauna sang mga tawo ang manggad kag ang mga butang nga mabakal sang kuarta? Binagbinaga anay ang epekto sa ila mga anak.

Ang Epekto sa mga Kabataan

Ginabanta nga sa sulod lamang sang isa ka tuig, 40,000 ka pasayod sa telebisyon ang matan-aw sang isa ka kinaandan nga bata sa Amerika. Idugang pa sa sini ang mga hampang sa video, moderno nga mga kasangkapan sa pagpatokar sing musika, mga programa sang kompyuter, kag ang malahalon nga mga bayo nga makita sang mga kabataan sa mga balaligyaan kag sa balay sang ila mga abyan, kag subong resulta sini, handurawa ang asud-asod nga pag-ingos sang mga kabataan sa ila mga ginikanan. Ginapasugtan sang iban nga mga ginikanan ang tanan nga ginapangayo sang ila mga anak. Ngaa?

Bangod nadingutan ang mga ginikanan sing luho sa materyal sang bata pa sila, ginapat-od nila nga indi ini maagihan sang ila mga anak. Ang iban naman nga mga ginikanan nahadlok nga kon pangindian nila ang ila mga anak, basi indi na sila pagpalanggaon sang ila mga anak. “Luyag nila nga sila ang mangin suod gid nga abyan sang ila mga anak kag ginapat-od gid nila nga malipayon ang ila mga anak,” siling sang isa ka katapo man sang grupo sang nagabuligay nga mga ginikanan sa Boulder, Colorado, E.U.A. Ginalauman  sang iban nga mga ginikanan nga ang madamo nga regalo, bayad sa daku nga tiempo nga ginahinguyang nila sa ila obra, nga malayo sa ila mga anak. Ang isa pa ka rason mahimo nga pagkatapos sang makakalapoy nga pag-obra sing isa ka semana, wala na sing kusog ang ginikanan kon paano atubangon ang indi malikawan nga resulta kon magsiling sia sing “Indi, indi mo mabakal ang gusto mo.”

Apang makabulig bala ukon makahalit kon pagustuhan sang mga ginikanan ang ila mga anak? Makahalam-ot nga suno sa ginapakita sang eksperiensia, sa baylo nga palanggaon pa si Mommy kag si Daddy, labi pa nga indi mapinasalamaton ang ginapasagsag nga mga kabataan. Wala gani nila ginaapresyar bisan ang mga regalo nga gin-ingusan gid nila. Ang isa ka direktor sa eskwelahan sang mga bata nga yara sa ikalima tubtob ikawalo nga grado nagsiling: “Naeksperiensiahan ko nga kon ihatag mo dayon ang ginapangayo sang mga bata, masami nga madali nila ini pasipakpakan pagligad sang duha ka semana.”

Ano ang nagakatabo sa ginapasagsag nga mga kabataan kon magdaku sila? Suno sa magasin nga Newsweek, ginapakita sang mga pagtuon nga kon magdaku ini nga sahi sang mga kabataan “nabudlayan sila kon paano atubangon ang mga kapaslawan sa kabuhi.” Bangod wala nila ginpangabudlayan ang butang nga naluyagan nila, ang iban sa ila indi madinalag-on sa eskwelahan, sa trabaho, kag sa pag-asawahay, kag nagapasagod gihapon sa ila mga ginikanan. Madali man sila madaug sang sobra nga kabalaka kag depresyon.

Gani, ang matuod, ginadingutan gid man ang ginapasagsag nga mga kabataan. Ginadingot sa ila ang kahigayunan nga matun-an nila ang pag-apresyar sa balor sang pagtrabaho, mapalambo ang kompiansa sa kaugalingon, kag ang maayo nga mga kinaiya. Ang terapista nga si Jessie O’Neill nagapaandam: “Kon tudluan mo ang mga bata nga makuha nila ang bisan ano nga magustuhan nila, ginahimo mo ang ila kabuhi nga mangin makaluluoy tubtob san-o.”

Ano ang Epekto sa mga Hamtong?

