Sang Una Ko nga Nabatian ang Ngalan nga Jehova

Panugiron ni Pavol Kovár

Bangod sa mabaskog nga pagbombahanay, nagdalidali kami palipod sa isa ka ginhimuhimo nga palanaguan. Samtang labi nga nagasandukot ang pagbombahanay kag nagatay-ug ang amon palanaguan, nabatian ko ang pangamuyo sang isa ko ka upod nga bilanggo: “Jehova, luwasa kami! Para sa imo balaan nga ngalan, palihug luwasa kami!”

NATABO ina sang Enero 8, 1945, sang isa ako ka bilanggo sang inaway sa siudad sang Linz, sa Austria. Mga 250 kami sa sina nga palanaguan, kag nakaluwas kami tanan sa pagbombahanay. Sang nakagua na kami, nakita namon nga nahapay na ang palibot. Yadtong tinagipusuon nga pangamuyo nga akon nabatian nagtudok gid sa akon hunahuna, bisan pa wala ko makilal-an kon sin-o ang nagsambit sadto. Antes ko isaysay kon paano ko nakilal-an si Jehova, isugid ko anay sa makadali ang akon gindak-an.

Natawo ako sang Septiembre 28, 1921, sa isa ka balay malapit sa minuro sang Krajné, sa nakatundan nga Slovakia, bahin anay sang Czechoslovakia. Ang akon mga ginikanan debotado gid nga mga Protestante. Ginabasahan kami ni Tatay sang Biblia kada Domingo sang aga, samtang si Nanay kag kami nga apat ka mag-ulutod nagapamati sing maayo. Apang, wala ko madumduman nga gingamit sang akon amay ang ngalan nga Jehova. Simple lang ang pangabuhi sa amon lugar, apang kontento kami sa kon ano lang ang yara sa amon.

Sang nagsugod ang Bug-os Kalibutan nga Inaway II sang 1939, hinadlukan ang mga tawo. Madamo pa ang nakadumdom sang pag-antos nga tuga sang Bug-os Kalibutan nga Inaway I mga 20 ka tuig ang nagligad. Sang 1942, ginpilit ako agod mag-alagad sa hangaway sang Slovakia. Bisan pa ang Slovakia opisyal nga nagdampig sa Alemanya, gintinguhaan sini nga ipasag-uli ang demokrasya sang Agosto 1944. Sang wala ini nagmadinalag-on, isa ako sa linibo ka gindakop nga mga soldado sang Slovakia nga ginsaylo sa mga teritoryo nga ginakontrol sang mga Aleman. Gindala ako sa Gusen, isa ka kampo nga kaiping sang ginakahadlukan nga kampo konsentrasyon sang Mauthausen, malapit sa Linz, sa Austria.

Bilanggo sang Inaway

Gin-asayn kami nga magtrabaho sa isa ka planta sang eroplano malapit sa minuro  sang Sankt Georgen an der Gusen. Nagtrabaho ako sa sirahian. Diutay lang ang amon pagkaon, kag sang Enero 1945, ginbuhinan pa gid ang amon rasyon, bangod nagakalutos na ang mga hangaway sang mga Nazi. Ang mainit-init lang nga pagkaon nga amon nabaton amo ang diutay nga sabaw. Kada aga, nagaabot ang mga trabahador gikan sa kampo sang Mauthausen. Ang mga bilanggo nga tuman ka luya, ginakastigo sang mga guardia tubtob mapatay. Pagkatapos, ang mga bangkay ginaitsa sang ila kaupod nga mga bilanggo sa bagon kag ginadala sa sulunugan.

Walay sapayan sining tuman nga pag-antos, nagalaum kami nga sa dili madugay matapos na ang inaway. Sang Mayo 5, 1945, mga apat ka bulan pagkatapos sang pagpamomba nga ginsaysay sa umpisa, nakabugtaw ako sa kinagual kag nagdalagan pagua. Wala na kitaa ang mga guardia, nakahantal ang mga pusil, kag nagawangwang na ang mga ganhaan. Sa pihak nga kampo sa tabok sang kahilamnan, makita namon ang nahilway nga mga bilanggo nga nagdalalagan nga daw mga buyog nga nagapalagyo sa ila nasunog nga balay. Ang mga bilanggo nga nahilway masingki nga nagbalos. Ang ila pagpamatay indi ko gid malipatan.

