Diskriminasyon—Kon ano ang Ginhalinan

“Ang tanan nga tao ginbun-ag nga hilway kag may pag-alalangay sa dungog kag katarungan. Sila ginhatagan sang pagpamat-od kag konsensya kag nagakadapat nga magbinuligay sa kahulugan sang pag-inuturay.”—Artikulo 1 sang Universal Declaration of Human Rights.

BISAN pa maayo ang katuyuan sini nga deklarasyon, ang diskriminasyon nangin problema gihapon sang mga tawo. Ining masubo nga kamatuoran wala lamang nagapakita sang indi maayo nga kahimtangan karon, kundi nagapakita man ini nga makasasala ang mga tawo. (Salmo 51:5) Pero ini nga kahimtangan mahimo pa magbag-o. Matuod, indi naton madula ang diskriminasyon sang iban nga tawo, pero mahimo naton ini madula sa aton kaugalingon.

Una, dapat naton batunon nga tanan kita may huyog nga pakanubuon ang iban. Ang libro nga Understanding Prejudice and Discrimination nagsiling: “Mahimo nga ang pinakaimportante nga konklusion sang mga nag-research parte sa pagpakanubo amo ang masunod: (1) ang tanan nga tawo may huyog nga pakanubuon ang iban sa hunahuna man ukon sa hambal, (2) kinahanglan ang panikasog kag ihibalo para mabuhinan ang pagpakanubo, kag (3) mahimo lamang ini sang isa kon tinguhaan gid niya.”

Ginasiling nga ang edukasyon amo ang “pinakamaayo nga bulig” para mabatuan ang pagpakanubo. Halimbawa, paagi sa husto nga edukasyon, mahibaluan naton ang ginhalinan sang pagpakanubo, mausisa naton sing maayo ang aton pamatasan, kag mabuligan kita kon ano ang aton himuon kon pakanubuon kita.

Kon Ano ang Ginhalinan

Kon kaisa, bangod ang mga tawo may negatibo na nga daan nga panghunahuna tuhoy sa isa ka grupo, bisan maayo pa ang ila ginahimo wala na ini ginasapak ukon ginabalewala na lang. Diin bala naghalin ining negatibo nga panghunahuna? Kon aton usisaon sing maayo, mahibaluan naton nga ining negatibo nga panghunahuna mahimo mag-umpisa sa magagmay, apang sayop nga mga prinsipio sa pamilya, ukon sa mga tawo nga hungod nga nagasakdag sang tiko nga pagtamod sa iban nga rasa ukon kultura. Mahimo man kita maimpluwensiahan sang negatibo nga panghunahuna sa isa ka grupo paagi sa nasyonalismo kag sala nga panudlo sang relihion. Mahimo nga resulta man ini sang sobra nga bugal. Samtang ginabinagbinag mo ang masunod nga mga punto kag mga prinsipio sa Biblia, maayo gid nga usisaon mo ang imo mga pamatasan kag tan-awon kon bala kinahanglan mo maghimo sing mga pagbag-o.

Kaupdanan. Kinaugali na sang mga tawo nga makig-upod sa iban, kag maayo gid ini nga kinaiya.  Ang matuod, ang Biblia nagasiling nga “ang nagapain sang iya kaugalingon nagapangita sang iya kaugalingon nga handum” kag indi pa gani magbaton sang praktikal nga kaalam. (Hulubaton 18:1) Pero dapat naton pilion sing maayo ang aton mga kaupdanan, kay mahimo sila makaimpluwensia sa aton. Gani, ginausisa sing maayo sang maalamon nga mga ginikanan kon sin-o ang kaupdanan sang ila kabataan. Suno sa mga pagtuon, ang mga kabataan nga nagaedad sing tatlo ka tuig mahimo na magpakanubo sa iban nga rasa, kag mahimo nga naimpluwensiahan sila sang mga batasan, panghambal, kag panghulag sang iban nga tawo. Siempre, dapat himuon sang mga ginikanan ang tanan agod mangin maayo sila nga halimbawa sa ila kabataan, kay nahibaluan nila nga ang ila halimbawa amo ang pinakadaku nga impluwensia sa pamatasan sang bata.