Kon minyo ka na, “bisan daw ano kadugay na kamo nga magtiayon ukon bisan kon pila pa ang inyo kuarta, mahimo gid nga ang masunod nga awayan ninyo amo ang kuarta,” report sang balasahon nga Psychology Today. Nagsiling man ini nga ang “paglubad sang mag-asawa sa ila indi paghangpanay kag mga kapaslawan tuhoy sa kuarta isa ka patimaan kon bala magadugay ukon indi ang ila relasyon.” Maathag nga yara sa daku nga katalagman ang relasyon sang mag-asawa kon ginapakadaku gid nila ang kuarta kag ang materyal nga mga butang. Ang matuod, ginabanta nga kuarta ang daku nga butang nga ginabaisan sang 90 porsiento nga nagdiborsio.

Apang, bisan pa nagaupuray gihapon ang mag-asawa, mahimo nga maapektuhan ang kalidad sang ila pag-asawahay kon ang ginapakadaku nila amo  ang kuarta kag ang mga luho nga mahatag sini sa ila. Halimbawa, ang mag-asawa nga may daku nga kautangan mahimo nga madali manginit kag mangakig, nga nagaresulta sa ila pagbasulay. Sa pila ka kaso, wala na sing ginaatupag ang bana ukon asawa kundi ang iya materyal nga mga pagkabutang amo nga halos wala na sila sing tion para sa isa kag isa. Ano ang matabo kon ang isa ka tiayon magbakal sing isa ka malahalon nga butang lipod sa iya tiayon? Mahimo ini tunaan sang pagsekretuhay, natublag nga konsiensia, kag pagkadula sing pagsalig—nga nagapahuyang sang pag-asawahay.

Ang pila ka hamtong na, minyo ukon indi, literal nga nagsakripisyo sang ila kabuhi sa materyalismo. Ang iban sa Bagatnan nga Aprika, bangod sang daku nga epekto sang pagsunod sa materyalistiko nga pagkabuhi sang Katundan, nagtinguha sa paghikog. Sa Estados Unidos, ginpatay sang isa ka lalaki ang iya asawa, ang iya 12-anyos nga anak nga lalaki, kag ang iya kaugalingon, mahimo gid bangod sang iya kautangan.

Sa pagkamatuod, ang kalabanan nga tawo wala nagakapatay subong resulta sang pagpangita sing manggad. Apang, samtang masako sila sa pagpangita sing manggad, indi nila mamulalungan ang madasig nga pagligad sang tion. Kag, mahimo nga maapektuhan man ang kalidad sang ila pagkabuhi kon ang mahuol nga trabaho ukon daku nga mga balayran tunaan sang hinali nga pagbatyag sing indi makontrol nga kahadlok ukon kahangawa, indi makatulog, pirme nga paglingin sang ulo, ukon ulser—mga problema sa lawas nga mahimo magpalip-ot sang kabuhi sang isa ka tawo. Kag bisan pa kon makamaradmad ang isa ka tawo kag bag-uhon niya ang iya mga prioridad, mahimo nga mangin atrasado na. Mahimo nga ang iya tiayon wala na sing salig sa iya, ang iya mga anak naapektuhan na sa emosyon, kag napierdi na ang iya lawas. Ayhan maremedyuhan pa ang iban nga halit, apang indi ini madalidali. Matuod gid nga ang subong sini nga mga tawo “nagbuno sang ila kaugalingon sing madamo nga kasakit.”—1 Timoteo 6:10.

Ano ang Luyag Mo?

Luyag sang kalabanan nga tawo ang isa ka malipayon nga pamilya, maayo nga panglawas, mapuslanon nga obra, kag bastante nga kuarta para sa masulhay nga pagkabuhi. Agod matigayon ini tanan nga apat, kinahanglan ang pagkabalanse, apang maguba ini nga pagkabalanse, kon ang panguna nga butang sa kabuhi sang isa ka tawo amo ang kuarta. Para sa madamo nga tawo, agod mapasibu ang ila kabuhi, mahimo nga dapat nila batunon ang mas manubo sing sueldo nga trabaho, mas gamay nga balay, indi tanto ka malahalon nga salakyan, ukon kasarangan lamang nga pagkabuhi. Pila sa ila ang handa nga isakripisyo ini nga mga luho agod lamang masunod ang mas mapuslanon nga mga prinsipio? ‘Nahibaluan ko nga indi ko ini kinahanglan,’ baton sang isa ka babayi, ‘apang daw indi ko ini mabuy-an!’ Luyag sang iban nga untatan na ang paghandum sa maluho nga mga butang, apang luyag nila nga iban anay ang mauna.

