Mapagros nga mga Iloy, Mapagros nga mga Lapsag

ANG bag-o natawo nga lapsag mapagros kag daw kontento gid samtang ginakugos ini sang iya iloy kag indi gid matago ang kalipay sang iya amay. Apang kon kaisa, tungod ining makalilipay nga eksena nagakatabo sing minilyon ka beses kada tuig, daw ginabalewala na lang ang normal nga pagbun-ag sang isa ka lapsag. Isa pa, natural lamang ang pagbata. Pero, may dapat bala kita kabalak-an?

Matuod nga ang pagbata daw mahapos lang, pero indi sa tanan nga tion. Gani ginahimo sang maalamon nga mga ginikanan nga nagahulat sa pagkabun-ag sang ila bata ang tanan nila nga masarangan agod malikawan ang mga komplikasyon. Halimbawa, ginatun-an nila ang mga kabangdanan sang komplikasyon, nagapaprenatal sila, kag nagahimo sing simple nga mga tikang agod mabuhinan ang katalagman sa tion sang pagpasakit kag pagbata. Binagbinagon naton ini nga mga punto sing mas detalyado.

Mga Kabangdanan sang Komplikasyon

Ang isa ka kabangdanan sang komplikasyon sa tion sang pagbata amo ang indi maayo nga pag-atipan samtang nagabusong. Ang isa ka pediatrician nga si Dr. Cheung Kam-lau, nga nagaatipan sang bag-o nabun-ag nga mga lapsag sa Prince of Wales Hospital sa Hong Kong, nagsiling nga “mas daku ang risgo sa pagbusong sang mga wala nagapaprenatal.” Nagsiling pa gid sia nga “ang kalabanan sini nga mga iloy nagapaabot nga ang ila mga lapsag mangin mapagros kag matambok, pero indi amo sini pirme ang nagakatabo.”

Parte sa mga komplikasyon sang nagabusong nga mga iloy, ang Journal of the American Medical Women’s Association nagsiling nga “ang panguna  nga kabangdanan sang kamatayon sang mga iloy sa tion sang pagbata” amo ang sobra nga pagdugo, sala nga posisyon sang bata, impeksion, kag highblood. Apang, madamo sing matigayon nga epektibo nga mga pamaagi para malikawan ini, kag sa masami, “ang mga pamaagi sa pagbulong subong . . . wala na nagakinahanglan sing mahal kag tuman ka moderno nga mga kagamitan,” siling pa sang dyurnal.

Ang mga pamaagi sa pag-atipan makabulig man sa mga lapsag. Suno sa UN Chronicle “sobra sa sisenta porsiento sang nagkalamatay nga mga lapsag ang nalikawan kuntani kon ang tanan nga iloy kag mga lapsag” nakabaton sang pamaagi sa pagbulong nga “matigayon bisan diin, mahapos ipadapat, kag wala nagakinahanglan sang komplikado nga mga kagamitan.” Pero makapasubo nga sa masami ang mga iloy wala sing ihibalo kon ano ang dapat himuon kag wala sila nagapaprenatal, report sang Philippines News Agency.

Pinakamaayo nga Pamaagi sa Pag-atipan sa mga Nagabusong

“Ang mapagros nga mga iloy magabun-ag sang mapagros nga mga lapsag,” siling sang UN Chronicle. Natalupangdan man nga kon ang isa ka babayi talagsa lang ukon wala gid nagapadoktor sa tion sang pagbusong, pagbata, kag pagkatapos niya bata, ang iya lapsag talagsa man ukon indi gid gani mapadoktor.

Sa iban nga mga lugar, mahimo nga indi mahapos para sa nagabusong nga babayi nga magpakonsulta. Mahimo nga malayo ang ila balay ukon wala sia sing kuarta nga inugbayad sa pagpakonsulta. Pero kon puede man lang, dapat tinguhaan sang nagabusong bisan magpaprenatal na lang. Dapat gid ini himuon sang isa ka babayi nga nagatuman sang mga ginatudlo sang Balaan nga Biblia, nga nagasiling nga ang kabuhi sang tawo sagrado, lakip ang kabuhi sang wala pa mabun-ag nga lapsag.—Exodo 21:22, 23; * Deuteronomio 22:8.

