Sang Nakalab-ot ang mga Relihion sa Tahiti

SUNO SA MANUNULAT SANG MAGMATA! SA TAHITI

SANG ika-18 nga siglo nangin interesado ang mga tawo sa bug-os nga Europa sa pag-ebanghelyo. Sa Britanya, si William Carey nga nangin misyonero sa ulihi nagpalig-on sa mga Protestante nga magwali sa mga lugar nga wala pa sing ihibalo sa Biblia, lakip sa Tahiti. Napahulag si Carey sang sugo ni Jesus sa iya mga sumulunod nga maghimo sing mga disipulo sa mga tawo sa tanan nga pungsod. (Mateo 28:19, 20) Sang 1802, ang Pranses nga manunulat sang mabakal nga libro nga Le Génie du christianisme (Ang Eksperto sang Cristianismo) nga si François-Auguste-René de Chateaubriand nagpalig-on sa mga Katoliko nga magwali man sa mga lugar nga wala sing ihibalo sa Biblia.

Nagtuhaw sang ulihi ang mga grupo kag mga katilingban sang Katoliko kag Protestante nga mga misyonero. Sang 1797, ang London Missionary Society nagpadala sing 29 ka misyonero sa Tahiti. Sang 1841, nag-abot sa Tahiti ang grupo sang mga pari nga Katoliko nga ginatawag nga Picpus Fathers. Pagligad sang tatlo ka tuig, nag-abot man ang mga misyonero sang Simbahan sang Mormon. Apang wala magdugay, madamo nga misyonero nga ulihi nag-alabot ang naglisa sa ila panguna nga katuyuan nga magtudlo sing Biblia sa mga tawo. Ngaa natabo ini?

Mga Tagsakdag sang Ariʽi

Sang primero, daw nagaalang-alang ang mga tawo nga batunon ang mga panudlo sang Protestante nga mga misyonero. Suno sa isa ka awtor, “halos pag-antos sa kalayuhon nga impierno ang ila ginatudlo sa baylo nga kaawa kag paghigugma sa isigkatawo.” Isa pa, subong sang natukiban sang ulihi sang mga manugwali, wala sing may mangisog nga magpabawtismo subong mga Cristiano kon indi anay mag-una ang mga ariʽi, ukon mga lider, nga amo man ang mga lider sang ila relihion. Amo nga nagdesisyon ang mga misyonero nga unahon ang mga lider.

Ang isa sa mga lider nga nagbaton sa mga misyonero amo si Pomare II, nga nagahunahuna nga makabulig ang mga misyonero sa ila pangabuhi kag sa militar. Ang mga misyonero naman nagahunahuna nga makabulig si Pomare agod matuman ang ila katuyuan. Dugang pa, may impluwensia na ang mga misyonero sugod pa sang ila pag-abot kay nangin mga negosyador sila sang mga taga-Tahiti sa mga marinero nga pirme nagahapit sa Tahiti agod magbakal sang ila mga kinahanglanon.

Bangod nagalaum si Pomare nga mabuligan sia sang mga misyonero sa pagpauswag sang iya ambisyon sa pulitika kag sa pagpamakal sing mga armas nga luyag niya, nangin interesado sia sa mensahe sang mga misyonero, kag sang 1811 pa lang luyag na niya kuntani magpabawtismo. Pagkadason nga tuig, ginsulat niya ang iya pangabay nga magpabawtismo. Apang nagapati ang mga misyonero nga mas maalamon kon makita anay nila ang iya pagsunod sa mga talaksan sang Biblia tuhoy sa moral. Amo nga ang iya pangabay wala ginpasugtan sa sulod sang walo ka tuig.

Sa amo man nga tion, nagmadinalag-on si Pomare sa iya pagtinguha nga mangin hari sang isla sang Tahiti kag sa mga kaingod sini nga isla, nga amo ang nagahuman sang Society Islands. Nangabay sia liwat nga magpabawtismo. Sang ulihi, sang 1819, nagpasugot gid man ang mga misyonero.

Nakita gilayon ang epekto sini. Sa sulod sang  lima ka tuig, halos tanan nga pumuluyo sang Society Islands, katundan sang Tuamotu Archipelago, kag ang katunga sang Austral Islands nagpangangkon na nga mga Cristiano.

