Pagbantay sa Kalibutan

▪ “Ang isa sang labing makamamatay nga krimen sa Amerika amo ang pagmaneho nga hubog,” siling sang temporaryo nga Sekretaryo sang Transportasyon nga si Maria Cino. Sang 2005, 39 porsiento sang tanan nga napatay sa aksidente sa salakyan sa E.U., natabo bangod nakainom ang drayber.—U.S. DEPARTMENT OF TRANSPORTATION.

▪ “Kapin sa 46,000 ka plastik nga basura ang nagalutaw sa kada 1 ka kilometro kuadrado sang kadagatan karon.”—UNITED NATIONS ENVIRONMENT PROGRAMME.

▪ “Ang mga trabahador sa Estados Unidos nagahinguyang sing tunga sa bilyon ka oras kada tuig sa paghampang [sa kompyuter] sa ila ginaobrahan, gani napierde ang mga kompanya sing $10 bilyones bangod sang pagnubo sang ila nahimuan.” Wala nalakip sa sini ang tion nga ginhinguyang sa “paggamit sang Internet sing personal.”—MANAGEMENT-ISSUES WEB SITE.

Kasingki sa mga Kabataan

“Para sa madamo nga kabataan ang kasingki kinaandan na nga bahin sang ila kabuhi adlaw-adlaw,” siling sang World Health Organization. Suno sa bag-o nga report sang sekretaryo-heneral sang Nasyones Unidas, “halos 53,000 ka kabataan ang ginpatay sa bug-os nga kalibutan sang 2002.” Dugang pa, minilyon ka kabataan ang ginahingalitan paagi sa pilit nga pagpaobra, prostitusyon, ukon pornograpiya. Puede bala malikawan ining kalautan? Ang report sang sekretaryo-heneral nagasiling: “Ang mga butang nga mahimo makaamlig sa ila sa puluy-an subong man sa iban pa nga mga kahimtangan nagalakip sang mapinalanggaon nga pagtatap sang mga ginikanan, mabakod nga kaangtanan sang mga ginikanan kag mga kabataan kag maayo kag indi mapintas nga pagdisiplina.”

Ang Suod nga mga Abyan Nagapalawig sang Kabuhi!

Ang madamo nga suod nga mga abyan nagapalawig sang kabuhi sang isa ka tawo, report sang Journal of Epidemiology and Community Health. Ang isa ka pagtuon sa halos 1,500 ka Australiano nga nagapangidaron sing 70 ukon lampas pa nagpanalawsaw kon paano makaapektar ang kaangtanan sang mga tawo sa kalawigon sang ila kabuhi sa sulod sang 10 ka tuig. Ang mga tawo nga madamo sing abyan, 22 porsiento nga mas manubo ang tsansa nga mapatay sangsa mga tawo nga may diutay lamang nga abyan. Ang tigulang nga masako sa pagbulig sa iya mga abyan indi madali “mapung-awan, may pagsalig kag pagtahod sa kaugalingon bangod ginagamit niya ang iya ikasarang sa paglubad sa problema,” siling sang report.

Mga Taga-Britanya Nagakautangan

“Kapin sa un tersia sang mga hamtong ang naanad na nga magkuha sing sobra sa ila deposito sa bangko agod may galastuhon sa ila hinali nga mga kinahanglanon,” siling sang The Daily Telegraph sang London. Sa baylo nga himuon kuntani ini kon may emerhensia lang, ang 3.5 milyones nga mga taga-Britanya pirme nagakuha sing sobra sa ila deposito amo nga may mga utang sila sa bangko. Ginapasibangod ini ni Keith Tondeur, nga pangulo-ehekutibo sang isa ka organisasyon nga Credit Action, sa “nangin kinabatasan sang aton sosiedad nga tigayunon dayon ang ila maluyagan.” Si Tondeur nagpaandam: “Minilyon sa aton ang pirme nagagasto sing labaw sa aton masarangan kag wala gid makahibalo ang kalabanan sa aton nga bangod sining estilo sang pagkabuhi malubong kita sa utang.”

Ang Pagbiyahe sang Eroplano sa Gab-i kag Pag-init sang Panahon

Ang ginabilin nga alisngaw nga agi sang mga eroplano sa kahawaan nagahalit sa temperatura sang atmospera, siling sang Scientific American. Kon adlaw, ginasagang sining alisngaw ang silak sang adlaw, amo nga nagabugnaw ang atmospera. Apang, kon gab-i naman, ginabalabagan sini ang ang pagsungaw sang init. Natukiban sang Ingles nga mga manugpanalawsaw nga ang pagbiyahe sang eroplano sa ulot sang alas 6 sa gab-i kag alas 6 sa aga amo ang kabangdanan sang 60 tubtob 80 porsiento nga pag-init sang panahon nga naghalin sa alisngaw sang eroplano, walay sapayan nga 25 porsiento lamang ini sang kabug-usan nga mga biyahe sa kahawaan,” siling sang report.