Ang maayo bala nga pag-atipan nagakahulugan nga dapat ka magpadoktor kada semana? Indi man. Parte sa kinaandan nga mga komplikasyon sa tion sang pagbusong kag pagbata, nasapwan sang World Health Organization (WHO) nga ang maayo nga resulta nga natigayon sang “mga babayi nga nagapadoktor sing bisan apat lang ka beses samtang nagabusong sila” “pareho man sa mga babayi nga nagapadoktor sing 12 ka beses ukon sobra pa.”

Ano ang Mahimo sang mga Doktor?

Para malikawan ang mga komplikasyon sang pagbusong, ang mga doktor, labi na gid ang mga espesyalista sa pag-atipan sa mga nagabusong kag sa pagpabata nagahimo sang masunod nga mga pamaagi:

▪ Ginausisa nila ang medikal nga rekord kag ginaeksamin ang pasyente agod mahibaluan nila ang risgo kag malikawan ang mga komplikasyon nga mahimo mag-apektar sa iloy kag sa iya ginabusong.

▪ Mahimo nila usisaon ang dugo kag ihi para mahibaluan kon bala may anemia, impeksion, Rh incompatibility, kag mga balatian pareho sang diabetes, German measles, STD, kag balatian sa bato, nga mahimo magpataas sang presyon sang dugo.

▪ Kon kinahanglanon kag kon magpasugot ang pasyente, mahimo nga ipanugyan nila ang pagbakuna para malikawan ang trangkaso, tetanus, kag Rh incompatibility.

▪ Mahimo man nila ipanugyan nga mag-inom sang mga bitamina, labi na gid ang folic acid.

Kon makita sang mga doktor nga may risgo ang pagbusong sang isa ka babayi, makahimo sila sing  mga pamaagi para malikawan ini. Puede man nila mabuligan ang mga iloy kon ano ang dapat himuon. Sa amo, mas daku ang posibilidad nga mangin maayo ang kahimtangan sang iloy kag sang iya ginabusong.

Pagbuhin sang mga Risgo sa Tion sang Pagpasakit kag Pagbata

“Ang pinakadelikado nga bahin sang pagbusong sang isa ka babayi amo ang tion sang pagpasakit kag pagbata,” siling ni Joy Phumaphi, nga anay assistant director general sang Family and Community Health sang WHO. Ano ang puede himuon para malikawan ang mga komplikasyon nga mahimo bangdan sang kamatayon sa sini nga tion? Ang matuod, simple man lang ini nga mga pamaagi, pero dapat ini himuon sang iloy sing abanse. * Importante gid ini sa mga indi magpatughong sing dugo bangod sa ila suno sa Biblia nga pagpati ukon bangod gusto nila malikawan ang mga risgo sang pagpatughong sing dugo.—Binuhatan 15:20, 28, 29.

Dapat himuon sini nga mga pasyente ang ila masarangan para mapat-od nga ang magaatipan sa ila nga doktor ukon midwife may ikasarang kag nakahibalo sang ila himuon nga pagbulong tigaylo sa pagpatughong sang dugo. Dapat man usisaon sang mga mag-asawa kon bala ang mga ospital kag ang mga balataan handa magkooperar. * Maayo kon pamangkuton mo ang doktor  sang mga masunod: 1. Ano ang himuon mo kon madamo nga dugo ang madula sa iloy ukon sa lapsag ukon kon may iban pa nga komplikasyon? 2. Pananglitan wala ka kon magbata ako, paano mo mapat-od nga matuman gihapon ang aton ginkasugtan?

Ang maalamon nga babayi nagapakonsulta sa doktor agod pat-uron nga normal ang kadamuon sang iya dugo antes sia magbata. Kon makita sang doktor nga manubo ang kadamuon sang dugo sang pasyente, mahimo sia magreseta sing folic acid kag iban pa nga B-group nga mga bitamina, kag subong man ang iron.

May iban pa nga butang nga pagabinagbinagon sang mga doktor. Halimbawa, sang nagapaprenatal bala ang pasyente may nakita nga mga komplikasyon nga kinahanglan hatagan sing atension? Indi bala puede magtindog sing malawig ang nagabusong? Kinahanglan bala niya nga magpahuway? Dapat bala sia magpaniwang ukon magpatambok ukon mag-ehersisyo pirme? Kinahanglan bala niya hatagan sing igtalupangod ang katinlo sa lawas, lakip ang pagtatap sa iya ngipon kag ngislo?