Nagtimalos ang mga bilanggo paagi sa pagkastigo tubtob kamatayon sa mga kapo, ang mga bilanggo nga naghimbon sa mga guardia. Sa masami, mas mapintas pa ang mga kapo sangsa mga guardia sang Nazi. Nakita ko ang isa ka bilanggo nga nagbakol sa isa ka kapo tubtob mapatay, nga nagasinggitan: “Ginpatay niya ang akon amay. Nakaluwas na kami kuntani diri, apang sang nagligad nga duha ka adlaw ginpatay niya sia!” Pagkagab-i, nagahuray-ad sa kahilamnan ang ginatos ka bangkay sang mga kapo kag sang iban pa nga bilanggo. Sang ulihi, antes kami magbiya, ginlibot namon ang kampo, kag nakita namon ang mga kasangkapan sa pagpatay kaangay sang mga gas chamber, kag mga sulunugan.

Pagtuon Tuhoy sa Matuod nga Dios

Nagpauli ako sang Mayo 1945. Sadto nga tion, wala lamang nahibaluan sang akon ginikanan ang ngalan sang Dios, ang ngalan nga nabatian ko sa palanaguan, kundi nangin Saksi ni Jehova na sila. Wala magdugay pagkatapos sang akon pagpauli, nakilala ko si Oľga, isa ka babayi nga mahunahunaon sa espirituwal, kag pagligad sang isa ka tuig, nagpakasal kami. Bangod sang iya kakugi sa kamatuoran, napalig-on ako nga magpadayon sa pagtuon tuhoy kay Jehova. Sa isa ka asambleya nga nahiwat namon antes gindumili sang bag-ong Komunista nga paggahom ang amon pagbantala nga hilikuton sang 1949, si Oľga kag ako, lakip ang mga 50 pa, ginbawtismuhan sa Váh River sa Piešťany. Sang ulihi, natawo ang amon duha ka bata nga babayi nga sanday Oľga kag Vlasta.

Si Ján Sebín, isa ka Saksi nga nagbulig agod maorganisar liwat ang pagbantala pagkatapos sang Bug-os Kalibutan nga Inaway II, pirme namon nangin bisita kag nangin suod ko nga kaupod sa ministeryo. Walay sapayan sang nagabaskog nga paghingabot sang mga Komunista, nagpadayon kami sa pagbantala. Mahalungon kami nga nagpakigsugilanon sa mga tawo tuhoy sa mga kamatuoran sa Biblia, kag wala magdugay nagdamo ang amon mga ginatun-an sa Biblia. Sang nagbiya na si Ján sa amon lugar, ginpadayon namon sang akon asawa ining mga pagtuon. Sang ulihi, sa amon mga asambleya, pirme namon makita ining pinalangga nga mga abyan, upod sa ila mga kabataan kag kaapuhan. Daku gid nga kalipay ang ginhatag sini sa amon!

Pinasahi nga Pag-alagad

Sang 1953 madamo nga Saksi nga nagapanguna sa pagbantala ang ginbilanggo. Gani ginpangabay ako nga magbulig sa ministeryo sa lugar nga mga 150 kilometros ang kalayuon sa amon balay. Sa kada ikaduha nga semana, pagkatapos sang akon  sekular nga trabaho sa Sabado sang hapon, nagasakay ako sa tren halin sa banwa sang Nové Mesto nad Váhom pakadto sa Martin, sa aminhan kag tungatunga nga bahin sang Slovakia. Ginatudluan ko didto ang mga tawo tuhoy sa Biblia tubtob sa gab-i kag sa bug-os nga adlaw sang Domingo. Sa Domingo sang gab-i nagasakay ako sa tren pabalik sa Nové Mesto. Masami nga tungang gab-i na ako makaabot kag nagatulog na lang sa balay sang tigulang nga mag-asawa nga maayo gid mag-amuma sa akon. Pagkaaga, nagadiretso na ako sa akon sekular nga trabaho kag sa Lunes sang gab-i, nagapauli ako sa akon pamilya sa minuro sang Krajné. Sa kada talipuspusan sang semana, kon wala ako, si Oľga amo ang nagaatipan sa amon mga bata.

