Ang Magagmay nga mga Bahandi sang Niihau

SUNO SA MANUNULAT SANG MAGMATA! SA HAWAII

ANG Niihau amo ang “Ginadilian nga Isla” sang Hawaii. Nagalapad ini sing 180 kilometros kuadrados kag amo ang pinakagamay sa pito ka isla nga ginapuy-an sa Hawaii. Kon tigtulugnaw, ang baybayon sini ginawaswasan sang mga balod sang bagyo. Bangod sini, tuman kadamo nga pakinhason ang ginadagsa sa pila ka bahin sang baybayon. Nagakaigo gid nga ining bulkan sadto nga nangin isla amo ang nangin lugar sang magagmay nga mga bahandi sa bug-os nga kalibutan, ang tuman katahom nga mga pakinhason sang Niihau.

Indi kaangay sang pinakamalapit sini nga kaingod nga isla, ang Kauai, nga 27 kilometros ang kalayuon sa aminhan-sidlangan, ang Niihau halos kapatagan tanan kag talagsa lang ginaulanan. Apang ngaa gintawag ini nga Ginadilian nga Isla? Bangod may tag-iya ini kag indi puede kadtuan ni bisan sin-o lang. Bangod masakdag sang mga pumuluyo sang isla ang ila kaugalingon, wala sila sing planta sang koryente, tubig sa gripo, mga tiangge, kag post office. Agod mapreserbar ang ila dumaan nga kultura, ang mga 230 ka Hawaiiano nga pumuluyo diri nagahambal sang ila kaugalingon nga pamulong. Kon wala sila nagapahalab sang ila karnero kag baka, ang kalabanan nagapanginhas agod makakuarta. *

Sa mainit nga mga binulan sa Hawaii, ang mga pamilya nagalakat ukon nagabisikleta sa yab-ukon nga mga dalan pakadto sa wala pirme ginasayuhan nga mga baybayon kag kabatuhan agod manginhas. Madugay ang ila pagpanginhas, dayon ginahagay nila ang ila makuha. Kon magmala na, ginapainpain nila ini kag ginahimo nga matahom nga mga lei ukon kulintas. Sa mga isla nga madamo sing bulak, ang kalabanan nga kulintas human sa bulak. Apang sa Niihau, ang “bulak” amo ang mga pakinhason.

Mga “Hiyas” Gikan sa Dagat

Madugay na nga ginagamit nga huluyason ang mga pakinhason sa Hawaii. Sang ulihi nga mga bahin sang ika-18 nga siglo, ang mga manuglagulad sa dagat, lakip kay Captain James Cook, nakasapo sing pakinhason nga mga dekorasyon kag ginsulat niya ini sa iya logbook ukon rekord sang paglakbay. Nagdala sila sang pila sini, ang iban mahimo naghalin pa sa Niihau. Sang ulihi, ginasuksok na sang kilala nga mga babayi sa Hawaii ang matahom nga mga kulintas sang Niihau, lakip ang mga manugsaot kag bisan gani ang pamilya sang hari. Sang ika-20 nga siglo, naglapnag ining espesyal nga mga “huluyason” sa iban nga duog bangod sang mga balaligyaan, turismo, kag mga soldado nga nagaagi sa Hawaii sadtong Bug-os Kalibutan nga Inaway II. Sa karon, ginasuksok na sang mga tawo sa nagkalainlain nga pungsod ining matahom nga mga kulintas nga ginagamit lang sadto sang harianon nga pamilya sang Hawaii.

