Malubad Pa Bala ang Problema sa Krimen?

“Ginapakita sang mga pagtuon nga ang kalabanan nga nagahimo liwat sang krimen bisan nakaagi na priso padayon nga nagabiktima sa komunidad, kag ang bili sang halit sini, indi lamang sa kuarta, padayon nga nagatimbuok.”​—Inside the Criminal Mind, ni Dr. Stanton E. Samenow.

BISAN diin ka man nga bahin sang kalibutan nagapuyo, kada adlaw daw may nagakatabo nga bag-o nga sahi sang makakilibang nga mga krimen. Gani, makapamangkot kita: Nakabulig bala ang mga panikasog karon sa pagtapna sa krimen, subong sang mabug-at nga mga silot kag malawig nga pagkapriso? Ginapabag-o bala sang prisuhan ang mga kriminal? Kag ang importante sa tanan, Ginatinguhaan bala sang katilingban nga lubaron ang gamot sang krimen?

 Tuhoy sa mga panikasog karon sa pagtapna sa krimen, si Dr. Stanton E. Samenow nagsulat: “Kon makaagi na priso, [ang kriminal] mahimo nga mangin mas tuso kag mas mainandamon, apang padayon sia nga nagahingalit sa iban kag nagahimo sang krimen.” Nagsiling man sia, nga ang estadistika tuhoy sa mga nagahimo liwat sang krimen manubo bangod nagalakip lamang ini sa mga nadakpan liwat. Gani, ang mga prisuhan daw nangin eskwelahan sang mga kriminal, nga nagabulig sa ila nga mangin lantip pa gid sa ila ginahimo nga krimen.​—Tan-awa ang kahon nga “‘Mga Eskwelahan Bala sa Krimen’?” sa pahina 7.

Isa pa, bangod madamo nga kriminal ang wala masilutan, nagapati sila nga mapuslanon ang krimen. Bangod sini nga pagpati, nangin maisog pa gid sila kag determinado nga maghimo sang krimen. Ang isa ka manuggahom sadto nagsiling: “Bangud nga ang paghukom batok sa malaut nga buhat wala ginahikot sing madali, busa ang tagiposoon sang mga anak sang mga tawo natuhoy sing bug-os sa ila sa paghimo sing malaut.”​—Manugwali 8:11.

Ngaa Nangin Kriminal Sila?

Ang krimen bala amo na gid lang ang paagi sang iban agod mabuhi? “Pagdumdom ko ang krimen normal lang kag makatarunganon pa gani nga reaksion sa tuman nga kaimulon, wala sing kalig-unan, kag wala sing paglaum nga pagkabuhi sang [mga kriminal],” siling ni Samenow. Apang pagkatapos sang maid-id nga pagpanalawsaw, tuhay na ang iya pagtamod. “Ginpili sang mga kriminal nga maghimo sang krimen,” siling niya. “Ang krimen . . . ‘ginatuga’ sang panghunahuna [sang tawo], indi sang kahimtangan sa iya palibot.” Nagsiling pa si Samenow: “Ang paggawi sang isa bunga gid sang iya panghunahuna. Ginahunahuna naton ang aton ginahimo antes naton ini himuon, samtang ginahimo naton ini, kag pagkatapos nga nahimo na naton ini.” Gani sa baylo nga kabigon ang mga kriminal subong mga biktima, naghinakop sia nga “sila ang nagapangbiktima, kag ginpili nila mismo ang subong sini nga pagkabuhi.” *

Ang importante nga tinaga amo ang “ginpili.” Sa katunayan, ang isa ka ulong-dinalan sang isa ka pamantalaan sa Britanya nagsiling: “Ang Krimen Amo ang Karera nga Ginpili Sang mga Pamatan-on sa Siudad nga Luyag Mag-asenso.” Ang mga tawo hilway nga magbuot kag makapili sang dalanon nga luyag nila, bisan sa mabudlay nga mga kahimtangan. Indi manigar nga minilyon ang nagabatas kada adlaw sang inhustisya kag kaimulon, ukon ayhan wala nagahangpanay ang mga miembro sang ila pamilya; apang wala sila nangin kriminal. “Ang nagahimo sang krimen amo ang mga kriminal,” siling ni Samenow, “indi ang malain nga kahimtangan sa palibot, indi ang di-sangkol nga mga ginikanan, . . . kag indi ang pagkawala sing trabaho. Ang krimen yara sa hunahuna sang mga tawo kag wala ginatuga sang ila kahimtangan.”

Ang Krimen Nagatubo sa Hunahuna

Ginapatalupangod sang Biblia nga ang gamot sang pagpakasala amo ang panghunahuna sang tawo, indi ang iya mga kahimtangan. Ang Santiago 1:14, 15 nagasiling: “Ang kada isa ginatilawan kon ginaganyat sia kag ginahaylo sang iya kaugalingon nga kailigbon. Nian ang kailigbon, kon nakapanamkon na, nagabun-ag sang sala.” Kon ang isa ka tawo nagahunahuna sang malain nga mga ideya, ginapalambo niya ang malain nga handum. Kag ini magadul-ong sa makahalalit nga mga buhat. Halimbawa, ang  panalagsa nga interes sa pornograpiya mahimo nga maglambo sa pagsalimuang sa sekso kag sa ulihi magatiklod sa isa nga himuon ang iya ginahanduraw, ayhan paagi sa paghimo sing krimen.

