Pagkontrol sang Trapiko sa Kahawaan​—Paano Ini Nagaamlig sa Imo?

SUNO SA MANUNULAT SANG MAGMATA! SA PILIPINAS

SAMTANG nagasakay ikaw sa eroplano, nahunahuna mo na bala kon paano nahibaluan sang piloto kon diin na sia nayon? Basi nahangawa ka sa pagpamensar nga may iban pa nga eroplano nga nagalupad sa kahawaan sa amo man nga tion. Ano bala ang ginahimo agod indi sila magbinungguanay?

Masami amo sini ang ginakabalak-an sang mga nagabiyahe. Apang, ginapakita sang estadistika nga ang paglakbay paagi sa eroplano mas hilway sa katalagman, * sa pagkamatuod mas sigurado pa ini sangsa magsakay ang isa sa motorsiklo ukon awto. Ang isa ka importante nga rason kon ngaa mas hilway ini sa katalagman amo ang sistema sang pagkontrol sang trapiko sa kahawaan.

Ginagiyahan ang Imo Paglakbay

Ang kapitan, ukon ang mayor nga piloto, amo ang may panguna nga responsibilidad sa pagbiyahe sang eroplano agod mangin hilway ini sa katalagman. Apang, masami nga indi niya makita ang iban nga mga eroplano kag wala sia nakahibalo nga nagalupad ini sa palibot niya. Amo sina ang rason kon ngaa ang kalabanan nga pungsod may sistema sang pagkontrol sang trapiko sa kahawaan. Buot silingon, may mga tawo sa duta nga nagasunod sa kada hugna sang paglakbay sang eroplano nga nagagiya sa sini paagi sa pagpadala sing mga senyales.

Si Samuel, nga isa ka manugkontrol sang trapiko sa kahawaan sang California sa sulod na sang 13 ka tuig, nagsiling: “Importante gid ang papel sang mga espesyalista sa pagkontrol sang trapiko sa kahawaan agod mangin hilway sa katalagman ang paglakbay sang mga eroplano. Ang una sini nga prioridad amo ang paghatag sing antad sa kada eroplano.” Si Melba, nga isa ka superbisor sa trapiko sa kahawaan, nagpaathag sing dugang, “Ang labing importante amo ang kasiguruhan, apang wala labot sa sina, ginatinguhaan man namon nga mangin madasig kag mahim-ong ang trapiko sa kahawaan.” Busa, dugang pa sa pagbulig nga malikawan ang pagbinungguanay, ang mga nagakontrol sang trapiko sa kahawaan nagabulig man sa madasig nga paglakbay sang mga eroplano.

Buot silingon sini nga samtang nagamaneho ang piloto, may mga tawo pa sa duta nga nagabantay sa paglakbay sang eroplano. Ang piloto pirme nagaradyo indi lamang sa mga nagakontrol sang trapiko sa mga erport nga iya ginhalinan kag kaladtuan kundi pati man sa mga erport nga iya ginalabayan.

Importante gid nga may iban pa nga nagabantay luwas sa piloto bangod nagakabuhi kita sa panahon nga tuman na kadasig sang mga eroplano. Handurawa lang nga may duha ka depasahero nga jet nga nagasugataay. Sa tion nga makita sang piloto ang nagasugata nga eroplano segundo na lang ang nabilin agod malikawan niya ang pagbungguanay! Ang  mga nagakontrol sang trapiko sa kahawaan amo ang nagabantay agod indi ini matabo. Bisan malayo pa sa isa kag isa ang nagasugataay nga eroplano, ginahatagan na sila sing instruksion agod indi sila magbungguanay.

Ginabantayan ang Imo Paglakbay

May mga radio transmitter nga yara sa duta nga nagapadala sing senyales sa eroplano agod magiyahan ini. May mga instrumento ang piloto nga nagabaton sining mga senyales kag nagapahibalo sa iya kon diin na sia nayon. Bangod ang mga transmitter nahamtang sa espesipiko nga mga duog, ang mga eroplano nagaagi sa sini nga mga duog tubtob makadangat ini sa iya destinasyon. Busa, ining mga transmitter naghimo sing espesipiko nga mga alagyan sa kahawaan.

Ginasundan sang mga nagakontrol sang trapiko sa kahawaan ang eroplano sa alagyan sini. Antes maglupad, ginapangabay anay ang mga piloto nga magsumiter sing papel (flight plan) nga nagapakita sang ila ruta nga agyan. Ang manugkontrol ginahatagan sing kopya sining papel nga nagaunod sing mga impormasyon tuhoy sa paglakbay. Si Salvador Rafael, nga isa ka pangulo nga manugkontrol sang trapiko sa kahawaan nagpaathag kon daw ano ini ka mapuslanon: “May mga interseksion sa sini nga mga ruta. Kon makalabay na sa sini ang isa ka eroplano, dapat ireport ini sang piloto sa manugkontrol. Nian, markahan ini sang manugkontrol sa iya ginauyatan nga papel.” Sa amo mahanduraw na karon sang manugkontrol ang ginaagyan sinang eroplano.

