Kapin sa 120 ka Tuig nga Pagtabok sa Kontinente

SUNO SA MANUNULAT SANG MAGMATA! SA AUSTRALIA

SANG Pebrero 3, 2004, ang tren nga halos 1.1 kilometro kalaba hinayhinay nga nag-abot sa Estasyunan sang Tren sa Darwin, ang siudad sa Naaminhan nga Teritoryo sang Australia nga diutay lang sing populasyon. Linibo ka mga tawo ang nagdugok agod saulugon ang pag-abot sini. Ang tren nga gintawag The Ghan, bag-o lang nakatapos sang iya una nga 2,979 kilometros nga bagatnan-paaminhan nga pagtabok sa kontinente kag naglawig ini sing duha ka adlaw.​—Tan-awa ang kahon nga “Ang Ginhalinan Sang Ngalan,” sa pahina 29.

Kapin sa 2,000 ka tumalan-aw nga may dala nga mga kamera ang nagtipon sa kilid sang riles amo nga hinayhinay nga naghinampot ang tren sa siudad sang Darwin. Gani, naatrasar ini sing 30 minutos sa pag-abot. Apang, wala gid sing nagreklamo. Kapin na sa isa ka gatos ka tuig nga naghulat ang pumuluyo sang Australia. Naglawig sing 126 ka tuig kag nahuman ang riles halin sa Adelaide pakadto sa Darwin, nga nag-agi sa pinakakigas, pinakamainit, kag pinakabaw-ing nga mga rehiyon.

Kinahanglan ang Riles

Sa hingapusan nga bahin sang katuigan 1870, ang magamay nga minuro sang Adelaide, sa nasidlangan nga bahin sang daku nga linaw nga ginatawag Great Australian Bight, naghandum nga mapauswag ang ila ekonomiya kag magpundar sing ruta sang negosyo paaminhan. Sang 1869, nahuman sang Estados Unidos ang riles nga nagaangot sa sidlangan kag katundan nga baybayon sini. Luyag ilugon ini sang mga pumuluyo sang Adelaide nga nagalaum nga makatukod sing riles nga magaangot sang ila komunidad sa Port Darwin, subong amo anay ang pagtawag sa Darwin. Ini nga riles indi lamang magapahapos sa paglab-ot sa nasulod nga bahin sang pungsod kundi mapadasig man sini ang paglakbay pakadto sa Asia kag Europa.

Daw mahapos lang ini nga ideya, apang ang riles kinahanglan mag-agi sa batuhon nga bakulod kag kabukiran, masiot nga kahoykahoy, kag balasbalason kag batuhon nga desyerto nga kon mag-ulan may mga bahin nga nagalaputyak kag nagadaludo ang tubig. Sang 1862, ang manuglagulad nga si John Stuart nakatabok gid man sa sining mabudlay nga alagyan sa iya ikatlo nga pagtinguha. Apang sa ila paglakbay, diutayan lang sila mapatay sang iya mga kaupod bangod kulang sang pagkaon kag tubig.

Nagatagiti nga Init, Bagyo nga Balas, kag mga Baha

Walay sapayan sang mga kabudlayan, wala naluyahan sing buot ang mga pumuluyo sang Adelaide. Sang 1878 ginsugdan nila ang pagtukod sang riles sa Port Augusta. Nagagamit lamang sing de-mano nga mga kagamitan, mga kabayo, kag mga kamelyo, gintukod sang 900 ka trabahador ang riles paaminhan kag ginsunod nila ang banas nga ginhimo anay sang mga Aborigine, ang mga tumandok sang Australia, nga nag-agi sa kabukiran nga gintawag Flinders Ranges. Ginpanginpuslan sini nga ruta ang mga sapasapa sa rehiyon, bangod ang tren nga ginapadalagan sang alisngaw nagakinahanglan sing tubig agod mag-andar.

Ang una nga 100 kilometros nga riles nahuman sa sulod sang duha ka tuig kag tunga. Kon kaisa nagalab-ot sa 50 degrees Celcius ang temperatura sa tig-ilinit. Bangod sa kainit, nagalitik ang mga kuko, nagamala ang tinta sa punta sang pluma antes ini masulat, kag nagabawod ang riles. Pirme lang nagakadiskaril ang tren. Pagkatapos sang bagyo nga  balas, kinahanglan kuhaon sang mga trabahador ang tinumpok nga mga balas nga nagtabon sa kinilometro nga riles nga ang iban sini mga 2 metros kataas. Sa masami, nagalantaw na lang ang mga trabahador nga wala sing mahimo samtang ginabalik sang hangin ang balas nga ila ginhak-ad.