Ang isa pa ka kabangdanan nga dapat binagbinagon amo ang pagsentro sang mga tawo sa kaugalingon, sa kuarta, sa kalipayan, kag sa insigida nga pagpaayaw sa kaugalingon. Ang Biblia nagtagna tuhoy sa aton tion: “Sa katapusan nga mga adlaw . . . , ang mga tawo mangin mahigugmaon sa kaugalingon, mahigugmaon sa kuarta, . . . mabangis, wala sing gugma sa kon ano ang maayo, [kag] mahigugmaon sa kinasadya sa baylo nga mahigugmaon sa Dios.” (2 Timoteo 3:1-5) Makapasubo nga paagi sa mga sine, mga hampang sa kompyuter, mga balasahon, kag indi maayo nga mga modelo, ginapalambo sang kalibutan ini nga mga kinaiya, nga nagapadugang lamang sa mga krimen. * Apang indi man gid kinahanglan nga magpadala ang tagsa ka tawo sa sini nga mga impluwensia. Sa katunayan, ang iban nga nadala anay sa sini, nagbag-o sing bug-os sang ila pagtamod kag pagkabuhi.

Ang mga Tawo Mahimo Magbag-o!

Kon ang isa ka tawo kriminal indi buot silingon nga kriminal na lang gid sia tubtob san-o. Ang libro nga Inside the Criminal Mind nagsiling nga subong nga ginpili sang isa ka tawo nga mangin kriminal, “makapili man sia sing bag-o nga direksion sa iya kabuhi kag magkabuhi sing matadlong kag maayo.”

Ginapakita sang mga eksperiensia nga mahimo magbag-o ang mga tawo nga may nagkalainlain nga gindak-an kag kahimtangan. * Kinahanglan lang nga handa sia nga bag-uhon ang iya mga panimuot, mga motibo, kag panghunahuna agod nahisuno ini, indi sa nagabulubag-o nga mga prinsipio sang mga tawo, kundi sa malig-on nga mga talaksan sang aton Manunuga. Kay man, sin-o pa bala ang mas nakakilala sa aton sangsa iya? Isa pa, indi bala may kinamatarong ang Dios nga magdesisyon kon ano ang maayo kag malain para sa tawhanon nga pamilya? Agod ipahibalo ang iya mga talaksan, gintuytuyan niya ang mga 40 ka mahinadlukon sa Dios nga mga tawo agod isulat ang ginakilala naton karon nga Balaan nga Biblia. Tumalagsahon gid ini nga libro, gani nagakaigo gid nga tawgon ini nga giya sang mga tawo agod mangin malipayon kag makahulugan ang ila kabuhi.​—2 Timoteo 3:16, 17.

Ayhan indi mahapos himuon ang kinahanglanon nga mga pagbag-o agod pahamut-an ang Dios, bangod dapat naton pamatukan ang aton makasasala nga mga huyog. Sa katunayan, ginalaragway sang isa ka manunulat sang Biblia ang pagsumpakilay sa sulod niya subong isa ka ‘pagpakig-away’! (Roma 7:21-25) Nagdaug sia sa pagpakig-away bangod wala sia magsalig sa iya kaugalingon nga kusog kundi sa Dios, nga nagtuytoy sa pagsulat sang iya Pulong, kag ang iya Pulong “buhi kag gamhanan.”​—Hebreo 4:12.

Ang Gahom sang Masustansia nga “Pagkaon”

Agod mangin mapagros ang pisikal nga lawas, nagakinahanglan ini sang masustansia nga pagkaon. Subong man, dapat usangon sing maayo kag tunawon ini nga pagkaon, nga nagakinahanglan sang tion kag panikasog. Sing kaanggid, agod mangin mapagros kita sa espirituwal, kinahanglan “usangon” ukon pamalandungan naton ang mga pinamulong sang Dios agod “matunaw” ukon mapatudok naton ini sa aton hunahuna kag tagipusuon. (Mateo 4:4) Ang Biblia nagasiling: “Bisan ano nga butang nga matuod, bisan ano nga butang nga serioso, bisan ano nga butang nga matarong, bisan ano nga butang nga putli, bisan ano nga butang nga hiligugmaon, bisan ano nga butang nga dungganon, bisan ano nga labing maayo kag bisan ano nga dalayawon nga butang, padayon nga hunahunaa ini nga mga butang . . . , kag ang Dios sang paghidait mangin kaupod ninyo.”​—Filipos 4:8, 9.

Talupangda nga dapat naton ‘padayon nga hunahunaon’ ang mga panghunahuna sang Dios kon luyag naton bag-uhon ang aton personalidad. Kinahanglan ang pagpailob, kay ang pagtubo sa espirituwal  nagakinahanglan sang tion kag panikasog.​—Colosas 1:9, 10; 3:8-10.

