Pamangkot sang mga Pamatan-on

Indi Ayhan Maayo Pa nga Manginmatay Na Lang Ako?

Kada tuig minilyon ka pamatan-on ang nagtilaw nga manginmatay kag linibo ang nadayunan. Bangod sa madamo nga kaso sang paghikog sang mga pamatan-on, nagabatyag ang mga manugbalhag sang “Magmata!” nga kinahanglan gid nga binagbinagon ining topiko.

“KUHAA sa akon ang akon kabuhi, kay maayo pa sa akon nga mapatay sang magkabuhi.” Sin-o ang naghambal sini? Isa bala ka tawo nga wala nagapati sa Dios? Isa bala nga nagbiya sa Dios? Isa bala nga ginbiyaan sang Dios? Wala gid sa mga ginsambit. Ang naghambal sina amo ang matutom nga tawo nga si Jonas nga nagbatyag sing tuman nga kasubo. * (Jonas 4:3) Wala ginsiling sa Biblia nga gintilawan ni Jonas nga manginmatay. Apang ang iya desperado nga pakiluoy nagapamatuod nga kon kaisa bisan ang mga alagad sang Dios nagakasubo man sing tuman.​—Salmo 34:19.

Ang iban nga pamatan-on nagabatyag sing tuman nga kasakit amo nga nangampo na sila sa kabuhi. Mahimo nagabatyag sila kaangay sang 16 anyos nga si Laura, * nga nagsiling: “Pila na ka tuig nga nagabalikbalik ang akon depresyon. Pirme ako nagapamensar nga manginmatay.” Kon may kilala ka nga nagasiling nga luyag na niya manginmatay ukon ikaw mismo nagahunahuna sini, ano ang sarang mo mahimo? Una binagbinagon naton sing detalyado kon ngaa mahimo ini matabo.

Sa Likod sang Kapung-aw

Ngaa mahimo manginmatay ang isa? Madamo ang posible nga rason. Una, nagakabuhi na kita karon sa “makahalanguyos nga mga tion nga mabudlay atubangon,” kag madamo nga mga pamatan-on ang nabug-atan gid sa mga problema kag kabudlayan sa kabuhi. (2 Timoteo 3:1) Ang pagkadihimpit mahimo man mangin rason kon ngaa negatibo ang pagtulok sang iban sa ila kaugalingon kag sa  ila kahimtangan sa kabuhi. (Roma 7:22-24) Kon kaisa, ina bangod nga gin-abusuhan sila. Sa iban nga kaso, mahimo isa ini ka balatian sa hunahuna nga nagakinahanglan sang bulig sang doktor. Sing talalupangdon, ginabanabana sa isa ka pungsod nga kapin sa 90 porsiento sang mga nanginmatay ang may balatian sa hunahuna. *

Siempre pa, kita tanan apektado sa kahuol kag kabudlayan sa kabuhi. Ang Biblia nagasiling nga “ang tanan nga tinuga padayon nga nagaugayong sing tingob kag ginasakitan sing tingob.” (Roma 8:22) Nalakip diri ang mga pamatan-on. Sa pagkamatuod, mahimo gid maapektuhan ang mga pamatan-on sa malain nga mga hitabo, subong sang:

▪ Kamatayon sang isa ka paryente, abyan, ukon hinuptanan

▪ Pagbinangigay sa pamilya

▪ Indi pagkapasar sa eskwelahan

▪ Pagbulagay sang magnobyohanay

▪ Pag-abuso (lakip na ang pisikal ukon seksuwal nga pag-abuso)

Sa pagkamatuod, halos tanan nga pamatan-on makaeksperiensia gid sang isa ukon kapin pa sa mga kahimtangan nga ginlista sa ibabaw. Ti, ngaa abi madali lang nalandas sang iban ining mga problema apang ang pila nagapangampo? Ang mga eksperto nagasiling nga ang mga pamatan-on nga nagapangampo sa kabuhi nagabatyag nga wala na sing may makabulig sa ila kag wala na sing solusyon ang ila mga problema. Buot silingon, nagapati sila nga wala na sila sing may mahimo pa agod magbag-o ang kahimtangan kag wala na sila sing may masanaaw nga palaabuton. “Sa masami,” siling ni Dra. Kathleen McCoy sa Magmata! “ining mga pamatan-on indi luyag mapatay. Luyag lang nila mauntat ang kasakit.”

