Pagpadaku sa mga Tin-edyer​—Ang Papel sang Kaalam

“Luyag gid namon giyahan sing maayo ang amon bata nga lalaki kag babayi, apang daw pirme na lang namon sila ginaakigan. Kon kaisa nagakabalaka kami nga basi sa baylo nga pabakuron namon ang ila pagsalig sa kaugalingon ginaguba namon ini. Mabudlay gid ini balansehon.”​—George kag Lauren, taga-Australia.

ANG pagpadaku sa isa ka tin-edyer indi mahapos. Wala labot sa bag-o nga mga kabudlayan nga ginahatag sang ila mga bata, ang mga ginikanan nagakabalaka pa ukon nagakasubo bangod nagadaku na ang ila kabataan. “Nasubuan ako kon pamensaron ko nga sa pila ka adlaw, magabulag na sa amon ang amon bata,” siling sang isa ka amay nga taga-Australia nga si Frank. “Mabudlay batunon nga indi na ikaw ang magakontrol sang ila kabuhi.”

Si Lia, nga ginkutlo sa nauna nga mga artikulo magaugyon gid. “Nabudlayan ako makig-angot sa akon bata nga lalaki subong isa ka lamharon nga adulto kay para sa akon bata pa gihapon sia,” siling niya. “Daw kahapon ko lang sia gindul-ong sa una niya nga pagkadto sa eskwelahan!”

Mabudlay man batunon, apang ang mga tin-edyer indi na mga bata diutay. Dapat sila hanason nga mangin adulto, kag ang dapat magtudlo kag magpalig-on sa ila amo ang ila mga ginikanan. Apang, suno sa ginsiling ni George kag ni Lauren sa ibabaw, mahimo mapabakod ukon maguba sang mga ginikanan ang pagsalig sang bata sa iya kaugalingon. Paano mahuptan sang mga ginikanan ang husto nga pagkabalanse? Ang Biblia may mabuligon nga laygay. (Isaias 48:17, 18) Binagbinagon naton ang pila ka halimbawa.

Importante ang Maayo nga Komunikasyon

Ginasilingan sang Biblia ang mga Cristiano nga “mangin maabtik sa pagpamati” kag “mahinay sa paghambal.” (Santiago 1:19) Bisan pa nga ining laygay naaplikar kon ang isa nagapakig-angot sa mga bata sa bisan ano nga edad, ang pagpamati mas importante gid sa mga tin-edyer. Kag mahimo nagakinahanglan gid ini sang daku nga panikasog.

“Sang nangin tin-edyer na ang akon mga bata nga lalaki, kinahanglan ko pauswagon ang akon ikasarang sa pagpakigkomunikar,” siling ni Peter, isa ka amay nga taga-Britanya. “Sang bata pa ang amon mga anak nga lalaki, ginatuman gilayon nila kon ano ang amon ihambal. Apang karon nga daku na sila, kinahanglan na kami mangatarungan sa ila, makigsugilanon sing maayo, kag buligan sila nga gamiton ang ila ikasarang sa paghunahuna sa pagsolbar sa mga problema. Buot silingon, kinahanglan gid namon lab-uton ang ila tagipusuon.”​—2 Timoteo 3:14.

Kinahanglan ang pagpamati ilabi na kon may pagsumpakilay sing opinyon. (Hulubaton 17:27) Napamatud-an ini ni Danielle nga taga-Britanya. Siling niya: “May problema ako sa akon isa ka bata nga babayi tuhoy sa paagi sang pagsabatsabat niya kon suguon ko sia. Apang ginsilingan niya ako nga pirme ko lang sia ginasinggitan kag ginamandaran. Nalubad namon ini paagi sa pagpungko kag pagpamati sing maayo sa kada isa. Ginpaathag niya sa akon kon paano ako nagapakigsugilanon sa iya kag kon ano ang ginabatyag niya sa sini, kag ginsugid ko man sa iya kon ano ang ginahunahuna kag ginabatyag ko para sa iya.”

