Dumaan nga mga Manuskrito​—Paano Ini Ginapetsahan?

SANG 1844, nagduaw ang isa ka iskolar sang Biblia nga si Konstantin von Tischendorf sa monasteryo sang St. Catherine, nga nahamtang sa tiilan sang Bukid Sinai sa Egipto. Samtang nagatan-aw sia sing mga libro sa mga librarya sini, nakita niya ang pila ka talalupangdon nga mga pergamino. Bangod nakatuon sia sa paleograpiya, * nakilala ni Tischendorf nga ining mga pergamino naggikan sa Septuagint, ang Griego nga badbad sang Hebreong Kasulatan ukon “Daan nga Testamento.” Sia nagsulat: “Wala na ako sing nakita pa nga masiling nga mas dumaan sangsa sining pahina nga nasapwan sa Sinai.”

Ining pinanid nga nangin bahin sang ulihi sang ginatawag nga Sinaitic Manuscript (Codex Sinaiticus), ginpetsahan nga ginsulat ini sang mga katuigan 300 C.E. Isa lamang ini sa linibo ka dumaan nga manuskrito sa Hebreo kag Griegong Kasulatan nga matigayon sang mga iskolar agod matun-an.

Ang Maragtas sang Griegong Paleograpiya

Ang isa ka Benedictine nga monghe nga si Bernard de Montfaucon (1655-1741), amo ang una nga nagtuon sang Griegong manuskrito sa sistematiko nga paagi. Sang ulihi, ginbalhag man sang iban nga mga iskolar ang resulta sang ila pagtuon. Ginsugdan ni Tischendorf ang isa ka daku nga hilikuton sa paghimo sing listahan sang pinakadaan nga Griego nga mga manuskrito sang Biblia sa mga librarya sa Europa. Pila ka beses man sia nga naglakbay padulong sa Natung-an nga Sidlangan, nagtuon sang ginatos ka dokumento, kag nagbalhag sang mga resulta sang iya pagtuon.

Sang mga katuigan 1900, may dugang pa nga mga paagi nga mahimo magamit sang mga paleograpo. Isa sa sini amo ang ginhimo ni Marcel Richard nga listahan sang 900 ka katalog nga nagalaragway sa 55,000 ka Griego nga manuskrito, Biblikanhon man ukon indi, nga ginapanag-iyahan sang 820 ka librarya ukon sang indibiduwal nga mga tawo. Ining tuman kadamo nga impormasyon nagabulig sa mga manugbadbad kag mga paleograpo nga mahibaluan nila sing mas sibu ang petsa sang pagsulat sing mga manuskrito.

Paano Ginapetsahan ang mga Manuskrito?

Handurawa nga nagapaninlo ka sa sulod sang kuarto sa atop sang isa ka daan nga balay. Nasapwan mo ang isa ka daan na gid kaayo nga sulat. ‘Daw ano na ini kadugay?’ mahimo ipamangkot mo. Dayon, may nakita ka nga isa pa ka daan nga sulat. Ang kabug-usan nga estilo sini, ang agi sang pagsulat, ang pananda nga gingamit, kag ang iban pa nga bahin sini kaanggid sa una nga sulat nga  nakita mo. Apang nalipay ka gid sang nakita mo nga may petsa ang ikaduha nga sulat. Bisan tuod nga wala sing petsa kon san-o ginsulat ang nahauna nga sulat nga nakita mo, may ideya ka na agod mahibaluan ini.

Ang kalabanan nga dumaan nga mga escriba wala nagabutang sing petsa kon san-o nila natapos ang mga manuskrito sang Biblia. Agod mabanabana ang petsa, ginapaanggid ini sang mga iskolar sa iban nga mga sinulatan, lakip ang dumaan nga sekular nga mga dokumento nga may mga petsa, kag ginahimo nila nga basihan ang mga agi sa pagsulat, mga pananda nga gingamit, mga pinalip-ot nga tinaga, kag iban pa. Apang, madamo man sang nasapwan nga manuskrito ang may mga petsa. Ginsulat ini sang kamot sa Griego nga letra kutob sang mga 510 C.E. tubtob 1593 C.E.