Nian, sang 1956, gin-agda ako nga mag-alagad subong manugtatap sang sirkito, isa ka hilikuton nga nagalakip sa pagduaw sa mga kongregasyon sa amon duog agod palig-unon sila sa espirituwal. Bangod madamo nga manugtatap sang sirkito ang nabilanggo, nakita ko nga kinahanglan ko gid batunon ining salabton. Nagsalig kami sang akon asawa nga si Jehova magabulig gid sa amon pamilya.

Suno sa layi sang mga Komunista, ang tanan nga banwahanon dapat may sekular nga trabaho. Ginakabig sang gobierno yadtong wala sing trabaho nga indi mapuslan kag ila ginabilanggo. Busa, ginpadayon ko ang akon sekular nga trabaho. Ang duha ka talipuspusan sang semana kada bulan ginahinguyang ko sa balay upod sa akon pamilya kag sa pagpakigbahin sa espirituwal kag iban pa nga mga hilikuton; apang sa nabilin nga duha ka semana, nagaduaw ako sa isa sa anom ka malapit nga kongregasyon sa sirkito.

Pag-imprinta sang mga Literatura Bisan Ginadumilian

Ang mga manugtatap sang sirkito amo ang may salabton sa paghimo sing kahimusan nga makatigayon sing literatura sang Biblia ang kada kongregasyon sa sirkito. Sa umpisa, ang mga magasin ginakopya lamang paagi sa pagsulat ukon pagmakinilya. Sang ulihi, nakatigayon kami sing mga film negative sang Ang Lalantawan kag ginapadala ini sa mga kongregasyon. Pagkatapos sini, ang mga magasin ginadebelop sa photographic paper. Bangod ang tigdamo nga pagbakal sining papel mahimo suspetsahan, dapat gid mangin maisog kag mahinalungon ang gin-asayn nga magbakal sini.

Si Štefan Hučko makugi gid sa sining hilikuton, kag maayo gid sia magpadihot. Halimbawa: Isa ka bes, nagkadto si Štefan sa isa ka balaligyaan sa siudad malapit sa ila balay agod magbakal sing photographic paper, apang mahalin na kuntani sia bangod wala sing suplay. Apang, nakita niya ang isa ka mainabyanon nga tindera nga nangako anay sa iya nga maorder sining papel para sa iya. Palapitan na kuntani sia ni Štefan sang nasiplatan niya nga may pulis nga nagsulod sa balaligyaan. Sa amo man nga tion, nakita sang tindera si Štefan kag malipayon nga nagsiling: “Sir! Mapalaron ka gid. Nag-abot na ang amon suplay sang photographic paper nga kinahanglan mo.”

Nakahunahuna sing maabtik, nagsabat si Štefan: “Day, basi nasal-an mo lang ako. Isa lang ka film ang baklon ko.”

Pagbalik niya sa iya salakyan, daw indi mahim-os si Štefan nga indi makabakal sang hamili nga papel nga amo gid ang ginkadto niya. Busa, wala madugay, gin-uba niya ang iya amerikana kag kalo kag ginbag-o ang iya panagway, pagkatapos nagsulod sia liwat sa balaligyaan kag nagdiretso sa tindera. “Nagkadto ako diri sang nagligad nga semana,” paathag niya, “kag nangako ka nga maorder sing photographic paper para sa akon. Ara na?”

“Ay huo, ari na,” sabat niya. “Pero abi mo Sir, pila pa lang ka minuto ang nagligad, may nagkadto bala diri nga pareho gid sa imo hitsura. Daw indi mapatihan​—daw kapid mo gid sia!” Nagbakal si Štefan sang madamo nga suplay sang papel kag naglakat gilayon, nga ginapasalamatan si Jehova sa iya pag-aman sini.

Sang dekada 1980 nagsugod kami sa paggamit sing mimeograph nga mga makina kag magamay nga mga offset press sa pag-imprinta sang mga literatura sa mga hulot sa idalom-duta kag sa iban pa mabudlay pangitaon nga mga duog. Sang ulihi,  ang kadamuon sang kopya sang kada gua sang aton mga magasin kag pila ka libro kag pulyeto, halos katupong na kag mas madamo pa gani sangsa kadamuon sang mga Saksi.