Wala na Bala sing Mapangayuan sing Bulig?

Mahimo nga may kilala ka nga ‘luyag mauntat ang iya kasakit’ kag nagsugid sa imo nga luyag niya manginmatay. Kon amo, ano ang sarang mo mahimo?

Kon nagakasubo gid ang imo abyan sa punto nga luyag na niya mapatay, palig-una sia nga mangayo sing bulig. Kag, bisan ano pa ang iya ihambal, isugid ini sa isa ka responsable nga adulto nga amo sini ang ginabatyag sang imo abyan. Indi magkabalaka nga basi maguba ang inyo pag-abyanay. Paagi sa pagsugid sang iya sitwasyon, ginapakita mo nga isa ikaw ka “matuod nga kaupod,” isa nga “natawo kon may kapiutan.” (Hulubaton 17:17, NW) Mahimo nga masalbar mo pa ang iya kabuhi!

Apang paano kon ikaw mismo ang nagahunahuna nga manginmatay? “Mangayo sing bulig,” siling ni Dra. McCoy. “Isugid ang imo ginabatyag sa imo ginikanan, paryente, abyan, manunudlo ukon sa isa ka ministro nga nagaulikid kag handa magpamati sa imo kag nga magabulig sa mga tawo nga importante sa imo kabuhi nga pamatian ka kon ano ang dapat mo ipabutyag.”

Wala sing madula sa imo, sa baylo matigayon mo ang bulig kon ituad mo ang imo mga problema. Binagbinaga ang isa ka halimbawa sa Biblia. Nakasiling anay ang matarong nga tawo nga si Job: “Ang akon kalag ginatak-an sang akon kabuhi.” Apang nagdugang sia: “Pagustohan ko ang akon pagyamo; magapamolong ako sa kapaitan sang akon kalag.” (Job 10:1) Nagpangasubo sing tuman si Job kag luyag niya ipabutyag ang iya kasakit. Mahimo makatigayon ka sing lugpay paagi sa pagtuad sa isa ka hamtong nga abyan.

Ang mga Cristiano nga nagaatubang sing tuman nga kasubo may dugang pa nga bulig paagi sa mga gulang sa kongregasyon. (Santiago 5:14, 15) Siempre pa, ang pagtuad indi magadula sang imo mga problema. Apang mahimo magabulig ini sa imo nga tamdon ang mga problema sa balanse nga paagi. Kag ang pagsakdag sang isa ka masaligan nga abyan mahimo makabulig sa imo nga makita ang praktikal nga mga solusyon.

Nagabag-o ang Kahimtangan

Kon nagaantos ka sing tuman nga kasakit, dumduma ini: Bisan daw wala na sing paglaum ang kahimtangan, magabag-o pa ini sa ulihi. Ang salmista nga si David, nga nag-antos sing tuman, nagpabutyag sa iya pangamuyo: “Ginalapyo ako sang akon pag-ugayong; sa tagsa ka gab-i ginapalangoy ko ang akon higdaan; ginabunyagan ko ang akon higdaan sang akon mga luha.” (Salmo 6:6) Apang, sa isa  naman ka salmo nagsulat sia: “Ginbaylohan mo tungud sa akon ang akon paglalaw sing sinaut.”​—Salmo 30:11.