Mga Ideya Gikan sa Estilo sang Pagsulat

Ginpain sang mga paleograpo ang dumaan nga Griego nga sinulatan sang kamot sa duha ka bahin​—ang demolde ukon di-tinalabid (book hand), nga amo ang simple kag pormal nga pagsulat, kag ang tinalabid, nga ginagamit naman sa ordinaryo nga mga sinulatan. Nagagamit man ang Griegong mga escriba sing nanuhaytuhay nga estilo sang mga letra nga mahimo nga kapital, uncial (isa ka sahi sang kapital), tinalabid, kag miniscule (simple kag indi kapital nga letra nga estilo sang pagsulat).  Gingamit ang isa ka sahi sang demolde nga pagsulat, ang uncial writing, kutob sang mga katuigan 300 B.C.E. tubtob sang mga katuigan 700-800 C.E. Ang minuscule, nga isa man ka sahi sang demolde nga pagsulat, gingamit kutob sang mga katuigan 700-800 C.E. tubtob sang mga katuigan 1400, sang ginsugdan na ang paggamit sang movable type nga pag-imprinta sa Europa. Mas madasig kag maikit sulaton ang miniscule nga estilo, gani mas makini ini sa tion kag pergamino.

May kaugalingon man nga paagi ang mga paleograpo sa pagpetsa sang mga manuskrito. Sa kinaandan, ginatan-aw anay nila sing bug-os ang manuskrito, pagkatapos tan-awon ini sing maid-id nga ginausisa ang tagsa ka letra. Bangod ang estilo sa pagsulat sang isa ka tawo madugay nga magbag-o, bisan tuod mapuslanon ang maid-id nga pagtan-aw sa sinulatan, makahatag lamang ini sing ginbanabana nga petsa sang pagsulat.

Makalilipay nga may yara iban pa nga paagi agod mahibaluan ang mas sibu nga petsa sang pagsulat. Nagalakip ini sa pagkilala kag paghibalo kon san-o ginsugdan gamit ang isa ka estilo sang pagsulat. Halimbawa, pagkatapos sang 900 C.E., nagsugod ang mga escriba sa paggamit sang mga ligature (ginatabid ang duha ukon kapin pa nga letra) sa Griego nga mga sinulatan. Subong man naggamit sila sing infralinear nga pagsulat (ang pagsulat sang pila ka Griego nga letra sa idalom sang linya) kag mga pananda nga nagabulig sa bumalasa sa husto nga pagmitlang sang tinaga.

Ang agi sa pagsulat sang isa ka tawo masami nga wala nagabag-o sa bug-os niya nga kabuhi. Gani, mahimo ang isa ka sinulatan ginsulat sa sulod lamang sang 50 ka tuig. Subong man, ginakopya kon kaisa sang mga escriba ang nahauna nga mga manuskrito, gani daw mas daan tulukon ang kopya sangsa petsa sang pagsulat gid sini. Bisan matuod nga mabudlay ang paghibalo sa petsa sang pagsulat, nahimo nila ini sa pila ka importante nga manuskrito sang Biblia.

Ang Pagpetsa sa Importante nga Manuskrito sa Griego nga Biblia

Ang Alexandrine Manuscript (Codex Alexandrinus) nga yara karon sa Librarya sang Britanya, amo ang una sa importante nga mga manuskrito sang Biblia nga mahimo magamit sang mga iskolar. Yara sa sini ang kalabanan nga bahin sang  Biblia kag nasulat ini sa demolde nga Griego nga mga letra sa panit sang sapat, isa ka manipis katama nga pergamino. Ini nga codex ginpetsahan nga ginsulat sang maaga nga bahin sang katuigan 400 C.E, bangod sang mga pagbag-o sa demolde nga pagsulat sa tungatunga sang katuigan 400 tubtob 500 C.E., nga makita man sa napetsahan nga dokumento nga ginatawag Dioscorides sang Vienna. *