Narealisar ni Danielle nga ang ‘pagkaabtik sa pagpamati’ nakabulig sa iya nga mahantop ang mas madalom nga problema. “Ginatinguhaan ko na karon nga mangin mas mapailubon sa akon bata nga babayi,” siling niya, “kag ginatinguhaan ko man nga indi makigsugilanon sa iya kon akig ako.” Nagdugang pa sia, “Nagauswag na ang amon kaangtanan.”

Ang Hulubaton 18:13 nagasiling: “Ang nagasabat sa wala pa sia makabati, kabuangan ini kag kahuluy-an sa iya.” Napamatud-an ini ni Greg, isa ka amay nga taga-Australia. “Nagabangigay kami sang amon kabataan kon ginasermonan namon gilayon  sila sang akon asawa sa baylo nga pamatian kag hibaluon anay ang ila balatyagon,” siling niya. “Bisan pa indi gid kami ugyon sa ila mga panimuot, nakita namon nga importante gid nga tugutan anay namon sila nga ipabutyag ang ila nabatyagan antes namon sila tadlungon ukon laygayan.”

Ano Kadaku nga Kahilwayan?

Mahimo nga ang labing panguna nga kabangdanan sang pagsinuay sa ulot sang mga ginikanan kag mga tin-edyer amo ang isyu tuhoy sa kahilwayan. Ano bala kadaku nga kahilwayan ang dapat ihatag sa isa ka tin-edyer? “Kon kaisa nagabatyag ako nga kon hatagan ko gani sing diutay nga kahilwayan ang akon bata nga babayi, gusto niya kuhaon ang bug-os gid nga kahilwayan,” siling sang isa ka amay.

Siempre, ang paghatag sa mga pamatan-on sing walay latid nga kahilwayan indi gid maayo. Sa pagkamatuod, ang Biblia nagapaandam nga “ang bata nga ginapabayaan sa iya kaugalingon [m]agapakahuya sa iya iloy.” (Hulubaton 29:15) Bisan ano man ang edad sang mga pamatan-on, nagakinahanglan sila sing malig-on nga panuytoy. Ang mga ginikanan dapat mangin mahigugmaon, apang malig-on sa pagpatuman sang mga pagsulundan sa pamilya. (Efeso 6:4) Sa amo man nga tion, ang mga pamatan-on kinahanglan hatagan sing nagakaigo nga kahilwayan agod mangin mas handa sila sa paghimo sing maalamon nga mga desisyon sa ulihi.

Hunahunaa halimbawa kon paano ka nakatuon nga maglakat. Sang lapsag ka pa, kinahanglan ka kuguson. Dugaydugay, nagakamang ka na kag nian nagatakangtakang. Siempre, delikado kon pabay-an lang ang isa ka bata nga nagatakangtakang. Amo nga ginabantayan ka gid sing maayo sang imo mga ginikanan kag ginabaralan agod indi ka makakadto sa delikado nga  mga lugar, subong sang hagdan. Apang, ginatugutan ka nila gihapon nga maglakatlakat sa imo kaugalingon, bisan ka pila ka pa matumba agod sa ulihi makatuon ka na sa paglakat.

Kaangay man sina nga paagi ang dapat himuon kon nagahatag sing kahilwayan. Sa umpisa, daw subong bala nga ginakugos sang mga ginikanan ang ila magagmay nga kabataan. Ginahimo nila ini paagi sa paghimo sing desisyon para sa ila. Sa ulihi, samtang nagapakita na sing pagkahamtong ang ila mga bata, daw subong bala nga ginatugutan nila sila nga magkamang. Buot silingon, ginatugutan na nila sila sa paghimo sing kaugalingon nga mga pagpili. May mga tion man nga kinahanglan ang baral agod maamligan ang mga pamatan-on sa katalagman. Samtang nagahamtong na ang ila mga bata, ginatugutan na sila sang ila mga ginikanan nga “maglakat” sa ila kaugalingon. Sa amo, kon mangin adulto na sila, masarangan na nila ‘dalhon ang ila kaugalingon nga lulan.’​—Galacia 6:5.

