Gindesinyo Bala nga May Katuyuan Ukon Natabuan Lang?

Sang 1802, ginpaathag sang Ingles nga klerigo kag teologo nga si William Paley ang iya pagpati nga may Manunuga. Nagsiling sia nga kon maglakatlakat sia sa isa ka bakante nga lugar kag makakita sia sing bato, makasiling sia nga natural lamang nga may bato didto. Pero kon may makita sia nga relo, indi sia makasiling nga natural lang nga may relo didto. Ngaa? Kay ang relo gindesinyo sing maayo kag ginhimo para sa isa ka katuyuan.

DAKU gid ang impluwensia sang pagpati ni Paley sa Ingles nga naturalist nga si Charles Darwin. Pero sang ulihi, nagbag-o ang pagpati ni Darwin sang nagsiling sia nga ang desinyo nga makita sa buhi nga organismo mapaathag sang proseso nga natural selection, diin ang klima kag ang natural nga kahimtangan sang isa ka lugar amo ang magapat-od kon bala ang isa ka sahi sang tanom ukon sapat padayon nga magakabuhi. Madamo ang nagasiling nga ang teoriya ni Darwin nga ebolusyon amo ang makapaathag sang argumento nga wala sing nagdesinyo sa kinaugali.

Halin pa sa panahon ni Paley kag ni Darwin, madamo na ang ginsulat parte sini nga topiko. Ang mga argumento nga pabor sa nagapati nga  may nagdesinyo kag sa mga nagapati sa natural selection pirme lang ginapasibu, ginabag-o, kag ginadugangan. Daku gid ang impluwensia sini nga mga argumento sa pagpati sang mga tawo kon bala may katuyuan ang uniberso ukon wala. Ang imo ginapatihan mahimo may impluwensia man sa katuyuan sang imo kabuhi. Paano?

Ang Epekto sang Teoriya ni Darwin

Ang teoriya ni Darwin nagkumbinse sa madamo nga tawo nga ang ila kabuhi wala sing katuyuan. Kon ang uniberso kag ang tanan nga butang sa sini resulta lang sang indi hungod nga pagtilingob sang mga elemento pagkatapos sang big bang ukon daku nga paglupok sa kahawaan sang una, wala gid sing katuyuan ang kabuhi. Si anhing Jacques Monod nga isa ka biologist kag nagdaug sang Nobel Prize nagsiling: “Nahibaluan na gid man sang tawo nga nagaisahanon sia sa sining tuman kasangkad nga uniberso sa diin nagtuhaw lang sia. Wala nahibaluan kon ano ang iya padulungan ukon kon ano ang iya katuyuan.”

Amo man sini ang pagpati sang isa ka propesor sa chemistry sa Oxford nga si Peter William Atkins, sang nagsiling sia: “Nagadayaw gid ako sa pagluntad sining masangkad kag pinasahi nga uniberso. Perpekto gid ini kag tuman katahom, pero wala ini sing pulos.”

Indi tanan nga sientipiko nagaugyon sa sini nga pagpati, kag may mabakod sila nga mga rason.

Naplastar sing Maayo—Pamatuod Bala nga May Nagdesinyo Sini?

Sang gintun-an sang madamo nga manug-usisa ang mga puersa nga nagapanghikot sa kinaugali, wala sila nag-ugyon nga ang uniberso wala sing katuyuan. Halimbawa, nagdayaw gid sila sa mga puersa nga nagakontrol sa uniberso. Ang kakusog kag kaluya sang tagsa ka puersa sa uniberso eksakto gid agod masakdag sini ang kabuhi. “Kon bag-uhon ini nga mga puersa bisan diutay gid lang, imposible gid nga may mabuhi,” siling sang cosmologist nga si Paul Davies. Halimbawa, ang neutron dapat mas mabug-at sangsa proton, pero kon ang proton magbug-at lang gamay sangsa neutron, ang tanan nga proton mangin neutron. Malain gid bala ang epekto sini? “Kon wala sing proton kag ang importante nga mga puersa nga ginapagua sini,” paathag ni Davies, “wala man sing atom.”

Paagi sa electromagnetic nga puersa, ang electron nagatapik sa proton, gani maporma ang molekula. Kon ini nga puersa magluya lang diutay, ang mga electron indi makalibotlibot malapit sa nucleus sang atom, kag wala sing maporma nga molekula. Sa pihak nga bahin, kon magbaskog ini diutay, ang mga electron magatapik  naman sa nucleus sang atom. Kon amo sini, wala sing proseso nga matabo kag mangin imposible ang kabuhi.