Natun-an ni David gikan sa eksperiensia nga ang mga problema sa kabuhi umalagi lamang. Matuod, ang iban sini daw indi gid masarangan sa karon. Apang, maghulat sing mapailubon. Sa masami nagabag-o ang kahimtangan. Sa pila ka kaso, ang mga problema nagahaganhagan sa paagi nga wala mo ginapaabot. Sa iban naman nga kaso, mahimo makita mo ang iban nga pamaagi sa paglandas sini nga wala mo anay mapamensaran. Ang punto amo nga ang makapahuol nga mga problema indi magapabilin tubtob san-o.​—2 Corinto 4:17.

Ang Bulig sang Pangamuyo

Ang labing importante nga komunikasyon nga mahimo mo amo ang pangamuyo. Mahimo ka mangamuyo kaangay ni David: “Usisaa ako, O Dios, kag kilalaha ang akon tagiposoon! Tilawi ako kag kilalaha ang akon mga panghunahuna! Kag tan-awa kon may bisan ano nga malaut nga dalanon sa akon, kag tuytuyi ako sa dalan nga dayon!”​—Salmo 139:23, 24.

Ang pangamuyo indi lamang isa ka paagi agod malandas ang mga problema. Pagpakigsugilanon ini sa imo langitnon nga Amay sa langit. Luyag gid niya nga ‘iula mo sa atubangan niya ang imo tagiposoon.’ (Salmo 62:8) Binagbinaga ang masunod nga sadsaran nga mga kamatuoran tuhoy sa Dios:

▪ Nakahibalo sia sang mga kahimtangan nga nagresulta sa imo nga kahuol.​—Salmo 103:14.

▪ Nakakilala sia sa imo sing labi sangsa pagkakilala mo sa imo kaugalingon.​—1 Juan 3:20.

▪ ‘Nagaulikid sia sa imo.’​—1 Pedro 5:7.

▪ Sa iya bag-ong kalibutan, “pahiran [sang Dios] ang tagsa ka luha” sa imo mga mata.​—Bugna 21:4.

Kon Balatian ang Rason

Subong ginsambit sa ibabaw, ang balatyagon nga manginmatay masami nga bangod sa pila ka sahi sang balatian. Kon amo sina ang imo kahimtangan, indi mahuya nga mangayo sing bulig. Si Jesus nagsiling nga ang mga nagabalatian nagakinahanglan sing doktor. (Mateo 9:12) Sa pagkamatuod, madamo nga mga kahimtangan ang sarang mabulong. Kag ang pagbulong makabulig nga mangin maayo ang imo pamatyag!

Ang Biblia nagasaad nga sa bag-o nga kalibutan sang Dios, “ang pumuluyo indi [na] magsiling, ‘Nagamasakit ako.’” (Isaias 33:24) Samtang wala pa ini, himua ang labing maayo agod malandas ang mga hangkat sa kabuhi. Amo gid sina ang ginhimo ni Heidi nga nagapuyo sa Alemanya. “May mga tion nga grabe gid ang akon depresyon sa bagay nga luyag ko na lang mapatay,” siling niya, “apang normal na ako nga nagakabuhi karon, nakabulig gid ang mapinadayunon nga pagpangamuyo kag ang pagpabulong.” Mahimo man ini makabulig sa imo! *

Ang masunod nga artikulo sa serye sang “Pamangkot sang mga Pamatan-on” magabinagbinag tuhoy sa kon paano atubangon ang kamatayon sang isa ka utod nga nanginmatay

Ang dugang pa nga mga artikulo sa serye sang “Young People Ask” masapwan sa Web site nga www.watchower.org/​ype

HUNAHUNAA

▪ Ginasiling nga ang pagpanginmatay wala nagatapos sang imo mga problema; ginaliton lamang ini sa iban. Paano?

▪ Sin-o ang mahimo mo sugiran kon nagabatyag ka sing tuman nga kasubo?