Ang ikaduha nga importante nga manuskrito nga mahimo magamit sang mga iskolar amo ang Sinaitic Manuscript (Codex Sinaiticus), nga nakuha ni Tischendorf sa monasteryo sang St. Catherine. Nasulat ini sa Griegong demolde nga mga letra sa pergamino, kag nagaunod sang mga bahin sang Hebreong Kasulatan gikan sa Griego nga Septuagint kag sang bug-os nga Cristianong Griegong Kasulatan. Ang 43 ka pahina sining codex yara sa Leipzig, Alemanya; 347 ka pahina ang yara sa British Library sa London; kag ang bahin sang tatlo ka pahina yara sa St. Petersburg, Rusya. Ginpetsahan ining manuskrito nga ginsulat sang ulihi nga bahin sang mga katuigan 300 C.E. Ginpamatud-an ini sang mga tsart sa Ebanghelyo nga ginhimo sang istoryador nga si Eusebius sang Cesarea sang ikap-at nga siglo. *

Ang ikatlo nga importante nga sinulatan amo ang Vatican Manuscript No. 1209 (Codex Vaticanus), nga orihinal nga nagaunod sang bug-os nga Biblia sa Griego. Sang 1475, una nga ginlista ini nga codex sa katalog sang Vatican Library. Nasulat ini sa 759 ka pahina sang pergamino, ukon panit sang sapat, sa Griegong demolde nga estilo sang pagsulat. Ang kalabanan nga unod sang Biblia yara sa sini nga codex, magluwas sa daku nga bahin sang Genesis, pila ka bahin sang Salmo, kag pila ka bahin sang Cristianong Griegong Kasulatan. Ginpetsahan sang mga iskolar ini nga manuskrito nga ginsulat sang mga katuigan 300 C.E. Paano nila nahibaluan ang petsa sang pagsulat? Ang pagsulat sini kaanggid sa Sinaitic Manuscript nga ginsulat man sang katuigan 300 C.E. Apang, ang Vaticanus ginkabig nga mas dumaan diutay. Halimbawa, wala ini sang mga nota sang mga reperensia sang kanon ni Eusebius.

Bahandi Gikan sa Tinumpok nga Basura

Sang 1920, nakuha sang John Rylands Library sang Manchester, Ingglatera ang madamo nga papiro nga bag-o lang nakutkutan gikan sa tinumpok nga basura sang dumaan nga Egipto nga nagalakip sing mga sulat, resibo, kag dokumento sa sensus. Samtang ginausisa ini, nakita sang isa ka iskolar nga si Colin Roberts ang pidaso sang isa ka dokumento nga may nasulat nga mga bersikulo, kag nakilal-an niya nga bahin ini sang kapitulo 18 sang Juan. Amo yadto ang pinakadumaan nga Cristianong Griegong bersikulo nga nakilala sadto nga tion.

Ginkilala yadtong pidaso nga John Rylands Papyrus 457, kag internasyonal nga ginhingalanan nga P⁵². Griego nga demolde nga letra ang estilo sang pagsulat sini kag ginpetsahan nga ginsulat sang maaga nga bahin sang ikaduha nga siglo, mga pila lang ka dekada sang orihinal nga ginsulat ang Ebanghelyo ni Juan! Sing talalupangdon, halos nagsibu gid ini nga teksto sa ulihi na nasapwan nga mga manuskrito.

Dumaan Apang Sibu!

Sa iya libro nga The Bible and Archæology, si Sir Frederic Kenyon nga isa ka kritiko sang mga teksto nagsulat tuhoy sa Cristianong Griegong Kasulatan: “Napamatud-an na gid man ang pagkamaminatud-on kag pagkasibu sang mga libro sang Bag-ong Testamento.” Sing kaanggid, tuhoy sa pagkasibu sang Hebreong Kasulatan, ang iskolar nga si William H. Green nagsiling: “Masiling gid nga wala na sing iban pa nga sinulatan sang dumaan nga panahon ang napaalinton sing tama gid kasibu.”