Pagtuon Gikan sa Halimbawa sa Biblia

Sang 12 anyos si Jesus, ginhatagan sia sing nagakaigo nga kahilwayan sang iya mga ginikanan, apang wala niya gin-abusuhan ang pagsalig nga ginhatag sa iya. Sa baylo, “padayon sia nga nagpasakop” sa iya mga ginikanan samtang “labi [sia] nga nag-alam kag ginkahamut-an sang Dios kag sang mga tawo.”​—Lucas 2:51, 52.

Bilang isa ka ginikanan, makatuon ka sa sining halimbawa paagi sa paghatag sing dugang nga kahilwayan sa imo mga bata kon ginapakita na nila nga masaligan sila. Talupangda ang ginsiling sang pila ka ginikanan tuhoy sa sini.

“Sang una, ginaentrahan ko gid ang tanan nga ginapanghimo sang akon mga bata. Apang sang gintudluan ko sila sing mga prinsipio kag gintugutan sila sa paghimo sing mga desisyon nahisuno sa ila natun-an, natalupangdan ko nga mas ginabinagbinag na nila sing maayo ang ila mga desisyon.”​—Soo Hyun, taga-Korea.

“Bisan pa nahangawa kami sang akon bana, wala ini nagpugong sa amon nga ihatag sa amon mga bata ang kahilwayan nga gintinguhaan nila nga matigayon.”​—Daria, taga-Brazil.

“Nasapwan ko nga importante gid nga dayawon ko ang akon tin-edyer nga bata nga lalaki sa maayo niya nga paggamit sang kahilwayan nga ginhatag ko sa iya. Isa pa, ginahimo ko man kon ano ang ginapahimo ko sa iya. Halimbawa, ginasugiran ko sia kon diin ako makadto kag kon ano ang ginahimo ko. Kag kon indi gani ako makapauli sing temprano, ginapahibalo ko sia.”​—Anna, taga-Italya.

“Sa amon puluy-an, ginapadaku gid namon nga hatagan lamang namon sing kahilwayan ang amon mga bata nga lalaki kon pamatud-an nila nga masaligan na sila.”​—Peter, taga-Britanya.

Pag-antos sing Malain nga mga Resulta

Ang Biblia nagasiling: “Maayo sa tawo nga magdala sang gota sa iya pagkapamatan-on.” (Panalabiton 3:27) Ang isa sa labing maayo nga paagi nga matun-an sang isa ka pamatan-on ang pagdala sang gota, ukon salabton, amo ang pagtuon paagi sa eksperiensia sang pagkamaminatud-on sang pinamulong nga “kon ano ang ginasab-ug sang tawo, ini man ang iya anihon.”​—Galacia 6:7.

 Mahimo nga maayo gid ang motibo sang mga ginikanan nga nagaamlig sang ila bata batok sa malain nga resulta sang ila indi maayo nga mga buhat. Halimbawa, ano abi kon nautangan ang isa ka bata bangod nagpinagusto lang sia gasto. Manuto ayhan sia kon si Nanay ukon si Tatay niya ang mabayad sang iya utang? Indi ayhan nga mas manuto sia kon buligan sia sang iya mga ginikanan nga maninguha nga bayaran ang iya kaugalingon nga utang?

Indi mabuligan sang mga ginikanan ang ila kabataan kon amligan nila sila pirme sa malain nga mga resulta sang ila iresponsable nga buhat. Sa baylo nga ihanda sila sa pagkaadulto, ginatudluan lamang sila sini nga may yara pirme masalbar sa ila kag may magtabon sang ila sayop. Mas maayo gid nga hatagan ang mga tin-edyer sing kahigayunan nga anihon ang ila ginsab-ug kag matun-an nila kon paano lubaron ang ila mga problema. Importante gid ini agod nga ang ila ‘ikasarang sa paghantop mahanas nga makilala ang maayo kag malain.’​—Hebreo 5:14.

“Isa ka Nagabag-o kag Nagatubo nga Persona”

Walay duhaduha nga mabudlay gid mangin ginikanan sang isa ka tin-edyer. Kon kaisa, ang mga ginikanan mahimo nakapatulo sing luha samtang ginatinguhaan nila nga padakuon ang ila kabataan “sa disiplina kag nagatuytoy nga panghunahuna ni Jehova.”​—Efeso 6:4.

