Mga Siklo Para sa Kabuhi
Mga Siklo Para sa Kabuhi
KON maghigko ang hangin kag tubig kag kon magbara ang imburnal sang isa ka siudad, magabalatian kag mapatay ang mga tawo. Apang, ang matinlo nga hangin kag tubig sa aton planeta indi na kinahanglan nga maghalin pa sa gua sang planeta, kag ang mga higko indi na kinahanglan nga ipagua! Kon amo, paano mahuptan ang katinlo sang aton duta agod maistaran ini? Ang sabat: ang natural nga mga siklo, subong sang tubig, karbon, oksiheno, kag nitroheno nga ginapakita diri kag ginapaathag sa madali mahangpan nga paagi.
Ginapadunggan sang Biblia ang isa nga takus gid dayawon, nga nagasiling: “Daw ano kadamo sang imo binuhatan, O Jehova! Ini tanan ginhimo mo sa imo kaalam. Ang duta puno sang imo mga tinuga.” (Sal. 104:24, NW) Ang kaalam sang Dios ginpakita sa mga tawo sa pinasahi nga paagi.
Ang paglibotlibot sang tubig may tatlo ka proseso. 1. Ginasuyop sang adlaw ang tubig pakadto sa atmospera. 2. Ining matinlo nga tubig nangin mga panganod. 3. Ang mga panganod naman, nahimo nga ulan, graniso, ukon niebe (snow) nga nagatupa sa duta, kag diri natapos ang siklo. Daw ano kadamo nga tubig ang nagalibotlibot kada tuig? Suno sa pagbulubanta, bastante agod matabunan ang bug-os nga planeta sing sobra sa 100 sentimetros.
2
← ◯
↓ 3 ↑
↓ 1 ↑
↓ ↑
→ →
→
Ang siklo sang karbon kag oksiheno may duha ka proseso—ang photosynthesis kag respiration. * Kinahanglan sa photosynthesis ang silak sang adlaw, carbon dioxide, kag tubig agod makapatubas sing carbohydrate kag oksiheno. Sa respiration, ang ginaginhawa sang mga sapat kag mga tawo nagasimpon sa carbohydrate kag oksiheno agod magpatubas sing enerhiya, carbon dioxide, kag tubig. Gani, ang ginapagua sang isa ka siklo amo man ang ginapasulod sang isa ka siklo, kag ginahimo ini sa matinlo kag organisado nga paagi nga indi lang naton matalupangdan.
Oksiheno
←
← ←
↓ ↑
↓ ↑
↓ ↑
→ →
→
Carbon dioxide
Ang siklo sang nitroheno importante sa pagpatubas sing mga amino acid, protina, kag mga organic molecule. A. Nagasugod ini kon himuon nga mga compound sang kilat kag bakterya ang nitroheno sa atmospera nga mahimo gamiton sang mga tanom. B. Ini nga mga compound himuon naman sang mga tanom nga mga organic molecule. Gani, ang mga sapat nga nagakaon sining mga tanom, makatigayon man sing nitroheno. C. Kon mapatay ang mga tanom kag sapat, ang isa naman ka grupo sang bakterya amo ang nagapihakpihak sang mga compound sang nitroheno, amo nga nagabalik ini liwat sa duta kag sa atmospera.
← ← ← ← ← ← ← ← ← ←
↓ ↑
↓ Ang atmospera sang Duta ↑
↓ may 78 porsiento nga nitroheno ↑
↓ ↑
↓ ↓ Organic ↑
↓ A ↓ molecules ↑
↓ Bakterya ↓ B ↑ ↓ C ↑
→ Nitrogen compounds Bakterya →
→ → →
Maayo Gid nga Pagresiklo!
Binagbinaga ini: Ang tawo kag ang teknolohiya, nagapagua sing tuman kadamo nga higko kada tuig nga makahililo kag indi maresiklo. Apang, maresiklo gid sing maayo sang duta ang tanan nga higko sini, nga nagagamit sing maalamon gid nga mga paagi. “Kon natabuan lamang ining mga proseso, indi gid sini matupungan” ang paghisantuanay sining mga siklo sa aton palibot, siling sang manunulat sa relihion kag siensia nga si M. A. Corey.
[Nota]
^ par. 12 Ang mga siklo sang lainlain nga kemikal nga mga elemento mahimo nga magsimpunanay ukon magbal-utanay. Halimbawa, ang oksiheno yara sa carbon dioxide, carbohydrate kag tubig. Gani, ginagamit ini sa siklo sang karbon kag tubig.
