Ginareseta nga mga Bulong Paggamit kag Pag-abuso

NABATIAN sang pamatan-on nga si Angie ang pag-istoryahanay sang iya mga ginikanan nga ang iya manghod nga lalaki nadulaan sing gana sa pagkaon bangod sa ginatomar sini nga bulong. Bangod gusto ni Angie nga magpaniwang, sekreto niya nga gin-inom ang bulong sang iya manghod, nga ginabulubal-utan lang niya sang pila ka adlaw ang pag-inom. Para indi sia madakpan sang iya mga ginikanan, ginpangabay niya ang iya isa ka abyan nga nagainom man sini nga bulong nga hatagan sia sini. *

Ngaa madamo ang nagaabuso sa ginareseta nga mga bulong? Una, bangod madali ini matigayon kag mahimo nga yara lang ini sa puluy-an. Ikaduha, bangod madamo nga pamatan-on ang nagapensar nga wala sila sang nahimo nga ilegal kon mag-inom sila sang bulong nga wala ginreseta sa ila. Kag ikatlo, bangod ang ginareseta nga mga bulong daw indi makahalalit kon ipaanggid sa ginadumilian nga mga droga. ‘Ti,’ pangatarungan sang pila ka pamatan-on, ‘kon ginapainom gani ini sa mga bata, siempre indi ini makahalit.’

Kon gamiton sing husto, ang ginareseta nga mga bulong makabulig sa ikaayong lawas, makapaayo sa kabuhi, kag makaluwas pa gani sa kamatayon. Apang kon sala ang paggamit sini, makatalagam ini kaangay sang ilegal nga droga. Halimbawa, kon ginaabusuhan sang isa ka tawo ang bulong nga pangpapagsik, mahimo nga atakehon sia sa tagipusuon ukon makombulsion. Ang iban nga mga bulong makapahinay sang pagginhawa kag mahimo bangdan sang kamatayon. Makahalalit man ini kon tomaron nga dungan sa iban nga bulong ukon upod sa alkohol. Sang temprano nga bahin sang 2008, ang isa ka popular nga artista nga lalaki napatay “bangod sa dungan nga pag-inom sang anom ka tranquilizer, sleeping pills kag mga painkiller,” siling sang pamantalaan nga Arizona Republic.

 Ang isa pa ka katalagman amo ang pagkaadik. Kon sobra nga bulong ang imo imnon, ukon kon mag-inom ka nga wala ka man sing balatian, ang epekto sang pila sini mahimo mangin pareho sa ilegal nga mga droga—mahimo ini mag-apektar sa bahin sang imo utok nga makapukaw sang kalipay kag mahimo makadul-ong sa pagkaadik. Sa baylo nga maghatag sing kalipay ukon magbulig sa mga tawo nga maatubang ang mga kabudlayan sa kabuhi, ang pag-abuso sa droga makapalala lang sa mga problema. Makadugang ini sang kakapoy, makapalala sang depresyon, makahalit sa lawas kag sa normal nga pagpanghikot sini, kag makadul-ong sa pagkaadik. Nagaresulta ini sa mga problema sa puluy-an, sa eskwelahan, ukon sa trabaho. Gani, paano naton mahibaluan kon bala ang ginareseta nga bulong ginagamit sing husto ukon ginaabusuhan?

Husto nga Paggamit, Ukon Pag-abuso?

Ang husto nga paggamit sang ginareseta nga bulong amo ang pagtomar sini suno sa direksion sang doktor nga nakahibalo sing maayo sa imo balatian. Nagakinahanglan ini sang pagtomar sang eksakto nga dosis sa husto nga tion, sa husto nga paagi, kag sa husto nga rason. Apang bisan pa husto ang imo paggamit sini, kon kaisa may mga side effect ini gihapon. Kon matabo ini, isugid ini dayon sa imo doktor. Mahimo ka niya resetahan sing lain nga bulong ukon indi ka na lang niya pagpaimnon sing bulong. Maaplikar man ini sa mga bulong nga wala na nagakinahanglan sang reseta: Gamita lamang ini kon kinahanglan mo, kag basaha sing maayo ang mga instruksion.

Makahalalit gid kon ang isa mag-inom sing bulong nga wala man sing balatian, magpasobra sa dosis, mag-inom sang bulong nga ginreseta sa iban, ukon maggamit sang bulong sa sala nga paagi. Halimbawa, ang pila ka bulong dapat tunlon sing bilog agod amat-amat lang ang epekto sini sa imo lawas. Apang, ang mga nagaabuso masami nga nagapudpod kag nagausang sang mga tableta, nagapudpod kag nagasinghot sini, ukon nagatunaw sini  sa tubig kag ginaindyeksion sa lawas. Ang isa mahimo nga ma-high, pero mahimo man ini mangin umpisa sang pagkaadik sang isa. Ang malain pa gid, mahimo ini makapatay.

Sa pihak nga bahin, kon ang isa nagatomar sang ginareseta nga bulong sa husto nga paagi pero nabatyagan niya nga daw naadik na sia sa sini, dapat niya ini isugid dayon sa iya doktor. Nakahibalo ang doktor kon paano bulngon ang sakit sang pasyente nga indi maadik sa bulong.

