Gindesinyo Bala Ini?

Ang Papiswit sang Tiangaw

May isa ka sahi sang tiangaw nga wala pa isa ka pulgada ang kalabaon. Apang, ini nga insekto kilala sa iya pinasahi nga depensa sa kaugalingon. Kon yara sa katalagman, nagapapiswit ini sing tuman ka init kag mabaho nga likido gikan sa iya buli, amo nga nagapalalagyo ang mga damang, pispis, kag bisan pa ang mga paka.

Binagbinaga: Sa sulod sang lawas sang tiangaw may “isa ka paris sang glandula nga nagaangot sa [iya] buli.” Ini nga mga glandula nagapagua sing mga kemikal nga aksido kag agua oksinada pakadto sa tilipunan diin nagamikskla ini sa mga enzyme nga natunaw sa tubig. Agod depensahan ang iya kaugalingon, ginapuga niya ang kemikal halin sa mga glandula pakadto sa ginamiksklahan. Ano ang resulta? Ginapapiswit sini ang tuman ka baho kag makapalaso nga mga kemikal sa iya kontra. Wala pa isa ka milimetro ang kadakuon sang tilipunan kag ginamiksklahan sang mga kemikal sa lawas sang tiangaw, apang mahimo niya bag-uhon ang kabaskugon, puntariya, kag kaisugon sang hilo nga iya ginapapiswit.

Ginatun-an sang madamo ang tiangaw agod makahimo sing mas mapuslanon kag indi makatalagam sa palibot nga sahi sang sprayer. Natukiban nila nga ang mga alagyan pakadto sa ginamiksklahan sang mga kemikal may mga balbula nga nagapugong nga indi magbalik ang mga kemikal. May isa pa ini ka balbula nga ginaguwaan sang namikskla nga mga kemikal nga nagapiswit lamang kon kinahanglan. Luyag ilugon sang mga imbentor ang papiswit sang mga tiangaw sa desinyo sang mga makina sang salakyan kag fire extinguisher, subong man sa pila ka bulong nga gina-spray. Si Propesor Andy Mclntosh sang University of Leeds, Inglaterra, nagsiling: “Wala pa gid natun-an ang tiangaw suno sa mga prinsipio sang pisika kag enhinyeriya kaangay sa ginhimo namon​—kag madamo gid ang amon natun-an sa sini.”

Ano sa banta mo? Natabuan lamang bala ang papiswit sang tiangaw, lakip na ang iya mga balbula, kag pagmikskla sang mga kemikal? Ukon gindesinyo gid ini?

[Credit Line sang retrato sa pahina 18]

Oxford Scientific/​photolibrary