Mga Ginikanan—Bantayi ang Inyo Kabataan

“Sang una, ang ginakabalak-an lang naton amo ang sobra nga pagtan-aw sang TV. Pero subong, may video game na, may kompyuter, kag may cell phone. Daku gid ang epekto sini sa mga kabataan kag ang ila batasan kag panimuot nagapakita nga daw naadik na sila sa sini . . . Ang ila utok naanad na sa tuman kadamo nga kalingawan nga ila makita kag mabatian. Amo nga kon mag-untat sila sa paggamit sini nga mga kagamitan, indi na sila makahibalo kon ano ang ila himuon.”—Mali Mann, M.D.

SA KARON nga nag-uswag na gid ang teknolohiya kag may Internet na, mahapos na gid para sa aton ang komunikasyon. Madamo nga pamatan-on subong ang wala nagalakat kon indi nila dala ang ila media player ukon cell phone. Kag samtang ini nga mga kagamitan labi nga nagamoderno, nagabarato, kag mapuslanon, labi man ini nga nagadamo. Gani nangin mas mabudlay para sa mga ginikanan nga bantayan, hanason, kag disiplinahon ang ila kabataan.

Ini nga mga kabudlayan maatubang sang mga ginikanan kon himuon nila ang duha ka importante nga butang. Una: Batuna nga matuod ang ginasiling sang Biblia sa Hulubaton 22:15: “Batasan na sang mga bata ang pagbinuang, pero matadlong ini nga batasan kon disiplinahon sila.” (Ang Pulong sang Dios) Ikaduha: Batuna nga may maayo ukon malain nga impluwensia ang teknolohiya sa imo kabataan, pero tinguhai nga mangin maayo ang impluwensia sini sa ila.

Tudlui Sila Samtang Bata Pa!

Sa madamo nga puluy-an, ang TV amo ang una nga produkto sang teknolohiya nga nagaimpluwensia sa mga bata. Ang matuod, ang TV amo pirme ang ginahimo nga yaya nila. Pero, ang pila ka eksperto parte sa hunahuna nagsiling nga ang mga sobra ka palatan-aw sing TV halin sang bata pa sila mahimo mangin matamad maghulag, indi makahibalo kon ano ang matuod kag indi, may problema sa emosyon, kag sa ulihi, wala nagapamati sa klase. Si Dr. Mali Mann nagsiling nga ang iban nga kabataan mahimo pa gani “sayop nga maeksamin nga may Attention Deficit Disorder [ADD] ukon Attention Deficit Hyperactivity Disorder [ADHD], ukon masal-an nga may bipolar disorder.” Amo nga ginarekomendar sang pila ka doktor nga indi pagpatan-awon sing TV ang mga kabataan nga wala pa magduha ka tuig.

“Ang pinakaimportante nga nagakatabo sa una nga duha ka tuig sang bata amo ang pagtigayon niya sang suod gid nga kaangtanan sa iya ginikanan,” siling sang tiglawas sang American Academy of Pediatrics nga si Dr. Kenneth Ginsburg. Nagasuod sila kon hampangon kag basahan sang mga ginikanan ang ila magagmay nga mga bata. Kag subong sang nahibaluan sang madamo nga ginikanan, ang bata nga pirme ginabasahan mahilig man magbasa sa ulihi, kag mapuslanon gid ini nga kinaiya.

Siempre, ang ihibalo parte sa kompyuter kag iban pa nga teknolohiya mahimo nga importante kag mapuslanon pa gani para sa minilyon ka kabataan. Pero kon makita mo nga indi na normal ang paggamit kag paghampang sang imo kabataan sang kompyuter ukon pag-Internet, maalamon nga tudluan mo sila sang iban nga butang nga makapainteres sa ila. Paano? Ngaa indi mo sila pagtudluan sa pagtokar sang mga instrumento sa musika ukon sang iban pa nga butang nga bag-o kag makawiwili?

Ini nga mga butang indi lamang mangin makawiwili, kundi mahimo pa ini makabulig sa imo bata nga mangin mapailubon, determinado, may pagpugong sa kaugalingon, kag mangin maideyahon. Amo ini ang importante nga mga kinaiya agod magmadinalag-on sa kabuhi, kay ang mga solusyon sa mga problema indi pirme mahapos.

