Kamusta ang Imo Thyroid?
Kamusta ang Imo Thyroid?
SUNO SA MANUNULAT SANG MAGMATA! SA BRAZIL
SI Sara nasubuan gid sang nahulugan sia sang lapsag nga tatlo ka bulan pa lang niya nga ginabusong. Mga isa ka tuig sang ulihi, nahulugan naman sia liwat. Wala natukiban sang mga doktor kon ano ang kabangdanan sini. Pila ka tuig sang ulihi, daw naobserbahan ni Sara nga nagatambok sia, bisan pa nga ginabantayan niya ang iya ginakaon kag regular sia nga nagaehersisyo. Nagabinhod ang iya batiis kag indi sia makaagwanta sa tugnaw. Sang ulihi, sang nagpa-blood test kag nagpa-ultrasound sia sang iya thyroid, nahibaluan niya nga may Hashimoto’s thyroiditis gali sia, kag mahimo amo ini ang rason kon ngaa nagakahulugan sia. *
Kaangay sa kalabanan nga tawo, wala anay nagakabalaka si Sara sa iya thyroid. Apang sang nagluya na ang iya panglawas, narealisar niya kon daw ano gali ka importante ang thyroid.
Ang Thyroid
Ang thyroid isa ka gamay nga glandula nga korte alibangbang nga nahamtang sa liog sa ubos lang nayon sang Adam’s apple. May duha ini ka bahin nga nagaputos sa trachea, ukon alagyan sang hangin, kag ang bug-os nga glandula nagabug-at lamang sing kubos sa 30 gramos. Ang thyroid bahin sang endocrine system, ukon grupo sang mga organo kag mga tisyu nga nagapatubas, nagatipon kag nagapagua sang mga hormone nga nagasimpon sa dugo.
Ang aton thyroid madamo sing magagmay nga mga buhobuho, ukon daw puyopuyo, nga puno sang malapuyot nga likido nga may mga thyroid hormone. Ini nga hormone may madamo katama nga iodine. Ang matuod, 80 porsiento sang iodine sa aton lawas ang yara sa thyroid. Kon kulang sang iodine ang isa, mahimo magdaku ang iya thyroid, ukon mangin goiter. Kon kulang sa iodine ang mga bata, mahimo maapektuhan ang ila mapatubas nga hormone, amo nga masablagan ang ila pisikal, mental, kag seksuwal nga pagtubo—isa ka diperensia nga ginatawag cretinism.
Ang Pagpanghikot sang Thyroid Hormone
Ang mga thyroid hormone ginatawag man nga T3, RT3 (Reverse T3), kag T4. * Ang T3 kag RT3 nagahalin sa T4, kag ini nga pagbalhin nagakatabo sa mga tisyu sang lawas, sa gua sang thyroid. Gani, kon kinahanglan sang lawas ang madamo nga thyroid hormone, ginapagua sang thyroid ang T4 pakadto sa dugo. Dayon ang T4 kag ang ginpatubas sini nga T3 kag RT3 makaapektar sa tanan nga selula sang lawas.
Subong nga ang gasolinador amo ang nagakontrol sa kadasigon sang makina sang salakyan, ang thyroid hormone amo man ang nagakontrol sang metabolismo sang aton lawas. Ang metabolismo amo ang isa ka kemikal nga proseso diin ginatunaw sang aton lawas ang pagkaon agod makapatubas sang enerhiya kag bag-o nga mga tisyu. Gani, ang mga thyroid hormone nagabulig agod magtubo sing normal ang tisyu kag makay-o ang tisyu nga may diperensia. Nagaapektar man ini sa kadasigon sang pagpitik sang tagipusuon, kag nagahatag sing enerhiya sa mga maskulo kag init sa lawas.
Ang mga thyroid hormone nagabulig man sa iban pa nga paagi. Halimbawa, ginabuligan nila ang atay sa pagdula sang sobra nga bad cholesterol sa dugo. Ini nga kolesterol nagakadto sa apdo kag dayon nagagua sa lawas upod sa higko. Amo gani nga kon diutay kaayo ang thyroid hormone mahimo magdamo ang bad cholesterol kag magadiutay ang good cholesterol.
Ang mga thyroid hormone nagapadasig man sa pagpagua sang mga likido nga nagatunaw sang pagkaon kag nagapahapos man ini sa pagpagua sang higko. Amo nga kon madamo kaayo ang imo thyroid hormone, pirme ka magapamus-on, kag kon diutay katama, mahimo ka tubulon.
Ano ang Nagakontrol sa Thyroid?
Ang thyroid ginakontrol sang bahin sang utok nga ginatawag hypothalamus. Kon mamutikan sang hypothalamus nga kinahanglan magpagua sing thyroid hormone, ginapahibalo sini ang pituitary gland, nga yara sa idalom sang utok sa ibabaw sang alingagngag. Dayon, ang pituitary gland nagapagua sang thyroid-stimulating hormone (TSH) sa dugo nga nagasignal sa thyroid nga magpagua sing mga thyroid hormone.