▪ Ano ang ginasiling sang Biblia? “Tudlui ang bata sang husto nga pagginawi, kag dumdumon niya ina bisan tigulang na siya.” (Hulubaton 22:6, Ang Pulong sang Dios) “Kon mag-upod ka sa mga maalamon, mangin maalamon ka man, pero kon mag-upod ka sa mga buang-buang, magaantos ka.” (Hulubaton 13:20, APD) Kon isa ikaw ka ginikanan, pamangkuta ang imo kaugalingon: ‘Ginatudluan ko bala ang akon kabataan kon ano ang husto kag matarong sa mata sang Dios? Nagapakig-upod bala ako sa mga tawo nga may maayo nga impluwensia sa akon? Maayo bala ako nga impluwensia sa iban?’—Hulubaton 2:1-9.

Nasyonalismo. Suno sa isa ka diksionaryo, ang nasyonalismo amo ang “pagbatyag nga mas maayo ang isa ka pungsod kag ginahatagan sing panguna nga importansia ang pagpasanyog sang kultura kag mga intereses sini sangsa iban nga pungsod.” Si Ivo Duchacek, isa ka propesor sang political science, nagsiling sa iya libro nga Conflict and Cooperation Among Nations: “Ang nasyonalismo nagapabahinbahin sa mga tawo sa lainlain nga mga grupo nga wala nagasapak sang pagtamod sang kada isa. Bangod sini, wala ginakilala sang pila ka indibiduwal ang ila kaugalingon subong tawo, kundi subong Amerikano, Ruso, Intsik, Egiptohanon, ukon Peruviano.” Ang anay sekretaryo-heneral sang UN nagsulat: “Ang madamo nga problema nga naeksperiensiahan naton karon resulta sang indi husto nga mga panimuot, nga ang pila sa sini nailog naton sing indi hungod sa iban. Ang halimbawa sa sini amo ang isa ka sahi sang nasyonalismo nga ang ideya pareho sang pagsiling nga ‘akon ini pungsod, husto man ukon sala.’”

▪ Ano ang ginasiling sang Biblia? “Ginhigugma gid sang Dios ang kalibutan [tanan nga katawhan] amo nga ginhatag niya ang iya bugtong nga Anak, agod ang tagsatagsa nga nagatuo sa iya indi malaglag kundi makatigayon sang kabuhi nga walay katapusan.” (Juan 3:16) “Ang Dios wala sing ginapasulabi, apang sa tagsa ka pungsod ang tawo nga nagakahadlok sa iya kag nagahimo sang pagkamatarong kalahamut-an sa iya.” (Binuhatan 10:34, 35) Pamangkuta ang imo kaugalingon, ‘Bangod ang gugma sang Dios wala sing pinasulabi, kag ginabaton niya ang mga tawo gikan sa tanan nga pungsod lakip ako, indi bala nga dapat ko sia ilugon ilabi na gid kon ginasiling ko nga ginasimba ko sia?’

Pagpabalor sa isa ka rasa. Ang mga nagapabalor sa isa ka rasa nagapati “nga laìn gid ang ila rasa, kag mas superyor ini sangsa iban,” siling sang isa ka diksionaryo. Apang, subong sang ginsiling sang The World Book Encyclopedia, ang mga researcher “wala pa nakadiskobre sang bisan ano nga sientipiko nga pamatuod nga may superyor” nga rasa. Ang daku nga inhustisya nga resulta sang pagpabalor sa isa ka rasa, subong sang pagbalewala sa kinamatarong sang isigkatawo, isa ka masakit nga pamatuod nga ang pagpabalor sa isa ka rasa nabase sa sala nga pagpati.

 ▪ Ano ang ginasiling sang Biblia? “Ang kamatuoran magahilway sa inyo.” (Juan 8:32) “Ginhimo [sang Dios] gikan sa isa ka tawo ang tagsa ka pungsod sang mga tawo.” (Binuhatan 17:26) “Ang GINOO nagatan-aw indi subong sang pagtan-aw sang tawo; ang tawo nagatolok sa gowa nga dagway, apang ang GINOO nagatolok sa tagiposoon.” (1 Samuel 16:7) Pamangkuta ang imo kaugalingon: ‘Ginatamod ko bala ang tanan nga tawo pareho sang pagtamod sang Dios? Ginatinguhaan ko bala nga kilalahon ang iban nga rasa ukon kultura paagi sa pagpakig-abyan sa pila sa ila?’ Kon makilala naton sing personal ang mga tawo, indi kita madali maimpluwensiahan sang negatibo nga pagtan-aw sang iban sa ila.