Sa pagkamatuod, ang epektibo nga mga ginikanan, indi yadtong mga nagakontrol, kundi yadtong mga nagatudlo kag nagapatudok sang husto nga mga prinsipio. (Deuteronomio 6:6-9) Mabudlay bala ini? Huo. “Nagapakig-angot kita sa isa ka nagabag-o kag nagatubo nga persona,” siling ni Greg, nga ginkutlo kaina. “Buot sini silingon nga dapat padayon naton nga kilalahon inang bag-o nga persona kag magpasibu sa iya.”

Tinguhai nga iaplikar ang mga prinsipio sa Biblia nga ginbinagbinag sa sining artikulo. Mangin makatarunganon sa kon ano ang ginapaabot mo sa imo kabataan. Apang indi pagpasapayani ang imo papel subong panguna nga halimbawa sa ila kabuhi. Ang Biblia nagasiling: “Hanasa ang bata sa dalanon nga dapat niya paglaktan, kag bisan tigulang na sia indi sia magtalikod sa sini.”​—Hulubaton 22:6.

[Blurb sa pahina 7]

Ang pagtigayon sing kahilwayan daw kaangay sang pagtuon sa paglakat​—isa ka amat-amat nga proseso

[Blurb sa pahina 8]

Sang 12 anyos si Jesus, ginhatagan sia sing nagakaigo nga kahilwayan

[Kahon sa pahina 7]

“Ipadapat Mo ang Imo Awtoridad”

Kon nakita mo nga daw naakig ang imo tin-edyer nga bata sa imo mga pagdumili, indi ka dapat mag-untat sa pagpadapat sang imo awtoridad. Dumduma nga ang mga tin-edyer wala pa eksperiensia sa kabuhi kag nagakinahanglan gihapon sila sing panuytoy.​—Hulubaton 22:15.

Sa iya libro nga New Parent Power! si John Rosemond nagsulat: “Ang mga ginikanan madali lang madala sa pagsunggodsunggod sang ila mga bata amo nga ginatugutan na lang nila sila sa paghimo sang mga butang nga indi pa sila kuntani sangkol agod lamang malikawan ang pagbinaisay. Apang, kabaliskaran gid sini ang dapat himuon sang mga ginikanan. Amo ini ang tion nga ipadapat mo ang imo awtoridad kag indi pagtugutan ang imo kabataan nga pakadiutayon ini. Bisan pa indi nila maluyagan ina nga ideya, dapat mahibaluan sang mga kabataan nga ang ila mga ginikanan handa sa pagtuytoy sa ila sa husto nga dalanon.”

[Kahon sa pahina 9]

Paghatag sing Dugang Pa nga Kahilwayan

Sa masami luyag sang mga tin-edyer ang kapin pa nga kahilwayan. Ang mga ginikanan naman may huyog nga maghatag sing diutay lang nga kahilwayan. Apang, kinahanglan ang pagkabalanse. Paano ka mangin balanse? Bilang umpisa, puede mo binagbinagon ang listahan sa ubos. Sa diin nga aspekto nagapakita sing pagkaresponsable ang imo bata?

□ Pagpili sing mga abyan

□ Pagpili sang bayo

□ Pagbadyet sang kuarta

□ Pagpauli sa husto nga oras

□ Pagtapos sa mga ulubrahon sa balay

□ Pag-obra sang asaynment sa eskwelahan

□ Pagpangayo sing pasaylo

□ Iban pa ․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․․

Kon ang imo tin-edyer nga bata nagapakita na sing pagkahamtong sa pila ka aspekto nga ginpakita sa ibabaw, mahatagan mo bala sia sing dugang pa nga pagsalig?

[Retrato sa pahina 7]

Tuguti anay sila nga magpabutyag sang ila balatyagon antes ka maghatag sing bisan ano nga nagakaigo nga pagtadlong ukon laygay

[Retrato sa pahina 8, 9]

Kinahanglan tudluan sang mga ginikanan ang ila kabataan nga mangin responsable