[Mga nota]

 [Kahon/​Retrato sa pahina 29]

PATALUPANGOD SA MGA GINIKANAN

Sa pila ka pungsod, madamo nga pamatan-on ang nagahikog. Halimbawa sa Estados Unidos, ang paghikog ikatlo sa panguna nga ginatunaan sang kamatayon sang mga pamatan-on nga nagaedad 15 tubtob 25 anyos. Kag sa sulod sang nagligad nga duha ka dekada nagdoble ang kadamuon sang mga naghikog nga nagaedad 10 tubtob 14 anyos. Ang mga pamatan-on nga madali maghikog amo yadtong may balatian sa hunahuna, may paryente nga naghikog, kag yadtong nakatilaw na hikog. Ang masunod amo ang mga patimaan nga ang isa ka pamatan-on mahimo nagaplano nga manginmatay:

▪ Pagkadula sing gana nga makighambal upod sa pamilya kag mga abyan

▪ Pagbaylo sang batasan sa pagkaon kag pagtulog

▪ Pagkadula sing interes sa mga buluhaton nga nanamian niya anay

▪ Pagbag-o sang batasan

▪ Pag-abuso sa droga ukon alkoholiko nga mga ilimnon

▪ Pagpanghatag sang mga ginapabaloran nga pagkabutang

▪ Paghambal tuhoy sa kamatayon ukon pirme lang ginasambit ang tuhoy sa mga butang may kaangtanan sini

Nagsiling si Dra. Kathleen McCoy sa Magmata! nga isa ka daku nga sayop ang mahimo sang isa ka ginikanan kon balewalaon niya ini nga mga patimaan. “Wala sing luyag maghunahuna nga may problema sa ila anak,” siling niya, “amo nga daw sa waay lang sa mga ginikanan nga may problema. Nagasiling sila sa ila kaugalingon, ‘Malipas man lang ina’ ukon ‘Nagaenarte lang na sia.’ Ini nga mga panghunahuna makatalagam gid. Ang tanan nga pamahog kinahanglan hatagan sing nagakaigo nga igtalupangod.”

Indi ka dapat mahuya mangayo sing bulig para sa imo anak kon may malala sia nga depresyon ukon balatian sa hunahuna. Kag kon masat-uman mo nga nagaplano nga maghikog ang imo anak, pamangkuta sia tuhoy sini. Ang pagpati nga ang pagsugilanon tuhoy sa pagpanginmatay amo ang magatulod nga manginmatay ang isa, indi matuod. Madamo nga pamatan-on ang nabuligan sang nakigsugilanon ang ila mga ginikanan sa ila tuhoy sa sining topiko. Gani, kon magtuad sa imo ang imo anak nga nagahunahuna sia nga manginmatay, pamangkuta sia kon may naplano na sia nga paagi agod himuon ini kag kon may yara, daw ano ini ka detalyado. Kon mas detalyado ang plano mas labi nga kinahanglan mo sa gilayon nga magpasilabot. *

Indi paghaumhauma nga ang depresyon basta lang madula. Kag kon wala ka na sing nakita nga palatandaan sang depresyon, indi pagdumduma nga nadula na ang problema. Ang iban nga eksperto nagsiling nga amo ini ang labing delikado nga tion. Ngaa? “Kon grabe ang depresyon sang isa ka pamatan-on, mahimo nga wala sia sing kusog nga maghikog,” siling ni Dra. McCoy. “Sa tion nga madula na ang depresyon, mahimo may kusog na ang pamatan-on nga dayunon ang iya plano.”

Makapasubo gid nga bangod sa depresyon nanginmatay ang iban nga pamatan-on. Apang, paagi sa pagbantay sing maayo sa mga patimaan kag paghulag gilayon, ang mga ginikanan kag iban pa nga nagaulikid nga adulto mahimo ‘maglipay sa mga kalag nga ginapung-awan’ kag mapakita nila nga isa sila ka duog nga dalangpan para sa mga pamatan-on.​—1 Tesalonica 5:14.

[Nota]

[Retrato sa pahina 28]

Ang labing importante nga porma sang komunikasyon amo ang pangamuyo