Ang Pagsulundan ni Pomare

Ang tingob nga “pagkumbertir” sa mga tagaisla nagapahangop nga dapat nila bag-uhon ang ila daan nga mga pagsulundan sa pamatasan, mga kustombre, kag mga kasuguan. Gintugyan ni Pomare ini nga hilikuton sa mga misyonero. Madugay na nga luyag sang mga misyonero nga bag-uhon ang mga kustombre sang tribo kag limitehan ang gahom sang hari. Gani, nagpasugot gilayon ang mga misyonero sa pangabay ni Pomare. Suno sa isa ka reperensia, naghimo sila sing mga kasuguan nga nabase “sa panguna nga mga prinsipio sang konstitusyon sang Britanya, mga talaksan sang Biblia, kag mga kinabatasan sang Cristiano nga mga pungsod.” Madamo nga beses nga ginrebisar ini. Sang ulihi, ginbaton sang hari ang nahuman nga pagsulundan, kag amo ini ang una nga nasulat nga kasuguan sa Tahiti. Gintawag ini nga Pagsulundan ni Pomare.

Ang Pagsulundan ni Pomare nangin modelo sa kaiping nga mga isla, nga naghimo man sing kaanggid sini nga sistema sang kasuguan. Ginpatuman sini nga kasuguan ang estrikto nga pagsaulog sa Inugpahuway; lakip ang silot sa pagpanghilahi, duha sing asawa, pagpangawat, kag pagrebelde; kag ang silot nga kamatayon sa mga nakapatay sing tawo kag sa mga nagapamatay sing mga lapsag. Gindilian ang tanan nga binastos nga kalingawan.

Pagpasilabot sa Pulitika

“Nadalahig sa pulitika sang isla” ang mga misyonero nga Protestante, siling sang libro nga Where the Waves Fall. “Luwas sa ila pagwali, nangin lantip sila nga mga manugplano sing estratehiya sa militar, manuglaygay tuhoy sa ekonomiya, pulitika, kag manughanda sing legal nga mga dokumento kag konstitusyon. Subong man, ang mga misyonero nga Mormon kag Katoliko amo ang nagadumala sa mga hilikuton sang estado kag pulitika sa isla nga ila ginapuy-an. Sa isla sang Tubuai, sa Austral Islands, ang isa ka misyonero sang Mormon nagsiling: “Ang simbahan amo ang nagakontrol sa gobierno. . . . Ako ang primer ministro sang isla.” Subong man sini ang impluwensia sang mga Katoliko sa Gambier Islands. Ang isa ka klerigo nakatigayon sing posisyon sa gobierno.

Sa baylo nga magtudlo lang kuntani parte sa Biblia, “gingamit [sang mga misyonero] ang pulitika agod mapalapnag ang ila mensahe,” siling sang istoryador nga si Claire Laux. Amo ini ang ila mas epektibo nga paagi para matuman ang ila tuyo. Agod mahimo ini, ginsupak sang mga misyonero ang direktiba sang mga tagdumalahan sang ila simbahan. Tubtob subong, ang relihion kag pulitika sa French Polynesia nagahilabtanay gihapon.

Ang Papel sang Negosyo

Ang pila ka misyonero “nagpasilabot sa pulitika agod makaganar ang ila negosyo,” siling ni Propesor Niel Gunson sang University of Canberra sa Australia. Ang pila ka misyonero nangin mga negosyante​—nga nagasuplay, nagapaarkila, kag nagahimo pa gani sing mga sakayan nga pangnegosyo. Ang pila may mga plantasyon sang uraro, kape, algudon, tubo, kag tabako.

Nangin matin-ad ang negosyo sang mga misyonero amo nga sa sulod sang 25 ka tuig nakontrol nila ang pagbaligyaanay sa ulot sang Australia kag Tahiti, ilabi na ang pagnegosyo sing inasinan nga karne sang baboy kag lana sang lubi. Apang, ang pila sa ila natublag sa sini nga mga hilikuton amo nga nag-apelar sila sa London Missionary Society nga magpasilabot sa sini nga problema. Ang iban naman nagapati nga makabulig ang pagnegosyo sa ila relihioso nga mga tulumuron. Paano?

Sugod sang ila pag-abot, gingamit na sang mga misyonero ang ila abilidad kag mga produkto  agod makuha ang interes sang mga tagaisla. Bangod nagapati ang mga misyonero nga mangin mas malipayon ang mga tawo kon makasunod sila sa moderno nga kalibutan, ginpasanyog nila ang kapisan kag pagmanggaranon, kag ginatudlo nila nga ang pagmanggaranon tanda sang pagpakamaayo sang Dios.

Tunay nga Pagpangumbertir?