Kinahanglan sang Kabataan ang “Kaalam kag Pagbinagbinag”

Ginapalig-on sang Biblia ang mga adulto kag kabataan nga pauswagon ang ila “ikasarang sa pagpangatarungan” ukon pagbinagbinag. (Roma 12:1; Hulubaton 1:8, 9; 3:21) Paagi sini, mabuligan kita nga makilala indi lamang ang husto kag sayop kundi  kon ano ang maalamon kag indi maalamon. Halimbawa, wala man ginadumilian ang inoras nga paghampang sang kompyuter ukon pagtan-aw sing TV, pero maalamon bala ini? Wala man ginadumilian ang pagbakal sing pinakabag-o nga gadyet ukon software, pero maalamon bala ini? Gani, paano mo mabuligan ang imo kabataan nga mangin maalamon man sa paggamit sang teknolohiya?

▪ Ipaathag ang mga katalagman. Mahimo madali makatuon ang mga kabataan kon paano gamiton ang mga produkto sang teknolohiya kag ang Internet. Pero bangod kulang pa ang ila kaalam kag eksperiensia, mahimo nga madali sila matuntuhan. Gani ipakita sa ila ang mga katalagman kag kon paano nila ini malikawan. Halimbawa, binagbinaga ang pagpakig-abyan paagi sa Internet. Matuod nga paagi sa sini, mapakilala sang mga pamatan-on ang ila kaugalingon kag makilala man nila ang iban. Pero ini nga mga site masami man ginakadtuan sang mga nagapang-abuso sa sekso kag sang iban pa nga may malain nga mga motibo. * (1 Corinto 15:33) Gani, ginatudluan sang maalamon nga mga ginikanan ang ila kabataan nga indi pag-ibutang sa Internet ang personal nga mga impormasyon. *

Matuod, samtang nagahamtong ang mga kabataan mas may kinamatarong sila nga indi pag-entrahan sang iban ang ila personal nga kabuhi. Pero subong ginikanan, ginhatagan kamo sang Dios sing awtoridad kag responsibilidad nga hanason kag bantayan ang inyo kabataan. (Hulubaton 22:6; Efeso 6:4) Sa ulihi, makita nila nga ang inyo kabalaka indi pagpasilabot sa ila, kundi isa ka pamatuod nga palangga ninyo sila.

Mahimo magsiling ka, “Pero paano ko mabuligan ang akon kabataan kon wala ako sing namang-an sa mga gadyet nga ila ginagamit?” Ti, ngaa indi mo pagtun-an bisan ang simple lang nga mga paagi sa paggamit sini? Si Melba nga nobentahon na subong, nakahawid lang sang kompyuter sang otsentahon na sia. “Sang una ko nga paggamit sini,” siling niya, “daw ipahurabog ko ini sa bintana. Pero pagligad sang pila ka bulan, nabal-an ko na kon paano ini gamiton. Maka-e-mail na ako kag nahibaluan ko naman ang iban nga function sini.”

▪ Butangi sing limitasyon ang paggamit sang imo bata sang teknolohiya. Kon ang imo bata inoras pirme nga nagatan-aw sing TV, naga-Internet, ukon nagahampang sa kompyuter, makahimo ka bala sing patakaran kon ano nga oras kag kon diin lang puede gamiton ini nga mga gadyet sa inyo balay? Makabulig ini sa inyo kabataan nga matun-an ang kapuslanan sini nga prinsipio sa Biblia: “May tagsa ka tion ang tanan nga buluhaton.” Buot silingon, may tion para sa pamilya, sa mga abyan, sa homework, sa pagkaon, sa pag-ehersisyo, kag iban pa. (Manugwali 3:1, APD) Kon ang makatarunganon nga patakaran padayon nga ginapatuman, mangin organisado ang isa ka pamilya kag makatudlo ini sa kabataan sang maayo nga pamatasan, pagpasunaid, kag kon paano makig-upod sa iban.

Sa masunod nga artikulo, usisaon naton ang pila ka prinsipio nga makabulig sa aton tanan, ginikanan man ukon kabataan, kon paano gamiton ang teknolohiya sing haganhagan kag may konsiderasyon.

[Mga Nota]

[Retrato sa pahina 7]

Ang kabataan dapat may lainlain nga hilikuton agod mapasangkad ang ila hunahuna kag matun-an nila ang pagpailob kag determinasyon