Ang mga pakinhason nga ginahimo nga mga kulintas sa Niihau ginatawag sang mga taga-Hawaii nga momi, laiki, kag kahelelani. Mabudlay ang paghimo  sing lainlain nga duag kag korte sang kulintas, apang makalilipay ini. Mauti ang pagtuhog sang pakinhason agod mangin matahom nga kulintas, gani, mga babayi ang masami nga nagahimo sini. Mga 20 ka sahi sang momi nga pakinhason ang ginagamit. Mahining ini kag manipulon, kag ang duag sini halin sa tuman ka puti pakadto sa tuman kadukot nga kaki. Kon tuhugon sa pinakamanami nga estilo sang kulintas nga ginatawag nga Lei Pikake ukon Kulintas nga Sampaguita, ang kahining sang momi kag ang kagamay sini nga mga 10 milimetros lang, daw pinungpong nga sampaguita kon tan-awon.

Ang hinugpong sang nagaidlak nga mga pakinhason nga daw bugas kag ginatawag nga laiki didto sa Hawaii, amo ang ginasuksok pirme sang mga kalaslon nga babayi sa Hawaii. Ining masili nga mga pakinhason may nagkalainlain nga duag halin sa puro nga puti kag tiposo pakadto sa dalagdalagon, nga ang pila may samaysamay nga kaki. Ang mga pakinhason nga ginatawag sa Hawaii nga kahelelani, nga mahimo naghalin sa ngalan sang pangulo sang Hawaii, nagalaba lamang sing lima ka milimetros. Ining magagmay, korte-kalo nga mga pakinhason amo ang labing mabudlay nga tuhugon, kag amo ini ang pinakamahal nga kulintas. Ang ila duag halin sa malubog nga pula pakadto sa maiwat nga duag, ang tuman kasili nga rosa, nga tatlo ka pilo ang bili sini.

Ang Paghimo sing Kulintas nga Pakinhason sa Niihau

Kon makapili na sang desinyo ang manughimo, ginakuhaan niya sing mga balas ang mga pakinhason kag buhuan ini. Bisan pa nga mahalungon kag malantipon niya ini nga tuhugon, isa sa tatlo ang mabitas. Amo nga dapat madamo sia sing sobra nga mga pakinhason agod mahimo ang isa ka kulintas, nga kon kaisa tinuig pa matapos. Sa pagtuhog, nagagamit sia sing nylon nga ginpatig-a sang madali magmala nga semento ukon talo. Kinaandan na nga batad ang ginabutang sa duha ka punta sang kulintas. Ginadugangan man ini sang isa ukon duha ka sigay para sa tinabuan.

Madamo sing paagi sa pagtuhog sang mga kulintas subong nga madamo man sing sahi ang mga pakinhason. Ang mga estilo nagalakip sang kinaandan na nga isa ka tuhog sang puti nga momi nga mga kulintas nga nagalaba sing mga 150 tubtob 190 sentimetros, ang duha ka tuhog nga nagalubid nga mga kulintas nga may tuman kagamay nga kahelelani nga mga pakinhason, kag ang mga pinungpong nga may masibod nga mga desinyo. Ang iban kombinasyon sang mga pakinhason kag mga liso. Mauti, madugay, kag masakit sa mata ang paghimo sing mga kulintas. Apang ang mga manughimo sini pirme nagabuhat sing masibod nga mga desinyo nga tuman katahom. Ang tagsa ka kulintas pinasahi, amo nga matupungan sini ang bili sang palanublion nga mga huluyason, ang pila nagabili pa gani sing linibo ka dolyar.

Ang Niihau nahamtang sa naligwin nga bahin sang Hawaii, medyo wayang ini kag malaka sing pamalay. Apang bangod sang malantipon kag artistiko nga mga manughimo sing kulintas, makaambit ang iban bisan sa malayo nga mga duog sining matahom nga mga bahandi sang “Ginadilian nga Isla.”

[Nota]

[Retrato sa pahina 24, 25]

Ginapili kag ginapainpain ang nagmala na nga mga pakinhason kag ginahimo nga mga kulintas

[Credit Line]

© Robert Holmes

[Retrato sa pahina 25]

Ang binaruron nga mga “momi”

[Credit Line sang retrato sa pahina 24]

© drr.net