Ang istoryador sang London Missionary Society nagsulat sang ulihi nga ang hinali nga pagbaylo sang relihion sang kadam-an sa sini nga mga isla, “indi bangod sinsero sila sa pagsunod sa husto ukon agod makatigayon sing maayo nga kaangtanan sa Dios.” Suno kay Gunson, ang pagbaylo sang relihion sa Tahiti, “pagsunod lamang sa luyag ni Pomare II kag sa relihioso nga kinabatasan (indi sa mga pagpati) sang Ingles nga mga misyonero.”

Madamo nga taga-Tahiti ang nangin Cristiano lamang sa ngalan, kag pila ka tuig sang ulihi, nagbalik ang mga tawo sa paganismo paagi sa relihioso nga hublag nga ginatawag nga Mamaia. Isa ini ka imoral nga sahi sang pagsimba nga ginsunod bisan sang manunubli sang trono. Ginsamo sang Mamaia ang pila ka buhat sang Cristianismo sa tradisyunal nga mga pagpati kag mga pamaagi.

Masandukot ang pagbinaisay sa ulot sang Protestante nga mga grupo​—lakip ang Anglikano, Calvinista kag Metodista—​kag nagadumtanay man ang mga Protestante kag Katoliko. “Ang mga tagaisla wala sing nakita nga kinatuhayan sa mga doktrina sini nga mga relihion, kag indi nila mahangpan kon ngaa nagailinaway ining nagapangangkon nga mga mag-ulutod,” siling sang libro nga The Cambridge History of the Pacific Islanders. Halimbawa, sang nag-abot ang duha ka Katoliko nga misyonero sa Tahiti, ginpahalin sila gilayon sa sugo sang isa ka prominente nga Protestante nga misyonero anay. Bangod sini nga hitabo, diutayan lang mag-inaway ang Britanya kag Pransia. Sang ulihi, nagpaumod ang Britanya sa pangangkon sang Pransia nga sila ang “magaamlig” sa Tahiti.

Ang Maayo nga Palanublion

Sa pihak nga bahin, may maayo man ini nga resulta. Ang pila sa nauna nga mga misyonero mapisan nga nagtudlo sa mga tagaisla sa pagbasa kag pagsulat, kag nagbulig agod mauntat ang pagpamatay sing mga lapsag, kanibalismo, kag paghalad sing mga tawo. Bisan pa nga serioso kag estrikto katama ang pila ka misyonero, gintinguhaan nila nga mabayaw ang moralidad sang mga tagaisla.

Ang isa ka talalupangdon nga regalo sang mga misyonero amo ang badbad sang Biblia sa Tahisiano nga lenguahe. Dugang pa, paagi sa sini, napakilala nila ang ngalan sang Dios kag kilala gihapon ini sa sini nga mga isla. *​—Salmo 83:18.

[Nota]

[Kahon sa pahina 15]

“Kamo Indi Bahin sang Kalibutan”

Ining pinamulong ni Jesucristo amo ang nagagiya nga prinsipio sa iya matuod nga mga sumulunod. (Juan 15:19) Sa pagkamatuod, importante katama ini nga prinsipio para sa ila amo nga sa pangamuyo ni Jesus sa Dios, nagsiling sia: “Indi sila bahin sang kalibutan, subong nga ako indi bahin sang kalibutan.” (Juan 17:16) Nahisuno sa sini, si Jesus wala mag-entra sa pulitika, kag wala man niya ini gingamit agod ganyaton ang iban nga mangin mga disipulo niya. Ginsikway man niya ang isa pa ka panimuot sang kalibutan nga amo ang pagtinguha sing materyal nga manggad. Sa baylo, gintinguhaan niya ang simple nga kabuhi nga nasentro sa pagpalambo sang maayo nga kaangtanan sa Dios. (Mateo 6:22-24, 33, 34) Ang iya matuod nga mga sumulunod nagailog sa iya halimbawa.

[Retrato sa pahina 13]

Ang pag-abiabi sa una nga mga misyonero, 1797

[Credit Line]

The Granger Collection, New York

[Retrato sa pahina 14]

Isa ka misyonero upod sa kumbertido nga mga taga-Tahiti sang mga 1845

[Retrato sa pahina 14]

Si Hari Pomare II

[Retrato sa pahina 15]

Ang Tahiti kag ang kapital nga siudad sini nga Papeete

[Credit Line]

Photo courtesy of Tahiti Tourisme

[Credit Lines sang retrato sa pahina 14]

Left: Photo by Henry Guttmann/​Getty Images; right: Collection du Musée de Tahiti et de ses Îles, Punaauia, Tahiti