Matahom nga mga Rosas Gikan sa Aprika

SUNO SA MANUNULAT SANG MAGMATA! SA KENYA

“Ang pinakamatahom nga mga bulak nga nakita ko!” “Ang pinakamaayo gid nga iregalo sa isa ka suod nga abyan.” “Ang isa ka paagi sa pagsiling, ‘May nagapalangga sa imo.’”

AYHAN ugyon ka sa sining ginsiling sang mga taga-Nairobi, Kenya. Sa tanan nga mga tanom nga nagapamulak, lakip na ang mga ilahas kag ang mga ginasagod sang mga tawo, ang paborito gid sang tanan amo ang rosas. Sa sulod sang madamo nga siglo, naganyat gid sini ang mga tawo. May nagsulat sing mga binalaybay tuhoy sini, kag masami nga may mga nagdibuho man ukon nagdrowing sini. Gindayaw ini ni Shakespeare sa iya bantog nga dinalan sa Romeo and Juliet: “Daw ano ka importante ang isa ka ngalan? Bisan ano pa ang itawag naton sa rosas indi gihapon magbag-o ang kahumot sini.” Bangod sa rosas, nagsuod kag nagbakod ang pag-abyanay, napasag-uli ang naguba nga relasyon sang mag-asawahay ukon magnobyahanay, kag madamo nga masakiton ang napahalipay.

Dugang pa, daku gid ang nabulig sang mga rosas sa ekonomiya. Sa mga pungsod nga paborable ang klima para sa pagtanom sang mga bulak, ang mga rosas amo ang panguna nga nagahatag sa ila sing daku nga kita paagi sa pagbaligya sini sa iban nga pungsod. Halimbawa, sa minilyon ka bulak nga ginbaligya sang Kenya sa mga pungsod sa luwas sa sulod sang isa ka tuig, kapin sa 70 porsiento sini mga rosas, amo nga nakilala ini subong isa sa nagapanguna nga mga suplayer sang rosas sa bug-os nga kalibutan.

Sadto anay, antes natukiban sang tawo ang katahom sang rosas, nagapanubo lang ini sa mga wayang. Apang karon, paagi sa kontrolado nga sistema sang pagsakotsakot sing sahi (crossbreeding), ang kapin sa 100 ka sahi sang ilahas nga mga rosas ginpabuad agod magpatubas sing linibo ka baridad nga aton makita karon. Subong resulta, ang rosas kilala sa bug-os nga kalibutan kag makita ini sa halos tanan nga pungsod. Ang pinakapaborito kag luyag gid nga itanom sang mga tawo amo ang hybrid tea rose.

 Halin sa Talamnan Pakadto sa Imo Plorera

Ang kalabanan nga tawo nagabakal sing mga rosas sa diutay nga puesto sang manugbaligya sing bulak ukon sa isa ka daku nga balaligyaan. Ini nga mga bulak ginatanom sa malapad nga mga talamnan agod ibaligya kag nagakinahanglan ini nga atipanon sing mas maayo sangsa mga rosas nga ginatanom sang mga tawo sa ila ugsaran. Sang nagkadto kami sa isa ka talamnan malapit sa Nairobi, nakita namon ang mahinalungon gid nga pag-atipan agod ihanda ang mga rosas para ibaligya.

Kaangay sa iban pa nga bahin sang Kenya, matalupangdan mo gilayon ang talamnan sang mga rosas bangod sang masibod nga polyethylene nga mga greenhouse. (Tan-awa ang laragway sa pahina 26.) Ining mga tinukod may yara pila ka katuyuan. Ang bag-o ginsumpay nga mga rosas halalungan kag kinahanglan amligan gikan sa malain nga tiempo. Ang mabunok nga ulan, mabaskog nga hangin, ukon direkta nga silak sang adlaw mahimo makahalit sini. Agod mahuptan ang alangay nga temperatura, ang mabugnaw nga hangin kinahanglan nga makasulod gilayon sa greenhouse kag ang mas mainit naman nga hangin paguaon.

Sa sulod sining mga talamnan nagaraya ang linghod pa nga mga bulak nga nanuhaytuhay ang kagulangon. Sa sini nga talamnan madamo nga sahi sang rosas ang ginatanom, halin sa paborito nga hybrid tea rose, nga ginautod sa kalabaon nga mga 70 sentimetros, tubtob sa sweetheart rose, isa ka sahi sang hybrid tea rose, nga ginautod sa kalabaon nga mga 35 sentimetros. Ang isa diri ka ektarya nga talamnan mahimo matamnan sing 70,000 ka puno sang bulak.