Gani, paagi sa pagtakus sang kadamuon sang TSH kag thyroid hormone sa dugo, mahibaluan sang mga doktor kon bala ang thyroid may problema ukon wala. Importante gid nga hibaluon ang kahimtangan sang thyroid kay mahimo nga magbalatian ang isa sa sini.
Kon May Problema ang Thyroid
Ang pila sa ginatunaan sang problema sa thyroid amo ang masunod: kulang sing iodine ang ginakaon, kakapoy sa pisikal kag sa panghunahuna, depekto nga napanubli sa mga ginikanan, impeksion, balatian (sa masami autoimmune disorders), ukon side effect sang ginainom nga bulong. * Ang isa ka ebidensia nga may balatian ang isa amo ang pagdaku sang iya thyroid, nga ginatawag goiter. Mahimo magdaku ang bilog nga thyroid, ukon magabukolbukol ini. Bisan pa ang kalabanan nga goiter indi makamamatay, dapat gid ini bulngon kay kon indi, mahimo ini mahulog sa kanser.
Sa masami, ang may diperensia nga thyroid nagapagua sing madamo katama ukon diutay katama nga hormone. Ang paggua sang madamo katama nga hormone ginatawag nga hyperthyroidism; ang diutay katama ginatawag naman nga hypothyroidism. Ang balatian sa thyroid mahimo amat-amat kag indi gilayon mamutikan, amo nga ang iban tinuig na nga may yara sini nga balatian apang wala nila nahibaluan. Kaangay sang iban nga balatian, ang balatian sa thyroid mas madali bulngon kon mahibaluan ini sing mas temprano.
Ang mas kinaandan nga balatian sa thyroid amo ang Hashimoto’s thyroiditis kag Graves’ disease. Ini nga mga balatian ginatawag nga autoimmune disorders kay ginasalakay sang immune system ang normal nga mga selula sang lawas, kag ginakabig ini nga kaaway. Anom ka pilo ang kadamuon sang mga babayi nga nagabalatian sang Hashimoto’s thyroiditis sangsa mga lalaki, kag masami ini nagaresulta sa hypothyroidism. Walo naman ka pilo ang kadamuon sang mga babayi nga nagabalatian sang Graves’ disease kag masami ini nagaresulta sa hyperthyroidism.
Nanuhaytuhay ang mga opinyon kon daw ano kasunson dapat usisaon ang thyroid, bisan pa ang kalabanan nagabatyag nga ang bag-ong bun-ag nga mga lapsag dapat i-test gid. (Tan-awa ang kahon nga “Importante nga Test Para sa Bag-o Natawo nga Lapsag.”) Kon makita sa eksaminasyon nga mahina ang pagpanghikot sang thyroid, masami nga gina-test dayon kon ano nga mga antibody ang nagaatake sa thyroid. Sa pihak nga bahin, kon makita sa eksaminasyon nga ang thyroid aktibo katama, ginapa-scan ini dayon basta wala lang nagabusong ukon nagapasuso ang pasyente. Kon may masapwan nga bukolbukol sa thyroid kinahanglan ini ipa-biopsy agod indi maglala.
Kon Kinahanglan Gid ang Pagpabulong
Ang mga sintomas sang hyperthyrodism, subong sang madasig nga pagkubakuba sang dughan, pagpalangurog sang kaunuran, kag pagkabalaka mahimo mapahaganhagan sang bulong. Ang isa pa ka paagi sang pagbulong amo ang pagpatay sa mga selula sang thyroid agod diutay lang nga hormone ang iya mapatubas. Kag kon kaisa, kinahanglan gid kakason ang thyroid paagi sa operasyon.
Ang mga pasyente nga may hypothyroidism ukon nagpakakas sang ila thyroid, masami nga ginaresetahan sang doktor sang T4 nga hormone agod imnon nila kada adlaw. Agod mahibaluan ang husto nga dosis sang bulong nga dapat nila imnon, gina-monitor anay sang doktor ang mga pasyente. Ang kanser sa thyroid mahimo bulngon paagi sa bulong, pag-opera, chemotherapy, ukon radioactive iodine.
Si Sara nagapabulong sang iya thyroid paagi sa pag-inom sang T4 nga hormone, kag ginbuligan sia sang isa ka nutritionist kon ano nga mga pagkaon ang dapat niya kaunon. Maayo gid ang resulta sini. Ang mga tawo kaangay ni Sara nakahibalo nga bisan pa gamay lamang ang thyroid, importante gid ini. Gani halungi gid ang imo thyroid—magkaon sing masustansia nga mga pagkaon nga madamo sing iodine, indi gid magpatama kapoy, kag himua ang imo masarangan para mahuptan ang imo ikaayong lawas.