Dayon magaabot ang tingulan. Sa sulod lamang sang pila ka minutos, ang mamala nga suba nagdaludo gani nagbawod ang riles, naguba ang pila ka bulan na nila nga gin-obra, kag naalangan ang mga tren nga may pasahero. Ang isa ka drayber sang tren nangayam sang talunon nga kanding agod ipakaon sa mga pasahero. Mga tinuig na sang ulihi, may ginhulog nga pagkaon halin sa eroplano para sa naalangan nga mga pasahero.

Pagkatapos sang ulan, nagtubo ang mga tanom sa desyerto kag nagdagsa ang mga apan. Isa ka bes, nagdanlog ang riles bangod sang naipit nga mga apan, amo nga kinahanglan ang isa pa ka tren agod itulod ini. Dugang pa gid nga problema ang pagdagsa sang mga ilaga. Gin-ubos sang mga ilaga ang bisan ano nga puede nila makaon​—mga suplay sa kampo, mga tolda, mga higot sang sapat, kag pati pa gani mga botas. May patyo sa luyo sang riles nga nagapahanumdom sang epidemia sang tipos kag sang mahigko nga kahimtangan sang bag-o pa lang nagsugod ang proyekto.

Agod maglingawlingaw, ang mga tripulante sang tren kon kaisa nagalahog sing masakit. Isa ka bes, sang nagdagsa ang mga kuneho sa Alice Springs, nga bahin sang Australia, ginpasulod sang mga tripulante ang iban nga mga kuneho sa The Ghan. Pagkaaga sang ginbuksan sang mga pasahero ang puerta sang ila kabin agod mamahaw, nakita nila sa pasilyo ang “tuman kadamo kag nagasalasala nga mga kuneho,” siling sang libro nga The Ghan​—From Adelaide to Alice. Sa isa pa ka pagbiyahe, ginbuy-an ang tinday sang kangaroo sa bagon nga tululugan.

Ang mga tumandok nga nagapuyo sa ligwin nga mga duog nagapalapit kon kaisa sa riles samtang nagalabay ang tren kag makita nila ang mga tawo sa sulod. Sang primero, nangin mainandamon sila kag ang iban gani nahadlok. Ang matuod, abi sang iban ginlamon nga buhi sang “higante nga man-ug” ang mga pasahero!

Nauntat ang Pagtukod

Pagkatapos sang 13 ka tuig nga pagpangabudlay sing lakas, 470 kilometros pa ang kalayuon agod makalab-ot sa Alice Springs ang riles, apang nauntat ang pagtukod bangod naubusan sang pundo. “Ining tuman kadaku nga proyekto . . . indi masarangan,” siling sang Australian Geographic. Sang 1911, gindumalahan sang pederal nga gobierno ang proyekto kag ginpadayon ang pagtukod sing riles pakadto sa Alice Springs. Apang, ang plano nga tapuson ang riles pakadto sa Darwin nga mga 1,420 kilometros paaminhan, wala madayon.

Sang 1929, sang una nga pag-abot sang The Ghan sa Alice Springs, ang halos tanan nga 200 ka pumuluyo didto, nagtipon agod saulugon ini. Nahayanghag gid ang mga tawo sa bagon nga kalan-an, apang ang labi nga nagpakunyag gid sa ila amo ang matahom nga palaliguan. Sadtong tion, kon may palaliguan sa tren, tumalagsahon ini kag maluho. Ang Alice Springs amo gihapon ang katapusan nga estasyunan sang tren sa aminhan tubtob sang 1997. Sadto nga tuig, ang estado kag pederal nga gobierno nag-ugyunay nga tapuson ang madugay na ginahulat nga riles halin sa Alice Springs pakadto sa Darwin. Gin-umpisahan ini nga proyekto sang 2001.

Gin-instalar sang daku kag awtomatiko nga mga makinaryas ang riles nga nagabalor sing mga isa ka bilyon ka dolyar (E.U.) sa kadasigon nga 1.6 kilometro kada adlaw, nga nagaagi sa di-magkubos 90 ka bag-o kag mabakod nga mga taytay nga indi maguba sang baha. Ginlaragway subong “pinakadaku nga proyekto sa imprastraktura sa Australia,” ang 1,420 kilometros nga riles natapos sang Oktubre 2003. Natapos ini sing abanse sa iskedyul kag wala maubos ang gintigana nga pundo para sa sini.

