Sobra nga Katambukon sang mga Kabataan​—Ano ang Solusyon?

TUMAN na kadamo sang sobra katambok nga mga kabataan sa bilog nga kalibutan. Nagsiling ang World Health Organization nga mga 22 milyones ka kabataan nga wala pa singko anyos ang matambok katama.

Ang surbe sa Espanya nagapakita nga sa 3 ka kabataan, 1 ang sobra katambok. Sa sulod lamang sang napulo ka tuig (1985-1995), tatlo ka pilo nga nagdamo ang kabataan nga sobra katambok sa Australia. Sang nagligad nga 30 ka tuig, nagdamo sing sobra pa sa tatlo ka pilo ang mga bata nga sobra katambok nga nagaedad sing 6 asta 11 anyos sa Estados Unidos.

Nagdamo man ini nga kaso sa imol nga mga pungsod. Suno sa International Obesity Task Force, sa pila bahin sang Aprika, mas madamo ang mga kabataan nga sobra katambok sangsa sobra kaniwang. Sang 2007, ang Estados Unidos ang may pinakamadamo nga kabataan nga sobra katambok, kag ikaduha sa sini ang Mexico. Sa Mexico City lamang, 70 porsiento sa mga kabataan kag pamatan-on ang sobra katambok. Ang doktor sa mga kabataan nga si Dr. Francisco González nagpaandam nga mahimo nga amo na “ini ang una nga henerasyon nga mapatay antes pa sa ila mga ginikanan bangod sa mga komplikasyon sang sobra nga katambukon.”

Ano nga mga komplikasyon? Ang tatlo sini amo ang diabetes, high blood, kag sakit sa tagipusuon. Ini nga mga masakit ginakabig anay nga iya lamang sang mga tigulang. Suno sa U.S. Institute of Medicine, 30 porsiento sang mga bata nga lalaki kag 40 porsiento sang mga bata nga babayi nga natawo sa Estados Unidos sang tuig 2000 ang mahimo nga magbalatian sing type 2 nga diabetes bangod sa sobra nga katambukon.

Makakululba ang ginapakita sang mga surbe tuhoy sa mga kabataan. Bangod nagadamo ang mga sobra katambok, nagadamo man ang gina-high blood. “Kon indi mapunggan ang pagdamo sang mga gina-high blood, magadamo man ang bag-o nga mga balatian sa tagipusuon sa mga pamatan-on kag mga adulto,” paandam ni Dr. Rebecca Din-Dzietham sang Morehouse School of Medicine sa Atlanta, Georgia.

Mga Kabangdanan

Ano ang rason sa sini nga problema? Bisan pa mahimo nga napanubli ini sa mga ginikanan, ang makakululba nga pagdamo sang mga sobra katambok sang nagligad nga mga dekada nagapakita nga indi lamang amo ini ang kabangdanan. Si Stephen O’Rahilly, propesor sang clinical biochemistry kag medisina sa Cambridge University sa England nagsiling: “Indi mapabangod sa gene ang pagdamo sang mga sobra katambok. Indi naton mabag-o ang aton mga gene sa sulod lang sang 30 ka tuig.”

Tuhoy sa mga kabangdanan sini, ang Mayo Clinic sa Estados Unidos nagsiling: “Bisan pa ang pila ka kabangdanan sang sobra nga katambukon amo ang aton gene kag hormone, ang kalabanan nga rason amo ang sobra nga pagkaon kag kakulang sa ehersisyo.” Ang duha ka halimbawa nagapakita sa pagbag-o sang kinabatasan sang mga tawo sa pagkaon karon.

Una, bangod halos wala na sang tion ang nagatrabaho nga mga ginikanan sa paghanda sang pagkaon,  nangin kinaandan na lang ang pagkaon sa mga fast food. Madamo na gid karon sing mga fast-food nga restawran sa bilog nga kalibutan. Ginapakita sang isa ka pagtuon nga halos 33 porsiento sang tanan nga kabataan sa Estados Unidos nga nagaedad sing 4 asta 19 anyos ang nagakaon sa fast food kada adlaw. Masami nga mataas sa sugar kag fats ang mga pagkaon nga ginaserbe diri sing tigdamo.