Agod mahibaluan ining mga report, may isa pa ka gamit ang manugkontrol​—ang radyo. Nahibaluan niya kon diin na nayon ang eroplano, kag ginahatagan niya sing mga instruksion ang piloto agod may nagakaigo sia nga antad sa iban nga eroplano. Sa masami, ang mga manugkontrol kag mga piloto puede makapili sing nanuhaytuhay nga radyo ukon frequency, agod nga kon magpalya ang isa puede sila makagamit sing iban.

Kamusta naman ang pang-internasyonal nga mga biyahe diin nanuhaytuhay nga mga lenguahe ang ginagamit? Agod malikawan ang mga katalagman nga mahimo mangin resulta sang di-paghangpanay, ang International Civil Aviation Organization nagpili sing Ingles subong ang lenguahe nga dapat gamiton sa pagpaalintunay sa mga piloto. Isa pa, bangod may pila ka tinaga, letra, kag numero nga daw pareho pamatian sa radyo, ang mga manugkontrol sang trapiko sa kahawaan ginatudluan sing sadsaran nga mga prase kag pagmitlang kon nagahatag sing instruksion sa mga piloto. Agod makasiguro pa gid, ginapasulit sang mga manugkontrol sa piloto ang pila ka instruksion nga ginahatag nila.

Ang isa pa ka gamit sang mga manugkontrol sang trapiko sa kahawaan amo ang radar. Ang mga senyales sang radyo gikan sa mga eroplano ginabaton sang antena sang radar. Nian, makita sang manugkontrol sa iskren sang radar ang mga eroplano subong mga simbulo. Madamo sing eroplano ang may kasangkapan nga nagapadala sing senyales sa sini nga mga radar nga nagalakip sing mga impormasyon tuhoy sa eroplano. Kon ini nga senyales magsigo sa impormasyon sa kompyuter, makita na sa radar ang kompleto nga detalye sang eroplano, ang flight number sini, ang kadasigon, ang kataason sang paglupad, kag kon ano ini nga sahi sang eroplano.

Kon makita sang manugkontrol nga kinahanglan niya paantaron ang isa ka eroplano agod indi ini magbunggo sa iban, madamo sia sing puede himuon. Mahimo niya hatagan sing instruksion ang piloto nga magbag-o sing (1) direksion. Ukon pangabayon sia nga magbag-o sing (2) kadasigon kon, halimbawa, luyag mag-una sang isa ka eroplano sa iban nga eroplano. Ang labing kinaandan nga paagi sa pagpaantad niya sa mga eroplano amo ang paggiya sa pagbag-o sing (3) kataason sang paglupad.

Ang isa pa ka talalupangdon nga mahimo sang madamo nga radar amo ang pag-alarma kon may katalagman. Halimbawa, may mga alarma nga makita kag mabatian kon mamutikan sang sistema nga lapit katama ang antad sang duha ka eroplano. Nagaalarma man ini kon tuman na kanubo ang paglupad sang isa ka eroplano.

Katuyuan Sini nga Maamligan Ka

May ginapatuman na karon nga mga plano agod mapauswag ang sistema sang  pagkontrol sang trapiko sa kahawaan. Ang mga gin-instalar nga mga sistema sa duta agod maggiya sa paglakbay sang eroplano masami nagalimite sang ruta kag kataason sang paglupad sang eroplano. Bangod sini, may mga espasyo nga wala ginaagyan kag mas malawig ang ruta sang pila ka eroplano. Sa palaabuton, ang paglakbay labi nga magasandig sa mga sistema nga nagagamit sing satelayt, subong sang Global Positioning System, sa amo, mas madali bag-uhon ang mga ruta sang mga eroplano kag mas mahapos kontrolon ang pagtabok sang mga eroplano sa mga kadagatan.

Nakita naton paagi sa malip-ot nga pagbinagbinag sang pagkontrol sang trapiko sa kahawaan nga indi lamang ang piloto ang nakahibalo kon diin na sia nayon. Sa pagkamatuod, may iban pa nga nagabantay sang inyo paglakbay. Ini nga sistema gindesinyo agod mabuhinan ang peligro. Busa, indi katingalahan nga diutay katama nga depasahero nga eroplano ang nagakaaksidente!

Busa, kon isa ikaw ka pasahero, indi ka dapat mabalaka. Sa masunod mo nga pagsakay sa eroplano, dumduma nga ang mga nagakontrol sang trapiko sa kahawaan alisto agod mangin hilway ka sa katalagman. Busa, magpungko, magrelaks, kag mangin komportable sa imo pagsakay sa eroplano!

[Nota]

[Diagram sa pahina 14, 15]

(Para sa aktual nga format, tan-awa ang publikasyon)

PAGBANTAY SA IMO PAGLAKBAY SA KAHAWAAN

Global Positioning System

Sistema sang trapiko sa kahawaan

Mga radio transmitter nga gin-instalar sa duta

Radyo

Antena sang pagkontrol sang radar

[Retrato sa pahina 15]

Torre sang mga manugkontrol sang trapiko sa kahawaan

[Retrato sa pahina 15]

Mga manugkontrol sang trapiko sa kahawaan

[Retrato sa pahina 15]

Sentro sang mga nagakontrol sang trapiko sa kahawaan

[Credit Lines sang retrato sa pahina 15]

Tower and controllers: NASA Ames Research Center; control center: U. S. Federal Aviation Administration