Ang Nalipatan nga mga Ulipon sang Bagatnan nga Pasipiko

SUNO SA MANUNULAT SANG MAGMATA! SA FIJI

NAKUNYAG gid ang kadam-an sang nagdungka ang duha ka sakayan sa naligwin nga isla sang Pasipiko. Mga tinuig antes sini, ginhatagan sang isa ka tawo nga nakaluwas sa naglugdang nga sakayan ang tagsa ka pamilya sa isla sing pila ka pahina sang iya Biblia. Malangkagon nga ginbasa nila ini nga mga pahina kag sugod sadto naghulat sila sang isa ka Cristiano nga manunudlo.

Sa sini nga tion, nangako sa ila ining bag-o lang nagdungka nga mga marinero nga dalhon sila sa isa ka lugar agod makatuon pa gid tuhoy sa Dios. Mga 250 ka masinaligon nga tawo ang nagsaka sa barko, kag madamo sa ila ang nagauyat pa sang ila hamili nga mga pahina sang Biblia.

Apang, nalimbungan gid sila. Sang nakasaka na sila, ginpanggapos sila, ginpanglupot sa idalom nga panalgan sang barko, kag gindala sa pantalan sang Callao sa Bagatnan nga Amerika. Madamo ang napatay samtang nagapanakayon bangod sang sobra nga kahigko. Kinaandan na lang nga may ginalugos. Ang mga wala napatay sa pagpanakayon ginbaligya subong mga ulipon sa pagtrabaho sa mga plantasyon kag mga minahan ukon mga suluguon sa balay, kag wala na sila makapauli sa ila isla.

Pagbaligya sang mga Ulipon

Ginpanguha ang mga tagaisla sa Bagatnan nga Pasipiko sang ika-19 kag ika-20 nga siglo. Bangod sini, sang maaga nga bahin sang katuigan 1860, nagdamo ang mga tagaisla sa Bagatnan nga Amerika. Sang masunod nga mga dekada, gindala nila ang mga tagaisla sa Australia. Sang 1867, si Ross Lewin, nga katapo anay sang Royal Navy, nagtanyag sa mga haciendero kag sa mga manugtanom sang koton sing “pinakamaayo kag pinakamapisan nga mga tumandok sa tag 7 [pounds] kada ulipon.”

Wala nagmadinalag-on ang panikasog sang British Colonial Office sa pagtapna sang pagbaligyaanay sing mga ulipon. Ang isa ka rason amo nga mabudlay ipatuman ang kasuguan sang Britanya sa iban nga pungsod. Ang isa pa amo nga ang kasuguan sang mga Ingles wala sing klaro nga paglaragway kon ano ang pagpang-ulipon. Amo nga ang nagabaligya sing mga ulipon nagmadinalag-on sa pagpangatarungan sa korte nga ini nga mga tagaisla, bisan pa nga nalimbungan kag ginpilit, indi gid man mga ulipon kundi ginasuelduhan nga mga trabahador kag papaulion man sa ulihi. Ang iban nagsiling pa gid nga ginhatagan nila sing pabor ining mga pagano anay paagi sa pagpaidalom sa ila sa kasuguan sang Britanya kag pagtudlo sa ila sa pagtrabaho! Gani, naglapnag ang pagbaligya sing mga ulipon sa pila ka tion.

Nagbag-o ang Kahimtangan

Sang ginpamatukan sang maayo nga mga pumuluyo ang pagbaligya sing mga ulipon, nagbag-o  ang kahimtangan. Bisan pa kinabubut-on nga nag-upod ang pila ka tagaisla, gindumili na ang pagpamilit sa ila. Lakip sa gindumili amo ang pagpanglatigo kag pagtatak, ukon ang tuman ka makaluluoy nga mga kahimtangan sa puluy-an kag sa ginatrabahuan sang mga ulipon.

