Ano ang mga Problema sang mga Pamatan-on Subong?

Sa banta mo, mas mabudlay bala ang mga problema sang mga pamatan-on subong sangsa nagligad? Kon indi ang imo sabat, mahimo nagapati ka nga mas malipayon ang mga tin-edyer subong sangsa mga tin-edyer sadto.

Sa madamo nga pungsod subong, may mga bulong na para sa mga balatian nga sang una nagapaluya ukon nangin kabangdanan sang kamatayon sang mga pamatan-on. Nakahimo man ang teknolohiya sing mga elektroniko nga mga gadyet kag hampanganan nga ginahandum lang sadto sang mga pamatan-on. Bangod sang pag-uswag sa ekonomiya, madamo nga pamilya ang nakatibawas sa kaimulon. Ang matuod, madamo nga ginikanan ang nagapangabudlay gid agod magsulhay ang kabuhi kag mapaeskwela sing maayo ang ila mga kabataan.

Madamo gid sing bentaha ang mga pamatan-on subong. Pero nagaatubang man sila sing mga problema nga wala anay nagakatabo. Ang isa ka rason amo nga ang mga tawo subong nagakabuhi na sa tion nga ginatawag sang Biblia nga “katapusan sang sistema sang mga butang.” (Mateo 24:3) Husto gid ang ginsiling ni Jesucristo nga sa aton panahon matabo ang dalagku nga mga problema sa katilingban. (Mateo 24:7, 8) Suno sa Biblia ini nga tion amo ang “katapusan nga mga adlaw” kag nagsiling man ini nga magalapnag ang mga kahimtangan nga “mabudlay atubangon.” (2 Timoteo 3:1) Binagbinaga ang pila ka problema nga ginaatubang sang mga pamatan-on subong.

Problema 1

Nagadamo ang Nagapain sang Ila Kaugalingon

Pirme makita sa mga pelikula, programa sa TV, kag mga magasin ang nagabarkadahay nga mga pamatan-on sa eskwelahan kag nagaupdanay gihapon asta magtigulang sila. Pero indi amo sini ang nagakatabo sa kalabanan nga tin-edyer subong.

Sang gintun-an nanday Barbara Schneider kag David Stevenson ang resulta sang interbyu sa linibo ka pamatan-on sa United States, nasapwan nila “nga pila gid lang sa mga estudyante nga mag-amigohay ukon magbarkadahay ang nagpadayon pagligad  sang tion.” Madamo nga pamatan-on ang “wala sing suod nga relasyon sa mga tawo kag diutay lang ang ila suod nga abyan nga ila masugiran sang ila mga problema ukon mga opinyon,” siling nanday Schneider kag Stevenson.

Ang iban may mga abyan man, pero daw wala sila sing tion para sa ila mga abyan. Nasapwan sa isa ka pagtuon sa United States nga ang kalabanan nga tin-edyer nagahinguyang sing mga 10 porsiento sang ila tion upod sa ila mga abyan, pero mga 20 porsiento sang ila tion ang ginahinguyang nila sa pag-isahanon—mas malawig pa ini sangsa ginahinguyang nila upod sa ila pamilya ukon mga abyan. Isahanon lang sila kon nagakaon, nagabiyahe, kag nagalingawlingaw.

Ang isa ka kabangdanan sini amo ang pag-uswag sang elektroniko nga mga kagamitan. Halimbawa, sang 2006, ang magasin nga Time nagreport nga ang mga pamatan-on sa Amerika nga 8 asta 18 anyos nagahinguyang sing mga anom ka oras kag tunga kada adlaw sa pagtan-aw sing TV, pagpamati sing musika, ukon paghampang sing kompyuter. *

Ang mga pamatan-on sang una nagahinguyang man sing tion sa pagpamati sing musika ukon paghampang. (Mateo 11:16, 17) Pero lain na subong kay mas daku nga tion ang ginahinguyang sang mga pamatan-on sa elektroniko nga mga kagamitan sangsa pagpakig-upod sa ila pamilya, kag may malain ini nga resulta. Sanday Schneider kag Stevenson nagsiling: “Suno sa mga tin-edyer, ginasubuan sila, ginatamaran, wala sing kompiansa, kag wala sing kalipay sa ila trabaho kon nagaisahanon sila.”