Binagbinaga ang halimbawa sang isa ka babayi nga seksual nga ginhimuslan sang bata pa sia; nagdroga sia, nag-inom, kag nagpanigarilyo; kag sentensiado sia karon sing tubtob-buhi nga pagkabilanggo bangod sang pila ka krimen. Samtang yara sia sa prisuhan, nagtuon sia sang Biblia upod sa mga Saksi ni Jehova kag gin-aplikar niya ang kamatuoran nga iya natun-an. Bangod sini, amat-amat nga ginbuslan sang tulad-Cristo nga personalidad ang iya daan nga personalidad. Indi na sia ulipon karon sang makahalalit nga panghunahuna kag mga bisyo. Ang isa sang iya paborito nga teksto sa Biblia amo ang 2 Corinto 3:17, nga nagasiling: “Karon si Jehova amo ang Espiritu; kag kon diin ang espiritu ni Jehova, may kahilwayan.” Huo, bisan pa yara sia sa prisuhan, may kahilwayan sia nga karon lang gid niya naagom.

Ang Dios Maluluy-on

Sa itululok ni Jehova nga Dios ang tanan mahimo magbag-o. * Ang Anak sang Dios, si Jesucristo, nagsiling: “Nagkari ako sa pagtawag, indi sa matarong nga mga tawo, kundi sa mga makasasala agod maghinulsol.” (Lucas 5:32) Matuod nga mahimo mabudlay ang magbag-o kag magkabuhi suno sa mga talaksan sang Biblia. Apang nagamadinalag-on ang mga mapailubon kag nagabaton sang bulig nga ginaaman sang Dios, pati na ang mahigugmaon nga bulig sang mga Cristiano. (Lucas 11:9-13; Galacia 5:22, 23) Agod buligan ang mga tawo, ang mga Saksi ni Jehova tayuyon nga nagakadto sa mga prisuhan sa bug-os nga kalibutan agod maghiwat sang mga pagtuon sa Biblia sa sinsero nga mga lalaki kag babayi nga nakahimo sang nagkalainlain nga krimen. * Sa pila ka prisuhan, nagahiwat man ang mga Saksi sang semanal nga Cristianong mga miting.​—Hebreo 10:24, 25.

Bisan pa ang pila ka makasasala anay nagbiya na sa ila dalanon kag nangin matuod nga mga Cristiano, tampad nga nagasiling ang Biblia tuhoy sa “paglapnag sang pagkamalinapason.” (Mateo 24:12) Makita naton sa masunod nga artikulo, nga ang “paglapnag sang pagkamalinapason,” bahin lamang sang daku nga tagna nga nagalakip sang maayong balita.

[Mga Nota]

[Blurb sa pahina 5]

Minilyon ang nagabatas sang kaimulon apang wala maghimo sang krimen

[Kahon/​Retrato sa pahina 6, 7]

“BALIK SA PRISUHAN SA SULOD SANG DUHA KA TUIG”

Sa idalom sining ulong-dinalan, ang pamantalaan nga The Times sa London Inglaterra, nagbalita nga sa Britanya sa sulod sang duha ka tuig, kapin sa 70 porsiento sang mga napriso bangod sang pagpangrungkab kag pagpangawat ang napriso liwat. Madamo nga krimen ang ginahimo sang mga adik sa droga nga nagakinahanglan gid sang kuarta agod sustentuhan ang ila mahal kag makahalit sa lawas nga bisyo.

[Kahon sa pahina 7]

“MGA ESKWELAHAN BALA SA KRIMEN”?

“Ang mga prisuhan mga eskwelahan sa krimen,” sulat ni Propesor John Braithwaite sa UCLA Law Review. Sa iya libro nga Inside the Criminal Mind, si Dr. Stanton E. Samenow nagsiling nga “ang kalabanan nga kriminal nagatuon gikan sa eksperiensia,” apang indi suno sa luyag sang katilingban nga tun-an nila. “Sa prisuhan,” sulat niya, “ang isa ka tawo may bastante nga tion kag kahigayunan agod tun-an kon paano mangin sampaton pa nga kriminal. . . . Ang matuod, ang pila nangin madinalag-on gid nga kriminal, nga nagapatuyang sa paghimo sing krimen apang tuso gid amo nga indi sila madakpan.”

Sa hingapusan nga kapitulo, nagsiling si Samenow: “Ang prisuhan wala nagapabag-o sa personalidad sang kriminal. Yara man sia sa gua ukon sa sulod sang prisuhan, may koneksion sia gihapon kag nagatuon sang bag-o nga mga pamaagi sa paghimo sing krimen, kag nagahatag man sia sang pila niya ka ideya sa iban nga mga kriminal.” Ang isa ka lamharon nga kriminal nagsiling: “Ang prisuhan naghatag sa akon sang kahigayunan nga mangin manunudlo sa krimen.”