Ang bisan diutay lang nga pagbag-o sa electromagnetic nga puersa makaapektar gid sa adlaw kag sa enerhiya sini nga nagalab-ot sa duta. Kon matabo ini, mahimo nga mangin imposible ang photosynthesis ukon ang pagproseso sang mga tanom sing pagkaon. Gani, nagadepende sa eksakto nga kabaskugon sang electromagnetic nga puersa kon bala magapadayon ang kabuhi sa duta ukon indi. *

Ang libro nga Science & Christianity—Four Views may makawiwili nga pag-ilustrar kon daw ano ka importante ang pagkabalanse sang mga puersa kag mga elemento sa uniberso. Ginpangabay sang awtor sini ang mga bumalasa nga handurawon ang isa ka tawo nga nagkadto sa isa ka “kuarto diin may kagamitan nga makakontrol sang bug-os nga uniberso.” Sa sina nga kuarto, nakita sang tawo ang nagaraya nga mga aladyasan nga puede ma-adjust sa bisan ano nga numero, kag narealisar niya nga ang kada isa sini dapat i-adjust sing eksakto gid agod padayon nga may mabuhi sa uniberso. Ang isa ka aladyasan para sa puersa sang grabidad, ang isa para sa electromagnetic nga puersa, ang isa naman para sa kadamuon sang mass sang neutron kag proton, kag iban pa. Samtang ginatan-aw niya ining mga aladyasan, nakita niya nga puede ini ma-adjust liwat. Paagi sa iya maid-id nga kalkulasyon, nahangpan man niya nga bisan lisuon lang diutay ang isa ka aladyasan, magabag-o ang dalagan sang uniberso kag wala na sing may mabuhi. Nakita niya nga ang tanan na-adjust sing sibu agod padayon nga manghikot ang uniberso kag padayon ini nga mapuy-an. Ano ayhan ang masiling  sini nga tawo parte sa kon paano na-adjust sing sibu ang mga aladyasan?

Ang astronomo nga si George Greenstein nagsiling: “Samtang ginausisa namon ang tanan nga ebidensia, indi gid madula sa amon pensar nga may ara gid labaw sa kinaandan nga nagagahom, ukon Manuggahom sa sini. Indi ayhan nga bisan wala namon ginhungod, nakita namon ang pamatuod sang siensia nga may nagaluntad nga Supremo nga Persona?”

Ano sa banta mo? Diin nga paathag ang mas mapatihan parte sa sibu nga pagkaplastar sang uniberso? Gindesinyo bala ini nga may katuyuan ukon natabuan lang?

‘Ang Importante Amo nga Ari Kita Diri!’

Ang mga ateista may mga argumento man. Wala sila nagapati nga ang kinaugali naplastar sing maayo, kay suno sa ila: ‘Siempre, ang uniberso puede mapuy-an sang tawo. Kay kon indi, wala kita diri para paligban ina. Gani wala na sing dapat ipaathag. Ang importante amo nga ari kita diri.’ Pero kontento ka na bala sa sini nga paathag?

May isa pa gid ka argumento, nga sa ulihi kuno isa na lang ka kalkulasyon ang makapaathag sang puersa nga nagakontrol sa kinaugali. Sa amo, ang mga aladyasan nga ginsambit kaina kinahanglan lisuon sa eksakto nga numero agod padayon nga magluntad ang uniberso. Ang iban nagasiling, ‘Amo sina kay amo na ang dapat!’ Bisan pa matuod ini nga rason, indi man sini gihapon mapaathag kon ngaa nagaluntad kita. Kon amo, buot bala silingon natabuan lang ang pagluntad sang uniberso kag ang ikasarang sini nga magsakdag sang kabuhi?

Ang iban naman nagsiling nga ang maayo nga pagkadesinyo kag pagkaplastar sang uniberso resulta sang natural nga proseso, gani suno sa ila may teoriya nga ginatawag multiverse, ukon madamo nga uniberso. Sa sini nga teoriya, ang aton ginaistaran isa lamang sa indi maisip nga mga uniberso nga may lainlain nga  kahimtangan, pero wala ini tanan sing katuyuan ukon desinyo. Karon ibutang ta nga matuod ini nga argumento. Kon madamo ang uniberso, may isa gid sa sini nga puede puy-an kag makasakdag sang kabuhi. Pero, ang teoriya nga multiverse wala mapamatud-an sang siensia kag haumhaum lang gihapon.

Ang biochemist nga nagdaug sing Nobel Prize nga si Christian de Duve wala nagapati sa sini nga teoriya. Nagsiling sia: “Sa akon opinyon, matuod man ukon indi nga may madamo nga uniberso nga makasakdag sang kabuhi, ang kabuhi kag ang hunahuna sang tawo pinasahi gihapon amo nga may katuyuan gid ini. Bisan madamo pa ang nagasiling nga trinilyon ang uniberso, ang aton uniberso pinasahi gid, kag para sa akon pamatuod ini nga may ‘Isa Gid nga Nagdesinyo’ sini.”