Problema 2

Ginapilit nga Mag-sex

Ang mga tin-edyer kag bisan ang mga bata pa ginapilit nga tilawan ang pag-sex. Si Nathan, nga isa ka pamatan-on nga taga-Australia, nagsiling: “Kalabanan nga bata nga akon nakilala sa eskwelahan nagsugod sa pag-sex sa edad nga 12 asta 15.” Ang pamatan-on nga babayi nga si Vinbay nga taga-Mexico, nagsiling nga ang pag-sex bisan wala nagahigugmaanay normal na lang sa mga pamatan-on sa ila eskwelahan. “Para sa ila, lain ka gid sa iban kon wala ka pa makaagi sex,” siling niya. “Normal na lang sa akon mga kaedad nga mag-sex bisan indi sila kilalahay, amo nga indi bastante nga mangindi sing makaisa lang,” siling sang 15-anyos nga si Ana nga taga-Brazil. “Dapat sulitsulit mo nga pamatukan ang ila pagpanghagad.”

Ang mga researcher sa United Kingdom nagsurbe sa linibo ka pamatan-on nga may lainlain nga gindak-an kag nagaedad sing 12 asta 19. Nasapwan  nila nga halos 50 porsiento sining mga pamatan-on ang pirme naga-sex. Sobra sa 20 porsiento sini nga kabataan ang 12 anyos pa lang! Si Dr. Dylan Griffiths, nga amo ang nanguna sa sini nga research nagsiling: “Ang pagdumili sadto sang pamilya, sang Simbahan, kag sang iban pa nga mga institusyon nadula na, kag nag-antos ang mga pamatan-on bangod sini.”

Nag-antos gid man bala ang mga pamatan-on nga nagatilawtilaw sa pag-sex? Sa isa ka report nga gin-imprinta sang 2003, ang mga researcher nga sanday Rector, Noyes, kag Johnson nagsiling nga ang pag-sex sang mga pamatan-on may daku nga koneksion sa depresyon kag pagdamo sang mga nagahikog. Gintun-an nila ang mga interbyu sa 6,500 ka tin-edyer kag nasapwan nila nga “ang kabataan nga babayi nga pirme naga-sex sobra sa tatlo ka pilo ang posibilidad nga magabalatian sing depresyon sangsa mga wala naga-sex.” Sa kabataan naman nga lalaki, “sobra sa duha ka pilo ang posibilidad nga magbalatian sila sing depresyon sangsa mga wala naga-sex.”

Problema 3

Problemado nga mga Pamilya

Ang mga pamatan-on sa United States nakaeksperiensia sing hinali nga pagbag-o sa kahimtangan sang pamilya kag pagbag-o sang mga pamatasan. “Sang nagligad nga mga dekada may pila ka dalagku nga pagbag-o sa kahimtangan sang pamilya nga nag-apektar gid sa mga tin-edyer,” siling sang libro nga The Ambitious Generation—America’s Teenagers, Motivated but Directionless. “Diutay lang ang mga bata sang mga Amerikano subong, gani mahimo nga pila lang ang utod sang mga pamatan-on. Samtang nagadamo ang nagadiborsio, nagadamo man ang mga kabataan nga nagadaku upod sa ila nagasolo nga ginikanan. Kag nagadamo ang nagatrabaho nga mga nanay nga may kabataan nga nagaedad sing disiotso anyos paubos, gani talagsa lang sila sa ila balay.”

Kompleto man ukon nagasolo ang ginikanan sang mga bata, madamo ang nagabatyag nga  malayo sila sa ila mga ginikanan ilabi na gid sa tion nga kinahanglan nila sila. Ang pagtuon sa sulod sang pila ka tuig sa 7,000 ka tin-edyer nagapakita nga ang kalabanan sa ila nagapati nga mahigugmaon kag mapinalanggaon ang ila mga ginikanan. Bisan pa sa sini, “mga treinta porsiento lamang ang nagasiling nga ginahatagan sila sing pinasahi nga atension kag bulig kon may problema sila.” Nasapwan man nga “nagautwas ang problema sang kalabanan nga pamatan-on kon ginapabay-an lang sila kag wala ginabuligan sang ila mga ginikanan.”

