Maghalong sa Makahililo nga Tingga!

Sining karon lang nga mga tinuig, ang mga gobierno nagsugo nga panguhaon sa mga balaligyaan ang pila ka produkto subong sang mga hampanganan kag mga alahas. Ngaa? Natukiban nga madamo ini sing lead ukon elemento nga tingga, kag masami nga ginasupsop ukon ginakagatkagat ini sang mga bata. Ang hilo nga ara sa tingga delikado gid para sa mga bata nga wala pa mag-anom ka tuig tungod nagatubo pa lang ang ila central nervous system.

SUNO sa pagtuon sang Johns Hopkins Bloomberg School of Public Health, ginapunggan sang tingga ang protina nga importante sa pagtubo sang utok kag sa ikasarang sini nga magtuon kag maghangop. Nakita man nga halos 50 porsiento sang tingga nga makasulod sa lawas sang bata ang nagapabilin sa lawas, samtang 10 asta 15 porsiento lamang sa mga adulto.

Ginapakita sang bag-o nga mga pagtuon nga bisan ang kadamuon sang tingga nga ginapahanugutan sang pila ka gobierno mahimo nga makahalalit gihapon. Suno sa National Safety Council sa United States, ang pila sa problema sang mga bata nga nahiluan sang tingga amo ang “kabudlayan sa pagtuon, attention deficit disorder, problema sa pamatasan, pagkunol sang pagdaku, diperensia sa palamatin-an, kag pagkaguba sang batobato.” Ang mga nagabusong dapat maghalong gid kay ang tingga makahalit sa ila ginabusong. *

Mahimo man makontaminar ang pagkaon kag ilimnon nga ginbutang sa mga suludlan nga human sa daga kag ginkulapan sang tingga. Masami nga ginagamit ini nga mga suludlan sa pila ka bahin sang Asia kag Latin America. Kon kaisa, ang ilimnon nga tubig ginasulod sa banga agod magbugnaw ini, kag ang mainit nga mga ilimnon ginasulod sa mahining nga mga tasa. Sa Mexico City, gin-eksamin ang mga bata nga wala pa maglima ka tuig. Nakita nga mataas na ang kadamuon sang tingga sa dugo sang mga bata nga sulusobra pa lang 18 ka bulan ang edad. Suno sa ila, bangod ini sa mga suludlan sang pagkaon. Ang tingga amo ang nagapabadlak kag nagapahining sa mga suludlan nga daga, pero kon ini nga mga suludlan lutuan ukon butangan sang prutas kag utan, ang tingga mahimo makakas kag magkadto sa pagkaon.

Ang Iban Pa nga Ginahalinan sang Hilo sang Tingga

Sang nagligad nga mga tinuig, ginpauntat sang manggaranon nga mga pungsod ang paggamit sing gasolina nga ginsamuan sang tingga (leaded  gasoline). Pero, ang World Health Organization (WHO) nagsiling nga halos 100 gihapon ka pungsod sa kalibutan ang nagagamit sing leaded nga gasolina. Ang tingga indi madula ukon maupos sang kalayo. Amo nga ang gagmay nga mga partikulo sini halin sa mga tambutso makakontaminar sa duta sa higad sang dalan. Dayon mahaklo ini ukon matapakan kag madala sa mga pamalay.

Ang isa pa ka panguna nga kabangdanan sang kontaminasyon nga halin sa tingga amo ang lead-based nga mga pinta nga gingamit sa mga balay antes pa ini ginkontrol sang gobierno. Sa United States lamang, ginabanabana nga 38 milyones ka balay, ukon mga 40 porsiento sang tanan nga balay didto, ang napintahan sing lead-based. Makahalalit man ini kon magtukal ukon mapudpod pananglitan kay-uhon ang mga balay.

Madamo sang mga daan nga siudad kag mga balay ang may tubo para sa tubig nga human sa tingga ukon may mga tubo nga ang sinugpunan ginsoldahan sing tingga. Ang Mayo Clinic, nga isa ka kilala nga medical center sa United States, nagpanugyan nga patubdon anay sing mga 30 asta 60 segundo ang mabugnaw nga tubig sa sini nga mga tubo antes imnon. Pero ang mainit nga tubig halin sa sini nga mga tubo indi gid dapat pag-imnon ukon gamiton sa pagluto, labi na gid sa pagtimpla sing gatas sang lapsag.

Ang elemento sang tingga nga ara sa dugo maganubo kon untatan na ang paggamit, paghaklo, pagkaon, ukon iban pa nga paagi nga makasulod ini sa lawas. Mas maayo nga magpaeksamin ang mga tawo nga nabalaka nga basi may tingga ang ila dugo. Kon makita nga madamo sing tingga ang dugo, dapat ini ipabulong dayon.

Dapat Ini Mahibaluan

Mahimo ka mahiluan sing tingga kon magsupot na ini sa imo lawas sa sulod sang malawig nga tion. Pero ang madamo nga tingga makapatay bisan una pa lang nga bes ini makasulod sa imo lawas. Ang U.S. Centers for Disease Control nagreport nga sang 2006, ang isa ka apat ka tuig nga bata napatay bangod natulon niya ang isa ka alahas nga may madamo nga tingga.

Para ipakita nga dapat ini mahibaluan sang publiko, ang isa ka ensiklopedia sa medisina nagsiling nga sa karon, 1 sa kada 20 ka bata sa United States ang naeksamin nga may madamo nga tingga sa ila dugo. Kon amo sini ang kahimtangan sa isa ka pungsod nga ginakontrol ang paggamit sang tingga, ano pa gid ayhan sa mga pungsod nga wala sing kasuguan parte sa sini? Gani, ang tanan dapat gid maghalong!

[Nota]

[Kahon/Retrato sa pahina 29]

PILA KA SINTOMAS NGA NAHILUAN SING TINGGA ANG ISA KA BATA

Pirme nagasakit ang tiyan ukon ulo, palaaway, anemik, indi makakonsentrar, ginatubol, pirme ginakapoy, bisyuhan, mahinay makatuon maglakat ukon magtindog, wala gana magkaon, maluya, kag mahinay magdaku.—MEDLINE PLUS MEDICAL ENCYCLOPEDIA.