Ginpabaskog pa gid ang pagtinguha nga pagbag-o sang ang Anglikano nga obispo nga si J. C. Patteson, nga isa sa nagapamatok gid sa pagbaligya sing mga ulipon, ginpatay sang mga tagaisla nga luyag niya proteksionan. Kaangay sang pirme ginahimo sang mga manugbaligya sing mga ulipon, gin-unahan nila si Patteson kag hungod nga gin-ilog ang iya sakayan agod limbungan ang mga tagaisla. Ginhagad nila ang mga tagaisla nga magsaka sa barko agod makilala ang obispo. Sugod sadto, wala na sila makit-an. Sang mag-abot na si Patteson, ginsugata sia sang akig nga mga tawo, kag ginpatay bilang pagtimalos kuno sa iya ginhimo. Bangod sini nga insidente, kag sa nagadamo nga protesta sang publiko, ginpadala ang navy sang Britanya kag Pransia sa Pasipiko kag ginsugo nga tapnaon nila ang mga pagpang-abuso.

Ang gobierno sang New South Wales kag Queensland sa Australia nagbulig sa Colonial Office paagi sa pagpasar sing nanuhaytuhay nga kasuguan agod matapna ang pagpang-abuso kag makontrol ang pilit nga pagpatrabaho. Nagtangdo sing mga inspektor, kag ginbutangan sing representante sang gobierno ang mga sakayan nga nagapang-recruit. Nagmadinalag-on ini nga panikasog, kay ginkasuhan ang mga nakasala sing kidnapping kag pagpatay, sa baylo nga kasuhan sing batok sa kasuguan nga pagpang-ulipon. Nagbag-o ang kahimtangan sa Bagatnan nga Pasipiko sang katapusan nga dekada sang ika-19 nga siglo. Halos nauntat na ang pagpanguha sing mga ulipon, kag diutay na lang katama ang bag-o nga mga ulipon sa panugod sang ika-20 nga siglo.

Sang 1901, nakontrol sang bag-o nga parlamento sang pungsod, nga amo ang Commonwealth of Australia, ang imigrasyon sa bug-os nga pungsod. Ginasunod sini ang opinyon sang publiko, nga sa sadto nga tion indi na magbaton sang trabahador halin sa gua sang pungsod, kay madamo ang nahadlok nga basi indi na makatrabaho ang lokal nga mga trabahador. Ginpilit man sa pagtrabaho ukon wala, indi na nila pagbatunon ang mga ulipon gikan sa Bagatnan nga Pasipiko. Linibo ang pilit nga ginpapauli kag nagresulta pa gid ini sing daku nga kasubo kay ang pila sa ila napahilayo sa ila mga hinigugma.

Nadumduman ang Nalimtan nga mga Ulipon

Sang Septiembre 2000, ang gobierno sang estado sang Queensland nagpagua sing pahayag, kag ini nga pahayag permanente karon nga nakadispley. Ginkilala sini ang papel sang mga tagaisla sa Bagatnan nga Pasipiko sa pag-uswag sang ekonomiya, kultura, kag lugar sang Queensland. Ginpabutyag man sa sini nga pahayag ang kasubo tuhoy sa mapintas nga pagtrato sa ila.

Sa bug-os nga kasaysayan, madamo ang nagapanikasog nga magmanggaranon bisan pa mabutang sa katalagman ang kabuhi kag kahilwayan sang iban. Nagpromisa ang Biblia nga sa paggahom sang Ginharian sang Dios, madula na ang inhustisya. Sa pagkamatuod, ang dutan-on nga mga sakop sang langitnon nga gobierno ‘magalingkod ang tagsa sa ila sa idalum sang iya uvas kag sa idalum sang iya higuera, kag wala na sing magapahadluk sa ila.’​—Miqueas 4:4.

[Diagram/​Mapa sa pahina 25]

(Para sa aktual nga format, tan-awa ang publikasyon)

Ang ruta sang mga ulipon nga nagapadulong sa Australia kag Bagatnan nga Amerika

PACIFIC OCEAN

MICRONESIA

MARSHALL ISLANDS

New Guinea

SOLOMON ISLANDS

TUVALU

AUSTRALIA KIRIBATI

QUEENSLAND VANUATU

NEW SOUTH WALES NEW CALEDONIA BAGATNAN NGA AMERIKA

Sydney ← FIJI → Callao

SAMOA

TONGA

COOK ISLANDS

FRENCH POLYNESIA

Easter Island

[Credit Line sang retrato sa pahina 24]

National Library of Australia, nla.pic-an11279871