Sa Japan, ang mabakod anay nga mga pamilya nagakaguba bangod sa handum nga magmanggaranon. Si Yuko Kawanishi, isa ka propesor sa sociology, nagsiling: “Kalabanan sang mga ginikanan sang mga tin-edyer subong natawo sa mga dekada pagkatapos sang World War II, kag ginpadaku sila nga ang mga prinsipio nga ginapatuman amo ang kadalag-an sa ekonomiya ukon pagmanggaranon.” Ano nga mga prinsipio ang ginatudlo sini nga mga ginikanan sa ila mga kabataan? “Madamo nga ginikanan karon ang nagapanikasog gid nga makatapos sa pag-eskwela ang ila mga kabataan,” siling ni Kawanishi. “Basta nagaeskwela lang ang ila mga kabataan,” padayon niya, “ikaduha na lang ukon indi na importante ang iban nga mga butang sa ila panimalay.”

Ano ang epekto sa mga pamatan-on sining indi balanse nga pagtamod sang mga ginikanan sa materyal kag kadalag-an sa eskwelahan? Sa Japan ginaistoryahan pirme sang media ang kireru—ang termino nga nagapatuhoy sa mga pamatan-on nga indi na makakontrol sang ila emosyon kon ginapilit sila nga himuon ang ginasugo sa ila. “Kon daw mabudlay paayunan ang kabataan,” siling ni Kawanishi, “mahimo bangod nagabatyag sila nga wala man sing labot ang ila pamilya sa ila ginahimo.”

Mangin Positibo

Nagakabuhi kita karon sa “makahalanguyos nga mga tion nga mabudlay atubangon.” (2 Timoteo 3:1) Pero indi lamang ang madamo nga kabudlayan nga ginaatubang sang mga tawo subong ang ginasiling sang Biblia.

Mabasa man sa Biblia ang makapabakod nga laygay agod mangin maayo ang kabuhi sang mga pamatan-on. Luyag gid ni Jehova nga Dios, ang Awtor sang Biblia, nga tudluan ang mga pamatan-on kon paano atubangon ini nga mga problema. (Hulubaton 2:1-6) Luyag gid niya nga mangin maayo ang ila kabuhi. Ang iya Pulong makahatag sang “kaalam sa mga wala sing alam, kag makahatag ini sang ihibalo sa mga pamatan-on kon paano magdesisyon sing husto.” (Hulubaton 1:4, Ang Pulong sang Dios) Binagbinaga kon paano makabulig ang mga prinsipio sa Biblia.

[Nota]

[Blurb sa pahina 5]

Suno sa isa ka pagtuon, ang kabataan nga babayi nga pirme naga-sex sobra sa tatlo ka pilo ang posibilidad nga magabalatian sing depresyon sangsa mga wala naga-sex

[Kahon/Retrato sa pahina 6]

Paghalit sa Kaugalingon

Sang 2006, ang gobierno sang Britanya nagreport nga sa sulod lamang sang isa ka tuig, nagdoble ang kadamuon sang mga pamatan-on nga nagaedad sing 11 asta 15 anyos nga nagagamit sing cocaine. Mga 65,000 ka pamatan-on ang nagsiling nga nagtilaw sila sing droga. Sa Holland, sobra sa 20 porsiento sang mga pamatan-on nga nagaedad sing 16 asta 24 ang ginapatihan nga nangin palahubog ukon nagbalatian bangod sa pag-inom sing alkoholiko nga ilimnon.

Madamo nga pamatan-on ang nagahalit mismo sa ila lawas. Ginapilasan, ginakagat, ukon ginapaso nila ang ila lawas. “Ginabulubanta nga tatlo ka milyon nga Amerikano ang nagahalit sa ila lawas, kag isa sa kada 200 ka tin-edyer ang sulitsulit nga nagahalit sa ila lawas,” siling sang mga researcher nga sanday Len Austin kag Julie Kortum.

[Retrato sa pahina 3]

Madamo nga pamatan-on ang wala sing suod nga mga abyan nga masugiran nila sang ila mga problema