[Mga nota]
^ par. 3 Ang may diperensia nga thyroid mahimo magkomplikar sa pagbusong, apang ang kalabanan nga nagabusong nga may problema sa ila thyroid nakabata man sing mapagros nga lapsag. Apang, importante gid nga mag-inom ang iloy sang bulong nga ibulos sa kulang nga thyroid hormone, kay sia ang ginahalinan sang thyroid hormone nga kinahanglan sang lapsag nga ginadala niya.
^ par. 9 Ang T3 amo ang triiodothyronine, kag ang T4 naman amo ang thyroxine. Ang numero nga 3 kag 4 nagapatuhoy sa kadamuon sang iodine atom nga yara sa hormone. Ang thyroid nagapatubas man sang calcitonin, isa ka sahi sang hormone nga nagakontrol sang kadamuon sang calcium sa dugo.
^ par. 17 Ang Magmata! wala nagapanugyan sang ano man nga sahi sang pagbulong. Kon nagasuspetsa ka nga may problema ka sa thyroid, magpakonsulta sa doktor nga may eksperiensia sa pagtapna kag pagkontrol sang balatian sa thyroid.
Mas daku ang tsansa nga magbalatian sang kanser sa thyroid yadtong mga nakaagi sang radiotheraphy sa ulo kag liog ukon yadtong nakaagi na sing kanser ukon may paryente nga may kanser sa thyroid.
[Blurb sa pahina 27]
Subong nga ang gasolinador amo ang nagakontrol sa kadasigon sang makina sang salakyan, ang thyroid hormone amo man ang nagakontrol sang metabolismo sang aton lawas
[Blurb sa pahina 29]
Ang balatian sa thyroid mahimo amat-amat kag indi gilayon mamutikan, amo nga ang iban tinuig na nga may yara sini nga balatian apang wala nila nahibaluan
[Kahon/Retrato sa pahina 28]
MASAMI NGA MGA SINTOMAS
Hyperthyroidism: Sobra nga pagkabalaka, pagniwang sa indi mahibaluan nga rason, madasig nga pagkubakuba sang dughan, pirme nga pagpamus-on, indi regular nga pagregla, pagkairitable, indi mapahamtang, pagkaalabuton, pagbuslo sang mata, wala puersa nga mga maskulo, insomnia, kag pagnipis kag pagkaunot sang buhok. *
Hypothyroidism: Indi alerto kag maluya pirme, nagatambok sa indi mahibaluan nga rason, nagakaunot ang buhok, ginatubol, madali matugnawan, indi regular nga pagregla, depresyon, pagbag-o sang tingog (pagkapaos ukon paghinay sang tingog), pagkamalipaton, kag pirme ginakapoy.
[Nota]
^ par. 36 Ang pila ka sintomas mahimo resulta sang iban pa nga kabangdanan nga wala pa matukiban, gani magpakonsulta dayon sa imo doktor kon indi maayo ang imo pamatyag.
[Kahon sa pahina 28]
IMPORTANTE NGA TEST PARA SA BAG-O NATAWO NGA LAPSAG
Paagi sa blood test, mahibaluan kon bala may problema sa thyroid ang isa ka lapsag. Kon matukiban nga may problema sa thyroid ang lapsag, may paagi ang mga doktor agod mabulong ini. Kon indi bastante ang thyroid hormone sang lapsag, mahimo masablagan ang iya pisikal kag mental nga pagtubo, isa ka kondisyon nga ginatawag cretinism. Gani, amo sini ang rason kon ngaa ang mga lapsag gina-test gilayon mga inadlaw pagkatapos ini mabun-ag.
[Kahon sa pahina 29]
KOMPLETO BALA SING SUSTANSIA ANG IMO GINAKAON?
Kon kompleto sing sustansia ang imo ginakaon, malikawan mo ang mga problema sa thyroid. Halimbawa, ang imo bala ginakaon bastante sa iodine, nga kinahanglanon gid sa pagpatubas sang mga thyroid hormone? Ang mga isda kag iban pa nga mga pagkaon halin sa dagat madamo sing iodine. Indi palareho ang kadamuon sang iodine sa ulutanon kag mga karne bangod nagadepende ini sa kemikal nga komposisyon sang duta sa kada lugar. Agod mapat-od nga may bastante nga iodine ang pagkaon, ginapatuman sang mga gobierno nga butangan sing iodine ang ginabaligya nga asin sa merkado.
Importante man sa thyroid ang selenium. Ining gamay nga elemento bahin sang enzyme nga nagahimo sa T4 nga hormone nga mangin T3. Ang kadamuon sang selenium sa mga ulutanon, karne, kag gatas nagadepende gihapon sa duta. Ang mga pagkaon nga halin sa dagat kag ang mga Brazil nuts bugana sa selenium. Apang, kon ginasuspetsahan mo nga may problema ang imo thyroid, magpakonsulta sa imo doktor; indi pagtilawi nga ikaw lang ang magbulong.
[Diagram sa pahina 28]
Trachea
Larynx (Adam’s apple)
Thyroid
Trachea