Ini nga mga komento nagpahanumdom sa aton tuhoy sa mga pulong ni apostol Pedro: “Ang tanan nga unod kaangay sa hilamon, kag ang tanan nga himaya sini kaangay sa bulak sang hilamon; ang hilamon nagakalaya, kag ang bulak nagakapulak, apang ang pulong ni Jehova nagapabilin sing dayon.”​—1 Pedro 1:24, 25.

[Mga nota]

[Blurb sa pahina 25]

Paagi sa maid-id nga pagtuon sa may petsa nga mga manuskrito, mahibaluan sang mga paleograpo ang pagpetsa sang wala petsa nga mga sinulatan

[Kahon sa pahina 24]

Ang Pagpetsa sa “Dead Sea Scroll” sang Isaias

Sang 1947, nadiskobrehan ang una nga Dead Sea Scroll sang Isaias nga libro sang Biblia. Nasulat ini sa panit sang sapat kag ang estilo sang pagsulat sa Hebreo antes pa sang panahon sang mga Masorete. Ginpetsahan ini nga ginsulat sang mga 125-100 B.C.E. Ngaa naghinakop ang mga iskolar nga amo ini ang petsa sang pagsulat? Ginpaanggid nila ang amo nga sinulatan sa iban nga Hebreo nga mga teksto kag mga inskripsion kag ginpetsahan ini sa ulot sang 125 B.C.E. kag 100 B.C.E suno sa mga paleograpo. Dugang pa ini nga ginpamatud-an sang petsa sang linukot base sa Carbon-14.

Sing makatilingala, sang ginpaanggid ang Dead Sea Scroll kag ang mga teksto nga ginkopya mga siniglo sang ulihi sang mga escriba nga Masorete, wala sing nakita nga kinatuhayan sa doktrina. * Ang madamo nga kinatuhayan lamang sini amo ang sa pagtigbato kag sa gramatika. Talalupangdon man nga ang Tetragrammaton​—ang apat ka Hebreo nga konsonante nga nagahuman sang balaan nga ngalan ni Jehova—​pirme makita sa linukot sang Isaias.

[Nota]

[Tsart/Mga retrato sa pahina 24, 25]

(Para sa aktual nga format, tan-awa ang publikasyon)

Griego nga Estilo sa Pagsulat

Demolde (uncial)

Kutob sang mga katuigan 300 B.C.E. tubtob 700 ukon 800 B.C.E.

Minuscule

Kutob sang mga katuigan 700 ukon 800 C.E tubtob 1400 C.E.

Importante nga mga Manuskrito

400

200

Dead Sea Scroll

Sa ulihi nga bahin sang ikaduha nga siglo B.C.E.

B.C.E.

C.E.

100

John Rylands Papyrus 457

125 C.E.

300

Vatican Manuscript No. 1209

Maaga nga bahin sang mga katuigan 300

Sinaitic Manuscript

Sang mga katuigan 300

400

Alexandrine Manuscript

Maaga nga bahin sang mga katuigan 400

500

700

800

[Mga retrato sa pahina 23]

Sa ibabaw: Konstantin von Tischendorf

Sa tuo: Bernard de Montfaucon

[Credit Line]

© Réunion des Musées Nationaux/​Art Resource, NY

[Credit Line sang retrato sa pahina 24]

Dead Sea Scroll: Shrine of the Book, Israel Museum, Jerusalem

[Credit Lines sang retrato sa pahina 25]

Typographical facsimile of Vatican Manuscript No. 1209: From the book Bibliorum Sacrorum Graecus Codex Vaticanus, 1868; Reproduction of Sinaitic Manuscript: 1 Timothy 3:16, as it appears in the Codex Sinaiticus, 4th century C.E.; Alexandrine Manuscript: From The Codex Alexandrinus in Reduced Photographic Facsimile, 1909, by permission of the British Library