Ang Pagpamensar sang Tawo

Talalupangdon gid ang aton ikasarang nga maghimo sing mga teoriya parte sa pagluntad sang uniberso. Kon wala sing katuyuan ang uniberso, masiling nga ini nga ikasarang natabuan lang kag wala sing pulos. Kontento ka lang bala sa sini nga paathag?

Ang utok sang tawo ginalaragway subong “ang pinakadalayawon kag indi gihapon mapaathag nga butang sa bug-os nga uniberso.” Indi mapaathag sing maayo sang physics kag chemistry ang ikasarang sang tawo nga magpamensar kag pangitaon ang katuyuan sang kabuhi.

Ang hunahuna sang tawo kag ang ikasarang sini nga maghangop posible nga gindesinyo sing maayo sang isa nga may superyor nga kaalam ukon posible man nga natabuan lang. Diin sa sini ang mas makapakumbinsi sa imo?

May Isa Pa Bala ka Paathag?

Madamo na kita sing natun-an sa siensia parte sa uniberso, sa kalibutan, kag kon paano nagakabuhi ang mga organismo. Para sa iban, samtang nagadugang ang ginasugid sa aton sang siensia, “labi pa gid nga daw indi mahangpan ang aton pagluntad.” Siempre daw indi ini mahangpan kon nagluntad kita bangod lamang sang ebolusyon. Pero, subong sang ginsiling sang manunulat parte sa siensia nga si John Horgan, “ang tanan nga butang sa palibot naton nadesinyo gid sing maayo, kag daw indi mapatihan nga natabuan lang ini.” Ang physicist nga si Freeman Dyson nagsiling man: “Samtang ginausisa ko pa gid ang uniberso kag detalyado nga ginatun-an ang pagkahuman sini, mas napamatud-an ko nga hungod ini nga gindesinyo kag ginhanda para puy-an sang tawo.”

Kon tan-awon naton ang ebidensia pareho sang masibod nga kinaugali, naplastar sing maayo kag matahom nga desinyo, kag ang pagpamensar sang tawo, indi bala nga mahunahuna naton nga posible gid nga may Manunuga? Maayo gid nga patihan naton nga may Manunuga, kay ang mga pamangkot nga indi masabat sang siensia, subong sang kon paano nagsugod ang kabuhi kag kon bala may katuyuan ini, masabat gid sang Manunuga.

Ang mga sabat sa sini nga mga pamangkot makita sa Biblia, ukon Balaan nga Kasulatan, nga ginsulat sang mga tawo nga gintuytuyan sang Manunuga. Ngaa indi mo pagtun-an ang ginasiling sang Biblia parte sini nga topiko?

[Nota]

[Blurb sa pahina 8]

Natabuan lang bala ang utok sang tawo?

[Kahon/Retrato sa pahina 6]

Ngaa Posible ang Pagtuon sa Siensia?

Posible ini kay ang aton uniberso ginpahamtang sing maayo pasad sa masaligan nga mga sadsaran. Ang tanan nga sahi sang enerhiya kag mga butang sa uniberso nagasunod sa sining mga sadsaran. Bangod sini, mahimo liwatliwaton ang pagtuon, kag ang mga resulta sini nga mga pagtuon mahimo mahibaluan. Ining mga sadsaran sa uniberso makita sa wala nagabag-o nga mga kasuguan sang mathematics, physics, chemistry, kag iban pa. Kon wala ini nga mga sadsaran, wala man sing siensia, teknolohiya, kag kabuhi.

Kon amo, diin naghalin ini nga mga sadsaran? Kag ngaa wala ini nagabag-o? Madamo ang nagapati nga may isa gid ka persona nga Labing Maalam. Ano sa banta mo?

[Kahon/Mga retrato sa pahina 7]

Nagtuhaw lang Bala ini?

Ang DNA (deoxyribonucleic acid) nga mga molekula sa kada buhi nga selula may pasunod kag detalyado nga mga impormasyon nga kinahanglanon para sa eksakto nga pagtubo sang mga organismo. Ang DNA tuman ka komplikado, pero mapaanggid ini sa digital nga mga impormasyon nga ginbutang sa isa ka DVD. Bangod sini nga mga impormasyon sa DVD, makatan-aw ka sing video ukon makapamati sing musika. Amo man sa sini ang mga DNA nga ang hitsura daw nagalubag nga hagdanan. Nagaunod ini sing mga impormasyon nga amo ang basihan sang kabuhi kag nangin rason kon ngaa pinasahi ang tagsa ka buhi nga butang. Halimbawa, lain ang saging sangsa balatong, ang sebra sangsa subay, kag ang tawo sangsa balyena.

Ang bisan sin-o indi gid makasiling nga nagtuhaw lang ang digital nga mga impormasyon nga yara sa DVD. Gani, makasiling bala kita nga ang komplikado nga mga impormasyon nga yara sa DNA nagtuhaw lang?

[Credit Line sang retrato sa pahina 6]

Sombrero Galaxy: NASA and The Hubble Heritage Team (STScI/AURA)