Wala Ginapaabot nga Pagduaw

Isa ka adlaw sang dekada 1960, ginpareport ako sa departamento sang militar nga gin-obrahan ko anay. Gin-interogar ako sang tatlo ka nakasibilyan nga lalaki, nga namangkot: “Daw ano ka na kadugay nga nagapakig-upod sa mga Saksi ni Jehova? Kag kanday sin-o sila?” Sang wala ako naghatag sing espesipiko nga mga sabat, ginhambalan nila ako nga kontakon nila ako liwat. Amo sadto ang akon una nga komprontasyon sa State Security, ang mga sekreta.

Wala magdugay pagkatapos sadto, ginkuha ako sa akon ulubrahan kag gindala sa pulisiya. Nagbutang sila sing blangko nga papel sa akon atubangan, kag ginpangabay ako nga isulat didto ang ngalan sang iban pa nga mga Saksi. Pagbalik sang tawo pagligad sang mga isa ka oras, blangko gihapon ang papel, kag ginpaathag ko nga indi ako maghatag sing bisan ano nga ngalan. Sang masunod nga semana, amo sa gihapon ang natabo. Apang pagkatapos sini, ginkastigo ako. Kag sang manughalin na, gintindakan ako pagua sa pasilyo.

Pagkatapos sina, ginpabay-an nila ako sa sulod sang isa ka tuig. Nian nagpadala ang pulisiya sing tawo nga magduaw sa akon. Upod ko sia anay nga bilanggo sa kampo konsentrasyon sang mga Nazi. Ginsilingan niya ako: “Dapat namon bag-uhon ang pagkontrol sa inyo. Kon magbutang kami sing isa ka Saksi sa bilangguan, paggua lima na.” Luyag sang gobierno nga kontrolon ang amon hilikuton. Apang, determinado gid ako nga indi maghatag sing bisan ano nga impormasyon nga makabulig sa ila sa paghimo sini.

Isa ako sa mga gin-interogar sang mga sekreta sa sulod sang madamo nga tinuig. Kon kaisa ginaamigo nila kami, apang kon kaisa ginapriso nila ang isa sa amon. Apang nagapasalamat ako nga wala ako mabilanggo, apang yadtong paghingabot sang mga pulis nagpadayon tubtob sang 1989, ang tuig nga nabungkag ang Komunismo sa Czechoslovakia.

Mga pila ka semana pagkatapos sini, ginduaw ako sang isa ka mataas sing ranggo nga katapo sang State Security gikan sa Bratislava. Nangayo sia sing pasaylo: “Kon ako lang kuntani ang masunod, indi na namon kamo paghilabtan.” Nian nagkuha sia sa iya salakyan sing duha ka bag nga delata nga prutas bilang regalo.

Si Jehova, Isa ka Mabakod nga Torre

Bisan pa ang una nga 40 ka tuig ko subong isa ka Saksi ni Jehova yara sa idalom sang pagdumili, nangin makalilipay kag makapaladya ang akon kabuhi. Ang amon naeksperiensiahan sadtong mga tinuig nagpasuod pa gid sa kada isa sa amon. Nagbakod gid ang amon pag-abyanay kag nagsandig kami sa pagkamasaligan sang kada isa.

Sang Marso 2003, tuman gid nga kasubo ang akon nabatyagan sang napatay ang akon pinalangga nga asawa nga si Oľga. Isa gid sia ka mainunungon nga kaupod sa bug-os namon nga pag-asawahay. Sa sulod sadtong mga tinuig, masako kami nga duha sa Cristianong ministeryo nga magkaupod. Sa karon nagapadayon gihapon ako sa pag-alagad subong isa ka Cristianong gulang sa amon kongregasyon kag sa pagpangita sing mga takus agod mapaambitan ko sang mga kamatuoran sa Biblia. Ang ngalan nga Jehova, nga una ko nabatian sa palanaguan sa tion sang Bug-os Kalibutan nga Inaway II, nangin isa gihapon ka mabakod nga torre para sa akon. *​—Hulubaton 18:10.

[Nota]

[Retrato sa pahina 12]

Sang 1942 sang nagpangalagad ako sa hangaway sang Slovakia

[Retrato sa pahina 12]

Sang ulihi, ginbilanggo ako sa Gusen (makita sa likod)

[Credit Line]

© ČTK

[Retrato sa pahina 12]

Ginabasahan kami anay sang akon amay sang Biblia kada Domingo sang aga

[Retrato sa pahina 13]

Adlaw sang amon kasal sang 1946

[Retrato sa pahina 15]

Kaupod ni Oľga wala madugay antes sia napatay