Paano ginasagod ang mga bulak? Indi ordinaryo nga duta ang ginagamit. Ang ginatamnan amo ang ginhanigan sing pumice (bato gikan sa bulkan) nga polyethylene. Amo ini ang ginapili nga sistema, kay indi kaangay sang duta, ang bato indi makahatag sing balatian sa tanom. Ginabunyagan ini paagi sa sistema nga ginatawag drip-irrigation. Nagagamit ini sing magagmay nga mga tubo nga ginatuon sa plot sang bulak, kag nagapagua sing kontrolado kaayo nga tubig kag sing iban pa nga mga sustansia para sa tanom. Bangod hungkag ang mga bato, ang tubig nagalugdang sa idalom. Nian ginatipon ini agod ginagamit liwat.

Bisan daw ano pa kaayo ang pag-atipan, ang mga rosas mahimo nga pestihon bangod sang  mga fungus. Lakip sa sini amo ang botrytis kag powdery mildew, nga nagahalit sa mga dahon kag mga sanga sang tanom. Kon indi ini mapunggan, mangin mapigaw ang kalidad sang mga bulak. Ang pagbomba sang mga hilo makabulig.

Sa paglipas sang tion, makita na ang masili nga mga bulak, kag tanda ini nga ang mga rosas puede na anihon. Ang mga bulak mahalungon nga ginautod samtang bukol pa. Sa sini nga tion, ang mga sinipad wala pa magbuskad. Kon anihon sa sini nga tion, ang bulak mas labi nga nagadugay kag mahuptan man ang kasili sang kolor. Apang, indi palareho ang tion sa pag-ani sa nagkalainlain nga baridad. Kinahanglan himuon ang pagpang-utod sa aga ukon sa kasisidmon, kay ang tiempo mahun-og kag indi madali malayong ang bulak. Nian ginabutang ang mga bulak sa mabugnaw nga hulot. Makabulig ini agod mangin preska gihapon ang mga rosas sa sulod sang malawig nga tion.

Nian ginapainpain dayon ang mga bulak. Ginapain ang mga ini suno sa kolor kag kadakuon. Ginaputos ini dayon suno sa luyag sang kostumer. Nian handa na ini nga ipadala sa mga bumalakal. Gikan sa sini nga talamnan ginahakot ini padulong sa erport sang Nairobi, kag halin didto ginapadala ini sa Europa, nga linibo ka kilometro ang kalayuon. Bangod madali ini malaya, dapat makalab-ot na ini dayon sa mga balaligyaan, sa sini man nga pungsod ukon sa mga pungsod sa luwas, sa sulod sang 24 ka oras.

Gani, sa masunod nga tion nga makabaton ka sing pinungpong nga rosas ukon makabakal sini, magdulog sa makadali kag hunahunaa nga mahimo malawig ang ginlakbay sini nga mga bulak, ayhan gikan pa sa Aprika. Ayhan labi mo pa nga maapresyar ang imo Manunuga, si Jehova nga Dios.—Salmo 115:15.

[Kahon/Mga retrato sa pahina 26]

Posible Ayhan ang Asul nga Rosas?

Madamo na nga pagbag-o ang ginhimo sa mga baridad sang rosas, kag padayon pa ini tubtob karon. Madamo na sing bag-o nga mga teknik sa pagpadamo kag pagsagod sa mga rosas. Nakapatubas na sang nanarisari nga kolor ang mga rosas kag diutay lang nga sahi sang bulak ang makailog sini. Ano gid ang paborito mo nga kolor? Puti bala, dalag, rosa, pula, ukon maroon? Kalabanan sa sini resulta sang madamo nga metodo sang pagpabuad.

Halimbawa, nahibaluan mo bala nga wala sing pula nga kolor ang mga rosas sadto? Sa kinaugali nga pamilya sang mga rosas wala sing gene nga makapapula sa kolor sini. Ang masili nga pula resulta sang pagsakotsakot sa iban nga baridad sang mga katuigan 1930, nga amo ang ginhalinan sang pula nga mga rosas karon. Sa tanan nga baridad sang rosas, isa ka kolor ang madugay nga wala mapatubas—ang asul. Ang gene nga nagapatubas sing asul nga kolor, ukon delphinidin, indi kinaugali nga makita sa pamilya sang rosas. Apang, pagkatapos sang tinuig nga pagbuligay sa pagpanalawsaw sang isa ka kompanya sa Australia kag sang isa ka kompanya sa Japan, napatubas ang “asul” nga rosas sang 2004 paagi sa genetic engineering. Apang, kinahanglan pa ang dugang nga pagtuon agod mangin mas masili ang asul nga rosas.

[Retrato]

Polyethylene greenhouse

[Retrato sa pahina 25]

Puede na anihon