Relihion. Ang libro nga The Nature of Prejudice nagasiling: “Pat-od nga malain gid ang resulta kon gamiton sang mga tawo ang ila relihion para matigayon ang ila [makagod nga mga handum] kag ang kaayuhan sang ila kaugalingon nga rasa. Amo ini ang ginatunaan sang negatibo nga pagtamod sa iban nga relihion kag rasa.” Ang makapakibot pa gid, siling sang amo gihapon nga libro, nga madamo nga relihioso nga tawo ang madali lang “magpasulabi sang ila kaugalingon nga relihion.” Matuod gid ang ginsiling sini nga libro bangod may mga simbahan nga para lang sa isa ka rasa, may pagdumot kag pag-ilinaway sang relihioso nga mga grupo, kag may mga kinagamo nga ginsulsulan sang relihion.

▪ Ano ang ginasiling sang Biblia? “Ang kaalam nga gikan sa hitaas [gikan sa Dios] . . . mahidaiton, makatarunganon, . . . wala sing ginapasulabi.” (Santiago 3:17) “Ang matuod nga mga sumilimba magasimba sa Amay sa espiritu kag [relihioso nga] kamatuoran.” (Juan 4:23) “Higugmaa ang inyo mga kaaway kag ipangamuyo ang mga nagahingabot sa inyo.” (Mateo 5:44) Pamangkuta ang imo kaugalingon: ‘Ginatudlo bala sang akon relihion ang matuod nga gugma para sa tanan, bisan pa sa mga tawo nga gusto maghimo sing malain sa akon? Ginabaton bala sang akon relihion ang tanan nga sahi sang tawo, ano man ang iya nasyonalidad, kolor sang panit, kahimtangan sa pinansial, ukon tindog sa komunidad?’

Bugal. Kon tuman kataas ang pagtan-aw sang isa sa iya kaugalingon, ang iya bugal mahimo mag-impluwensia sa iya nga pakanubuon ang iban. Halimbawa, bangod sa bugal, ang isa mahimo magbatyag nga mas superyor sia ukon mahimo tamayon niya ang mga kubos sing tinun-an ukon mga imol. Mahimo mas mahapos man sa iya nga magpati sa mga propaganda nga nagapakataas sang iya pungsod ukon grupo. Ang tuso nga mga manughimo sang propaganda, subong sang diktador nga si Adolf Hitler, hungod nga nagpasanyog sang bugal sang ila pungsod kag rasa agod makuha niya ang suporta sang mga tawo kag agod pakalainon ang mga tawo nga ginakabig nga tuhay ukon wala nila nanamian.

▪ Ano ang ginasiling sang Biblia? “Ang tagsatagsa nga bugalon sa tagiposoon kangil-aran sa GINOO.” (Hulubaton 16:5) “[Indi maghimo] sang bisan ano bangod sa huyog nga makigbais ukon bangod sa sobra nga pagpaimportante sang kaugalingon, kundi may pagpaubos sang hunahuna nga [kabigon ang] iban nga labaw sa inyo.” (Filipos 2:3) Pamangkuta ang imo kaugalingon: ‘Likom bala ako nga nagakalipay kon ginadayaw ang akon rasa ukon mga kasimanwa? Nahisa bala ako sa mga tawo nga may mga talento, ukon nagadayaw bala ako sa ila mga abilidad?’

Huo, maayo gid ini nga paandam sang Biblia: “Bantayi ang imo tagiposoon sa bug-os nga kakugi; kay sa sini nagagowa ang mga ilig sang kabuhi.” (Hulubaton 4:23) Gani kabiga ang imo tagipusuon nga bilidhon gid, kag indi pagtuguti nga mahigkuan ini! Sa baylo, pun-a ini sing diosnon nga kaalam. Kon himuon mo ini, ‘ang pagbinagbinag kag paghangup magatipig sa imo; sa pagluwas sa imo sa dalanon sang malaut, sa mga tawo nga nagapamolong sing mga butang nga tiko.’—Hulubaton 2:10-12.

Pero, ano ang himuon mo kon biktima ikaw sang diskriminasyon? Binagbinagon ini sa masunod nga artikulo.

[Blurb sa pahina 6]

Kon makilala naton sing personal ang mga tawo, indi kita madali maimpluwensiahan sang negatibo nga pagtan-aw sang iban sa ila