Ang pag-abuso sa droga—sa tanan nga porma sini—lapnag na gid sa karon. Bangod sa dalagku nga mga problema, ang mga pamilya wala na sing gugma amo nga wala na sing makadtuan ang mga katapo sini sa tion sang mga kabudlayan. Ang maayo kag diosnon nga mga pamatasan nagakadula na, pati na ang pagpabalor sa kabuhi. (2 Timoteo 3:1-5) Ang isa pa ka rason amo nga wala na sila nagalaum nga mangin maayo pa ang palaabuton. Para sa madamo nga tawo, ang palaabuton madulom katama. Gani, nagapinagusto lang sila sa ila kabuhi kag wala nila ginadumdom ang mangin resulta sang ila ginahimo. Ang Biblia nagasiling: “Kon wala sing pagtuytoy sang Dios, ang katawhan indi mapunggan.”—Hulubaton 29:18, NW.

Kon isa ikaw ka ginikanan, wala duhaduha nga gusto mo maamligan ang imo pamilya gikan sa malain nga pamatasan sang madamo nga tawo karon nga wala nagakahadlok sa Dios. Apang paano mo ini himuon? Kag diin mo makita ang maalamon nga laygay kag masaligan nga paglaum para sa mas maayo nga palaabuton? Sabton sang masunod nga artikulo ini nga mga pamangkot.

[Nota]

[Kahon sa pahina 4]

HIMUON ANG TANAN PARAaMA-HIGH

Ang pila ka tawo nagatilaw sang bisan ano na lang agod ma-high. Ang iban nagasinghot sang mga likido nga ginagamit sa pagpaninlo, kyutiks, barnis, gasolina, rugby, lighter fluid, pinta, kag iban pa nga mga likido kaangay sini. Ang baho sini nga mga likido nagapalanupsop gilayon sa dugo, kag nagaepekto dayon.

Ang mga bulong nga may alkohol kag mga bulong nga pangpatulog, nga mabakal bisan wala sing reseta, ginaabusuhan man. Kon tomaron ini sa mataas nga dosis, ini nga mga bulong makaapektar sa mga igbalatyag, subong sang pagpamati kag pagtan-aw, kag mahimo bangdan sang pagsalasala, halusinasyon, pagpalaminhod, kag pagsakit sang tiyan.

[Kahon sa pahina 5]

“MGA TAKTIKA PARA MAKAKUHA SANG DROGA”

“Ang mga adik kag mga nagaabuso sa droga nagahimo sing madamo nga paagi agod makakuha sang droga,” siling sang Physicians’ Desk Reference. “Ang pila sa mga taktika para makakuha sang droga amo ang emerhensia nga pagtawag ukon pagbisita sa klinika sa tion nga manugpauli na ang doktor, pagpamalibad sa pagpakonsulta, pagpaeksamin ukon pagkadto sa espesyalista, ‘pagkadula’ pirme sang reseta, pagbag-o sang reseta kag indi paghatag sang medikal nga rekord ukon indi pagsugid kon sin-o ang iban pa nga (mga) doktor nga nagabulong sa iya. ‘Ang pag-ilis-ilis sang doktor’ amo sa masami ang ginahimo sang mga nagaabuso sa droga kag mga adik agod makakuha sang dugang pa nga reseta.”

Ang mga bulong nga masami ginaabusuhan amo ang mga masunod:

▪ Mga bulong nga halin sa Opium—ginareseta para mapahaganhagan ang kasakit

▪ Pangpakalma sa CNS (central nervous system)—ginareseta ini para sa mga nagakabalaka sing tuman ukon sa mga indi makatulog (masami ini ginatawag nga mga sedative ukon tranquilizer)

▪ Pangpapagsik—ginareseta ini sa mga may attention-deficit hyperactivity disorder (ADHD), sa mga gulpi lang nagakatulugan sing mahamuok bisan diin, ukon sa mga sobra katambok *

[Nota]

[Kahon sa pahina 6]

HUSTO NGA PAGGAMIT SANG GINARESETA NGA MGA BULONG

1. Sunda sing maayo ang mga direksion.

2. Indi pagbag-uha ang dosis nga wala sing pahanugot sang imo doktor.

3. Indi pag-untati ang pag-inom sang ginreseta nga bulong nga wala ginpahibalo ang doktor.

4. Indi pagpudpura ukon pagdugmuka ang mga tableta luwas lang kon may instruksion.

5. Hibalua kon bala ang bulong may epekto sa imo pagmaneho ukon sa iban pa nga mga hilikuton.

6. Hibalua kon ano ang epekto sang bulong sa alkohol kag sa iban pa nga mga bulong—ginareseta man ukon wala.

7. Pahibalua ang imo doktor kon nakaabuso ka sang bulong sang una.

8. Indi mag-inom sing bulong nga ginreseta sa iban, kag indi pag-ihatag ang imo bulong sa iban. *

[Nota sa pahina 6]