“Malaglagon nga mga Salakyan sa Kahanginan” Ginapanan-aw

“Ang malaut nga pensar sang tawo pirme nagapangita sing paagi nga gamiton ang iya kinaadman agod ulipunon, laglagon ukon limbungan ang iya isigkatawo.”—Horace Walpole, isa ka Ingles nga manunulat sang ika-18 nga siglo.

ANG mga salakyan sa kahanginan may madamo nga kapuslanan sa katawhan. Walay sapayan sini, nangin matuod gid ang ginpamulong ni Horace Walpole! Antes pa ini maimbento, nagapamensar na ang mga tawo sing madamo nga paagi kon paano gamiton sa inaway ang mga salakyan sa kahanginan.

Sang 1670, kapin sa 100 ka tuig antes mapalupad ang nahauna nga balloon nga may piloto, ginpatalupangod sang Jesuita nga Italyano nga si Francesco Lana nga “indi gid magatugot ang Dios nga himuon ini nga sahi sang makina [ang salakyan sa kahanginan], agod indi matabo ang madamo nga kahalitan nga mahimo magtublag sa sibil kag politikal nga gobierno sa tunga sang mga tawo.” Apang, bangod sang iya ginapanan-aw, sia nagpadayon: “Sin-o bala ang wala nagapanan-aw nga ang tanan nga siudad mahimo salakayon sing kibot, kay sa bisan ano nga oras mahimo nga mag-abot ang salakyan sa kahanginan kag maghugpa sa mga plasa kag magpapanaug sang mga sakay sini? Amo man sini ang mahimo matabo sa mga ugsaran sang mga pamalay kag sa mga barko nga nagalayag sa kalalawran . . . Bisan indi ini magpanubo sing lupad, mahimo sini ihulog ang mga salsalon nga makapakulob sang mga barko kag makapatay sing tawo, kag sunugon ang mga barko paagi sa mga bala sang kanyon, kag mga bomba.”

Sang naimbento ang mga balloon nga nagalupad paagi sa hot-air kag hidroheno sang ika-18 nga siglo, nahangawa si Walpole nga basi ini nga salakyan mangin “malaglagon nga mga salakyan sa kahanginan sa tawhanon nga rasa.” Kag matuod gid, sang talipuspusan sang 1794, ang mga balloon nga nagalupad paagi sa hidroheno gingamit sang Pranses nga mga heneral agod espiyahan ang teritoryo sang ila mga kaaway kag agod giyahan ang pagsalakay sang ila tropa. Gingamit man ini sa Inaway Sibil sang mga Amerikano kag sa inaway sang Pransia batok sa Alemanya nga ginpangunahan sang mga Prusiano sang dekada 1870. Sa duha ka bug-os kalibutan nga inaway sang nagligad nga siglo, ang tropa sang Amerika, Britanya, Pransia, kag Alemanya naggamit gid sing balloon sa pagpang-espiya.

Ang balloon gingamit sa paglaglag sang Bug-os Kalibutan Inaway II sang nagpalupad ang mga Hapon sing mga 9,000 ka wala sing piloto nga balloon nga may mga bomba pakadto sa Amerika. Kapin sa 280 sini ang nakalab-ot sa Aminhan nga Amerika.

Ginapanan-aw nga Gamiton sa Inaway

Sang maimbento ang eroplano, ginpanan-aw nga mahimo man ini gamiton sa inaway. Sang 1907, si Alexander Graham Bell nagsiling: “Pila lamang ang nakahibalo nga malapit na karon makahimo ang Amerika sing butang nga makapabag-o sang paagi sang pagpakig-away sa bug-os nga kalibutan—buot ko silingon ang paghimo sang pangguerra nga mga eroplano.” Sa amo man nga tuig,  ginkutlo sang The New York Times ang piloto sang balloon nga si Captain Thomas T. Lovelace nga nagsiling: “Sa masunod nga duha tubtob lima ka tuig ang tanan nga dalagku nga mga pungsod may mga airship (salakyan sa kahanginan) kag airship destroyer na subong nga sila karon may mga torpedo boat kag mga torpedo boat destroyer.”

Pagligad lamang sang tatlo ka bulan, ang mag-utod nga Wright ginkontrata sang U.S. Signal Corps nga maghimo sang una nga eroplano para sa inaway. Ang isa ka artikulo sang New York Times sang Septiembre 13, 1908, nagpaathag kon ngaa interesado gid ang mga soldado sa eroplano: “Mahimo ihulog ang bomba sa tsimenea sang barko-de-guerra, amo nga maguba gid ang makina kag mawasaag ang boiler sini.”

Nahisuno sa ginpamulong ni Bell, ‘ginbag-o sang eroplano ang paagi sang pagpakig-away sa bug-os nga kalibutan.’ Sang 1915, naimbento ang eroplano nga may machine gun sa atubang, nga bisan pa magbarak ini indi maigo ang elise sang amo nga eroplano. Wala labot sa mga fighter plane, naimbento man sang ulihi ang mga bomber, nga nangin mas daku kag nangin mas mabaskog sang Bug-os Kalibutan nga Inaway II. Sang Agosto 6, 1945, ginhulog sang B-29 Superfortress ang nahauna nga bomba atomika nga gingamit sa inaway, nga naghapay sang siudad sang Hiroshima sa Japan kag nagpatay sang 100,000 ka tawo.

Mga duha ka tuig antes sini, sang 1943, nagmuno ni Orville Wright nga naghinulsol sia nga naimbento pa ang eroplano. Nagsiling sia nga sa duha ka bug-os kalibutan nga inaway, nangin isa gid ini ka malaglagon nga hinganiban. Sugod sadto, sang mahimo ang ginagiyahan sing laser nga mga misil kag ang ginatawag nga mga smart bomb, nangin mas malaglagon pa gid ini, samtang ang “pungsud nagatindug batuk sa pungsud.”—Mateo 24:7.

[Mga retrato sa pahina 22, 23]

1. Wala sing piloto nga balloon nga may bomba

2. Barrage balloon

[Credit Line]

Library of Congress, Prints & Photographs Division, FSA/OWI Collection, LC-USE6-D-004722

3. B-29 Superfortress

[Credit Line]

USAF photo

4. Strike Fighter F/A-18C Hornet

5. F-117A Nighthawk Stealth Fighter

[Credit Line]

U.S. Department of Defense