Ang Pangganyat sang Baw-ing nga Duog

Sa karon, may estasyon gihapon sa moderno nga siudad sang Adelaide kag hapon na nagahalin ang  The Ghan sa iya pagbiyahe patabok sa kontinente sang Australia. Gikan sa siudad, ang duha ka makina sang tren kag mga 40 ka bagon nagatulutaklad-dulhog sa kaumhan sang trigo pakadto sa Port Augusta nga mga 300 kilometros paaminhan. Nagabulubag-o ang mga talan-awon diri. Makita mo ang indi makagalanyat nga porma sang mga balas kag mga kahoykahoy tubtob sa malab-utan sang imo panulok.

Paglampas sa Port Augusta, ang Ghan nagabiyahe sa bag-o nga ruta nga maagyan bisan ano ang panahon tubtob sa mga 250 kilometros nga kalayuon sa katundan nga pirme anay ginabahaan nga riles. Gab-i na sang maglabay sila sa desyerto, kag ang mga pasahero nagakatulog samtang nagaagi ang tren sa maasin nga linaw nga kigas sa halos bug-os nga tuig apang nagaigpat-igpat sa kasanag sang bulan sa tapos sang ulan. Puno sang di-maisip nga bituon ang masanag nga kalangitan kon gab-i. Apang, indi mo mabatian ang tunog kon mag-agi ang tren sa riles bangod wala sing kal-ang ang mga sinugpunan sini agod diutay lang ang gasto sa pagmentinar.

Sa kaagahon pagbutlak sang adlaw, nagabanaag sing pula kag bulawan nga duag ang desyerto malapit sa Alice Springs. “Makahalawhaw gid nga talan-awon,” siling sang isa ka pasahero. “Bisan sa sulod sang tren mabatyagan ko ang kainit sang adlaw. Nagasilak ini sa daw wala dulunan nga desyerto nga tuman kalapad, maduagon, kag makakululba nga wayang. Ini nga duog nagapabatyag sa isa nga kubos.”

Halin sa Baw-ing Pakadto sa Tropiko

Pagkatapos maghapit sa hapon sa Alice Springs, nagpakadto ang The Ghan sa banwa sang Katherine kag dayon sa aminhan nga terminal sini, sa tropikal nga Darwin. Sa sulod sang may air-condition nga mga bagon, “ang mga pasahero sang The Ghan nakaeksperiensia sing kasulhay samtang nagabiyahe sa tren,” siling ni Larry Ierace, manedyer sang The Ghan nga tren sa iya una nga paglakbay sa bug-os nga riles. Kon maggawa sila sa mga bintana, mahanduraw nila ang katalagman kag kabudlayan nga naagyan sang mga nagtukod sini sang una.

Wala lamang sini ginpauswag ang negosyo kag ginpahapos ang pagbiyahe sa tren, kundi naghatag man ang The Ghan sang isa pa ka aspekto sang moderno nga kalibutan sa baw-ing nga mga lugar. Ang 19-anyos nga babayi nga nagapuyo sa baw-ing nga bahin sang Australia nga nakasaksi sang una nga paglakbay sang tren sang Pebrero 2004 nagsiling: “Karon pa lang ako nakakita sang tren. Katahom gid sini.”

[Kahon/​Retrato sa pahina 29]

Ang Ginhalinan sang Ngalan

Ang The Ghan amo ang pinalip-ot nga ngalan sang The Afghan Express. Indi mapat-od kon ngaa ginhingalanan ini nga tren sunod sa mga Afghan nga manugkamelyo. Apang, ini nga ngalan nagapahanumdom sa makusog nga mga imigrante nga nagbulig nga mangin mahapos kadtuan ang baw-ing nga lugar sang Australia. Sa kabilugan ginatawag sila nga mga Afghan, apang naghalin sila sa lainlain nga mga lugar subong sang Baluchistan, Egipto, Aminhan nga India, Pakistan, Persia, kag Turkey.

Ginagamit nga salakyan sa baw-ing nga mga lugar ang ila mga kamelyo nga kon hambalan “Hooshta!” magaluhod ukon magatindog ini. Ang mga 70 ka kamelyo nga nagasundanay kag daw tren tan-awon, nagakarga sang mga tawo kag mga pagkabutang sa kadasigon nga anom ka kilometro kada oras. Sang may riles na kag karsada wala na ginagamit ang mga kamelyo, gani ginbuy-an sila sang mga Afghan. Sa karon, ang mga kaliwat sina nga mga kamelyo nga nagadamo na sing ginatos ka libo, hilway nga nagalagawlagaw sa sentro nga bahin sang Australia.​—Tan-awa ang Abril 8, 2001 nga Awake! pahina 16-17.

[Credit Line sang retrato sa pahina 27]

Northern Territory Archives Service, Joe DAVIS, NTRS 573

[Credit Line sang retrato sa pahina 29]

Train photos: Great Southern Railway