Ikaduha, soft drink na ang kalabanan nga ginainom imbes nga gatas kag tubig. Halimbawa, mas daku pa ang ginagasto sang mga Mexicano sa soft drink kada tuig, ilabi na ang cola, bisan tingubon pa ang napulo ka panguna nga pagkaon. Suno sa libro nga Overcoming Childhood Obesity, ang pag-inom sang sobra sa tunga sa litro nga soft drink kada adlaw magaresulta sa halos 12 kilos nga pagbug-at sa isa ka tuig.

Kon tuhoy naman sa kakulang sa ehersisyo, nasapwan sa isa ka pagtuon sang University of Glasgow sa Scotland nga ang kinaandan nga tres anyos nga bata, mga 20 minutos lang kada adlaw ang ginahimo nga “haganhagan kag mapagsik nga mga aktibidades.” Nagakomento sa sina nga pagtuon, si Dr. James Hill nga propesor sa pagtuon sa mga bata kag sa medisina sa University of Colorado nagsiling: “Madugay na nga nagadamo ang mga kabataan nga indi aktibo sa U.K. [United Kingdom] kag nagakatabo man ini sa kalabanan nga mga pungsod.”

Ano ang Solusyon?

Wala ginarekomendar sang mga nutritionist nga punggan ang pagkaon sang mga bata, kay magapugong man ini sa ila pagdaku kag maayong panglawas. Sa baylo, ang Mayo Clinic nagsiling: “Ang isa sa pinakamaayo nga paagi agod malikawan sang imo kabataan ang sobra nga pagtambok amo ang pagkaon sing masustansia nga pagkaon kag pag-ehersisyo sang bug-os nga pamilya.”​—Tan-awa ang kahon.

Ang bug-os nga pamilya dapat maghiliugyon nga kinahanglan kamo magkaon sing masustansia nga pagkaon kag mag-ehersisyo. Paagi sa sini, mangin bahin na ini sang ila kabuhi asta magtigulang na sila.

[Kahon/​Retrato sa pahina 28]

ANO ANG MAHIMO SANG MGA GINIKANAN?

1 Magbakal kag magkaon sing madamo nga prutas kag utan sangsa instant nga mga pagkaon.

2 Kontrola ang pag-inom sing soft drink, matam-is nga mga ilimnon, mataas sa fats kag matam-is nga mga pamahaw. Sa baylo, mag-inom sing tubig ukon sing low-fat nga gatas kag magkaon sing masustansia nga mga pamahaw.

3 Mas maayo kon i-bake, isugba, ukon i-steam ang mga pagkaon sangsa prituhon.

4 Tigdiutay lang ang iserbe.

5 Indi paghimua nga suhol ang pagkaon.

6 Pat-ura nga makapamahaw ang mga kabataan. Kon indi sila makapamahaw mahimo nga madamo ang ila makaon sa panyaga.

7 Magkaon sa lamesa. Indi mo matalupangdan nga madamo na ang imo nakaon kon ara ka sa atubangan sang TV ukon kompyuter kag indi mo man mabatyagan nga busog ka na.

8 Palig-una sila nga mag-ehersisyo subong sang pagbisikleta, mga ball game, kag jumping rope.

9 Indi magpatama sa pagtan-aw sing TV ukon sa pagkompyuter.

10 Planuha nga magua kamo subong pamilya subong sang pagpamasyar sa zoo, pag-swimming, ukon paghampang sa parke.

11 Paobraha sa balay ang mga kabataan.

12 Mangin halimbawa sa imo mga kabataan tuhoy sa eksakto nga pagkaon kag pag-ehersisyo.

[Credit Line]

Ginkuhaan: The National Institutes of Health and the Mayo Clinic.