Ginapakita sang mga pagtuon nga ang sakit sa ngislo sang isa ka babayi nga nagabusong mahimo tunaan sang mas daku nga risgo nga mag-preeclampsia. Isa ini ka malala nga komplikasyon nga nagalakip sang gulpi nga pagtaas sang presyon sang dugo, grabe nga pagsakit sang ulo, kag edema (pagdamo sang pluido sa mga tisyu). * Ang preeclampsia mahimo tunaan sang pagbata bisan kulang pa sa binulan kag amo ang panguna nga kabangdanan sang kamatayon sang lapsag kag iloy. Masami ini nagakatabo sa nagauswag pa lang nga mga pungsod.

Siempre, hatagan gid sang atension sang isa ka maayo nga doktor ang tanan nga sintomas sang impeksion nga makita niya sa nagabusong. Kag kon ginasakitan ang nagabusong bisan indi pa niya inugbata, magapanugda ang doktor nga magpaospital gilayon agod malikawan ang katalagman.

“Ang mga babayi handa nga mapatay para lang mabuhi ang iya ibun-ag,” siling ni Dr. Quazi Monirul Islam, direktor sang Department of Making Pregnancy Safer sang WHO. Pero mahimo malikawan ang madamo nga komplikasyon kag bisan ang kamatayon paagi sa maayo nga pag-atipan kag pagpakonsulta sa tion sang pagbusong, pagbata, kag sa tapos makabata. Labaw sa tanan, dapat mo pirme halungan ang imo panglawas. Kay man, kon gusto mo nga mangin mapagros ang imo lapsag, dapat himuon mo ang imo masarangan agod ikaw mismo nga iloy mangin mapagros man.

[Mga Nota]

[Blurb sa pahina 27]

Suno sa report nga ginpagua sang Oktubre 2007, isa ka babayi ang nagakapatay kada minuto—536,000 kada tuig—bangod sa mga komplikasyon sa pagbusong.—United Nations Population Fund

[Retrato sa pahina 28]

“Kada tuig 3.3 milyones ka lapsag ang ginabun-ag nga patay kag sobra sa 4 milyones ka lapsag ang nagakapatay sa sulod sang 28 ka adlaw sugod sang ginbun-ag sila.”—UN Chronicle

[Kahon sa pahina 29]

 MGA DAPAT MO HIMUON KON NAGABUSONG KA

1. Abanse nga magpili sing maayo nga ospital, doktor, ukon midwife.

2. Magkadto sing regular sa imo doktor ukon midwife, agod magkilalahay kamo sing maayo kag mahibaluan mo kon bala masaligan mo sia.

3. Atipana sing maayo ang imo panglawas. Kon posible, magtomar sing mga bitamina nga para sa mga nagabusong, pero indi ka magtomar sang bisan ano nga bulong (bisan ang mabakal sa mga botika) magluwas lang kon ginreseta ini sang doktor. Indi mag-inom sing makahulubog nga ilimnon. “Bisan pa nabutang sa pinakadaku nga risgo ang mga lapsag sang palainom nga mga iloy, wala gihapon sing espesipiko nga kadamuon sang alkohol nga tugot nga imnon sang nagabusong,” siling sang National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism.

4. Kon ginasakitan ka bisan indi mo pa inugbata (antes sang ika-37 nga semana), pahibalua gilayon ang imo doktor. Kon himuon mo ini, mahimo malikawan mo ang pagbata sing kulang sa binulan kag ang mga komplikasyon. *

5. Isulat ang imo personal nga desisyon parte sa pamaagi sang pagbulong nga imo ginpili. Halimbawa, madamo ang nabuligan sang ila durable power of attorney (DPA) nga kard nga nasulatan nila sing abanse. Hibalua kon ano ang ginagamit kag ginakilala sa inyo pungsod.

6. Kon makabata ka na, atipana sing maayo ang inyo panglawas sang imo lapsag, ilabi na gid kon ang imo lapsag kulang sa binulan. Magpakonsulta gilayon sa pediatrician kon may makita ka nga mga problema.

[Nota]