Ang Lugar sang Mainit nga mga Palaliguan

KAPIN sa 2,000 ka tuig na ang nagligad, gintukod sang mga Celt ang isa ka komunidad malapit sa mga tuburan kag ginhingalanan ini nga Ak-Ink, nga nagakahulugan sing “Bugana nga Tubig.” Sa karon, ang Ak-Ink ginatawag nga Budapest, nga amo ang kapital sang Hungary kag isa sa pinakadumaan nga mga siudad sa Europa. Ang mga pumuluyo sang una sa sini nga lugar maluyagon magpahunayhunay kag magpaligo sa mainit nga mga tuburan bangod makarepresko ini kag makadula sang pagpalanakit sang ila lawas.

Sang unang siglo C.E., ini nga bahin sang Europa gingamhan sang Roma. Ginpalapad sang mga Romano ini nga komunidad kag ginbutangan sing kampo militar, kag gintawag nila ini nga Aquincum. Ini nga ngalan naghalin kuno sa Celtic nga lenguahe para sa tubig ukon sa Latin nga tinaga nga aqua quinque, nga nagakahulugan sing “lima ka tubig.” Ang mga Romano naghimo sing mga tubo sing tubig, mga imburnal, kag mga palaliguan nga pangpribado kag pangpubliko. Sa amo, ang mga palaliguan sa Budapest dumaan na.

Ang Emperyo sang Roma nag-amat-amat luya. Mga pila ka gatos ka tuig sa tapos sini, nangin bantog liwat ang mga palaliguan. Ang mga manunulat sang katuigan 1400 nagdayaw sa mainit nga mga palaliguan nga malapit sa kapital sang Hungary, nga amo pa gid ang nagpabantog sa siudad. Si Hari Matthias Corvinus nga naggahom sa Hungary sang 1458 tubtob 1490, naghimo kuno sing naatupan nga alagyan halin sa iya paborito nga palaliguan nga Rácz Bath pakadto sa iya palasyo. Sa amo, makapaligo sia bisan ano man ang tiempo.

Sang katuigan 1500 kag 1600, ginpuy-an sang mga Turko ang daku nga bahin sang Hungary, lakip ang kapital sini. Naghimo sila sing mga swimming pool nga may mainit nga tubig kag may mga alisngaw nga ginagamit sang mga Muslim sa ila seremonya sang pagpanghinaw, kag bahin na ini sa pagkabuhi sang mga Turko. Ang matahom nga mga palaliguan sang mga Turko ginalikupan sing tipulon nga atop kag may mga hagdan. Ang tubig sini taga-abaga. Ang mga lalaki kag mga babayi nagabuslanay sa paggamit sing mga bathtub kag mga palahuwayan nga yara sa palibot sang mga swimming pool. Ang pila sining mga palaliguan ginagamit gihapon karon.

 Sang 1673, ginlaragway sang isa ka sinulatan tuhoy sa paglakbay nga ang mga palaliguan sa Budapest lakip sa mapabugal sang Europa bangod “bugana ini sing mainit nga mga tuburan nga makapaayo, subong man ang kadakuon kag desinyo sang mga palaliguan.” Sang katuigan 1800, may isa pa gid ka pagpaligo nga nangin bantog sa mga tuburan sa Budapest, kag ini amo ang sauna nga ginpakilala sang mga Pinlandes. Sang ulihi, ang mainit nga mga palaliguan sa Budapest ginbutangan sing mga hulot para sa sauna, mga hulot nga tuluoban, kag mga swimming pool nga may mabugnaw nga tubig.

Ang Kinaiya sang Duta sa Sini nga Duog

Mga 70 milyones ka litro sang tubig ang nagabusawak kada adlaw sa 123 ka mainit nga tuburan kag 400 ka maaplod sing tubig nga tuburan sa Budapest. Diin naghalin ining bugana nga tubig? Bangod ini sa kinaiya sang duta kag sa kabukiran nga nagapalibot sa Budapest.

Ang Suba Danube nagaagi sa Budapest. Sa katundan sini nga suba nahamtang ang mga pukatod sang Buda kag sa sidlangan naman yara ang mga nalupyakan sang Pest. Ini nga duog bahin anay sang dagat, sa amo naporma diri ang mga apog nga bato kag marmol. Ining dalagku nga mga bato gintabunan sang daga, bato, balas, kag karbon.

Ang mga litik sa ibabaw nagabulig agod magpanalupsop ang ulan sa idalom duta, amo nga nagainit ang tubig bangod sang mainit kag dagaya sa mineral nga mga bato. Ang tuman kadamo nga tubig nagabalik dayon sa ibabaw nga nagaalisngaw kag nagabusawak sa mga litik ukon mga bubon.

Ini nga kinaiya sang duta makita indi lamang sa Budapest kundi sa bug-os man nga Hungary. Sa amo, mapabugal sang madamo nga lugar sa sini nga pungsod ang dagaya sa mineral nga mga tubig kag matahom nga mga palaliguan nga makabulong kuno sang balatian. *

Madugay na nga ginapabaloran sang mga tawo sa madamo nga lugar sa kalibutan ang mainit nga mga tuburan. Bisan sa panahon sang mga patriarka sa Biblia, natukiban ang isa ka tuburan sa dulunan sang Patay nga Dagat kag Gulpo sang Aqaba.​—Genesis 36:24.

Madamo pa ang matun-an sang tawo tuhoy sa pagkasibod sang planeta nga aton ginapuy-an. Halimbawa, paano ginhimo sang Dios ang sadsaran sang duta kag ang tanan nga makatilingala nga butang sa sini? Kon pamalandungan sang mahinadlukon sa Dios nga mga tawo ang subong sini nga mga pamangkot, magadayaw gid sila sa indi matupungan nga kaalam sang Dios.​—Job 38:4-6; Roma 1:20.

[Nota]

[Retrato sa pahina 24, 25]

Mainit nga palaliguan sa Gellért Hotel

[Retrato sa pahina 24]

Ang Rudas Baths nga ginhimo sang mga Turko

[Retrato sa pahina 24, 25]

Ang Széchenyi Baths kon tigtulugnaw

[Credit Line sang retrato sa pahina 24]

All photos: Courtesy of Tourism Office of Budapest