Kamusta ka naman? Kon ang imo kabuhi wala ginakontrol sang kuarta kag sang materyal nga mga butang, maayo gid. Sa pihak nga bahin, ginadalian  mo bala karon nga basahon ini nga artikulo bangod ang imo sahi sang pagkabuhi nagakinahanglan sang imo daku gid nga tiempo? Narealisar mo bala nga dapat mo buhinan ang paggasto agod mapauswag ang imo pisikal kag emosyonal nga kaayuhan? Kon amo, himua ina gilayon, antes mahalitan sang materyalismo ang imo pamilya. Ang kahon sa sini nga pahina nagahatag sing pila ka panugda kon paano ina himuon.

Kon ang inyo kabuhi wala ginakontrol sang materyal nga mga butang, ang tagsa ka katapo sang pamilya makabenepisyo sa pisikal kag sa emosyon. Apang, may dugang pa nga rason ang mga Cristiano—indi nila luyag nga makaupang ang materyal nga mga butang sa ila kaangtanan sa Dios. Paano maapektuhan sang materyalismo ang espirituwalidad sang isa, kag paano ini malikawan? Ipaathag ini sang masunod nga artikulo.

[Blurb sa pahina 5]

Ang ginapasagsag nga mga kabataan masami nga indi mapinasalamaton kag ang ginaingusan gid nga mga butang madali nga ginapasipakpakan

[Kahon/Retrato sa pahina 7]

Balanse nga Pagkabuhi

Kinahanglan ang determinasyon kag maayo gid nga pagplano agod mabuhinan ang galastuhan. Yari ang mga panugda nga nakabulig sa iban.

▪ MAG-IMBENTARYO. Ano ang mauntatan mo na nga baklon? Ano ang mapaiway mo? Suskripsion sa mga magasin? Mga CD sang musika? Indi kinahanglanon nga mga gamit para sa salakyan?

▪ TILAWI NGA PASIMPLEHON ANG KABUHI. Kon nagaduhaduha ka gid tuhoy sa pagpasimple sang imo kabuhi, ngaa indi tilawan anay ini sing anom ka bulan ukon isa ka tuig? Tan-awa kon bala ang tanan nga tion nga ginahinguyang sa pagpangita sing kuarta kag sa pagtipon sing mga pagkabutang nagapahalipay gid sa imo—ukon basi daw wala man lang.

▪ ILAKIP ANG INYO MGA ANAK SA PAGHAMBALANAY SANG PAMILYA TUHOY SA PAGPASIMPLE SANG KABUHI. Nian, mahimo gid nga magakooperar sila kag indi ka mabudlayan sa pagpangindi kon kinahanglan gid.

▪ TILAWI NGA HATAGAN SING ALLOWANCE ANG INYO MGA ANAK. Kon luyag nila suptan ang naluyagan nila ukon indi na lang ini pagbaklon, makatuon sila sa pagpaumod kag sa pagpabalor sa kon ano ang yara sa ila. Makatuon man sila sa paghimo sing desisyon.

▪ TUN-I ANG MGA PAMAAGI NGA MAKAKINOT. Pangitaa ang baratilyo. Magbadyet. Magdunganay sa salakyan. Kontrola ang paggamit sa de-koryente nga mga kasangkapan. Sa baylo nga magbakal sing libro, manghulam na lang.

▪ KALITI ANG NABILIN NGA TION. Dumduma nga nagkinot ka, indi lamang agod buhinan ang imo mga pagkabutang kundi agod maatipan mo ang imo pamilya kag mga abyan nga amo ang mas importante. Ginahimo mo bala ina?

[Retrato sa pahina 6]

Ang determinasyon nga magmanggaranon mahimo bangdan sang problema sa tunga sang mag-asawa