Isa ka Tumalagsahon nga Gulpo

I-PLAY

Isa ka Tumalagsahon nga Gulpo

SUNO SA MANUNULAT SANG MAGMATA! SA MEXICO

SA TUNGA-TUNGA sang mainland sang Mexico kag peninsula sang Baja California nahamtang ang duag-asul nga Gulpo sang California (makita sa idalom), nga kilala anay nga Dagat sang Cortés. Ang malapad nga bahin sining desyerto nga baybayon kag batuhon nga mga isla gindeklarar na nga isa ka World Heritage nga duog sang United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organization. Ano gid ang pinasahi sa sini nga duog?

Ang Gulpo sang California nagalaba sing 1,000 ka kilometro kag may kasangkaron nga 153 ka kilometro. Ining gulpo kag ang duog nga nagapalibot sa sini lunsay matahom kag puno sing buhi nga mga butang. Ini man nga gulpo ang may pinakataas nga taub sa bug-os nga kalibutan, nga nagataas tubtob nuebe metros sa naaminhan nga punta sini. Ang bastante nga init sang adlaw kag sulog sang dagat nga dagaya sa sustansia, nagapamuad sa mga lablab kag sa nanuhaytuhay nga buhi nga mga butang diri. Bangod sa pagkapinasahi sining gulpo kag sa katin-aw sang tubig diri, gintawag ini nga “aquarium sang kalibutan” ni Jacques-Yves Cousteau, isa ka sientipiko nga nagatuon sa kadagatan.

Nagaunod ining gulpo sing kapin sa 890 ka espesyi sang isda kag mga 90 sa sini ang diri lamang masapwan, amo nga mahimo diri tun-an ang buhi nga mga butang sang dagat sa ila mismo kinaugali nga duog. Apang, makapasubo nga madamo nga espesyi ang nagakapapas, lakip na ang maila nga dolpin nga ginatawag vaquita, nga sa Espanyol nagakahulugan sing “gamay nga baka.”

Pinakagamay nga sahi sang dolpin ang vaquita nga nagalaba tubtob mga 150 sentimetros. Ang duag sini nanuhaytuhay halin sa abuabuhon tubtob sa kaki, kag kambang ang palibot sang mata sini. Masapwan lamang ini sa manabaw kag malubog nga bahin sang gulpo malapit sa gibwangan sang Suba Colorado. Ining maila kag gamay nga sapat talagsa lang gid makita kag wala pa tanto matun-an. Sa pagkamatuod, sang 1958 lang ini natukiban sang may nakit-an nga tatlo ka bagol sini sa baybayon sang Baja California.

Ginaamligan na sa karon ang vaquita bangod pila na lang ka gatos ang kadamuon sini kag ginakahangaw-an nga basi mapapas. Walay sapayan sa sini nga pag-amlig, madamo gihapon nga vaquita ang nagakalumos sa mga pukot sang lokal nga mga mangingisda. Agod masigurado ang pag-amlig sa sining tumalagsahon nga mamalya, naghimo ang Mexico sing isa ka nature reserve nga nagasakop sa ilistaran sang vaquita. May iban pa nga mga sapat nga masapwan sa sining duog nga nagalakip sa nagalabay nga mga balyena, dalagku nga mga pagi, pawikan, sea lion, manumbok, malasugi, kag mga panong sang panit.

Sa kadadalman sang nabagatnan nga bahin sang gulpo, nasapwan sang mga sientipiko ang pinasahi nga sapat nga diutay lang gid ang nakakita. Ang rason bangod nga ining mga organismo nagakabuhi sa Guaymas trench, nga nagadalom sing mga 2,000 metros. Ining kadadalman may mga sulungawan nga nagabuga sing tuman kainit nga tubig nga nagasakdag sa nagabuad nga mga sapat nga nagatigayon sang ila enerhiya indi gikan sa silak sang adlaw kundi sa hydrogen sulfide. Ang isa ka sapat nga nagakabuhi sa sining duog amo ang tube worm. Ini nga ulod wala sing baba kag kasudlan. Ang punta sini may mapula nga daw bulbol kag ang tube worm nagapunsok upod sa iban pa nga mga ulod. Nagatindog ini bangod ang isa ka punta sini nagatapik sa salog sang dagat, kag daw mga lipak ini nga nagasaot-saot sa matugnaw nga tubig sang dagat kag sa mainit nga buga sang sulungawan. Ang tube worm kag ang bakterya sa sulod sang lawas sini nagabuligay agod lunsay nga mabuhi. Ang mapula nga bulbol sang ulod amo ang iya hasang.

Bisan pa yara karon sa katalagman nga mapapas ang nanuhaytuhay nga buhi nga mga butang sa gulpo, sa gihapon may masanag ini nga palaabuton. Ngaa? Bangod nagaulikid ang Manunuga. Sa pagkamatuod, nagaulikid gid sia sa bug-os nga duta amo nga magapasilabot sia sa indi madugay agod amligan ini sa dugang nga kahalitan kag ipasag-uli ini suno sa iya orihinal nga katuyuan. (Genesis 1:26-28; Bugna 11:18) Mabudlay hunahunaon kon mangin daw ano katahom ang Gulpo sang California sa palaabuton. Walay duhaduha nga ang tinaga nga “tumalagsahon” mahimo kulang pa agod ilaragway ini.

[Retrato sa pahina 25]

Ang Fin whale

[Retrato sa pahina 25]

Mga tube worm

[Credit Lines sang retrato sa pahina 24]

[Credit Lines sang retrato pahina 25]

MAGMATA!