Pagsagod sing Orkidyas—Mabudlay Pero Makalilipay

ANG pagsagod sing mga orkidyas makawiwili gid. Ginatun-an sing maayo sang iban nga tawo ang Latin nga ngalan sang ila paborito nga orkidyas para mamitlang nila ini sing eksakto. Ngaa nanamian gid ang mga tawo sa mga orkidyas?

Madamo sing sahi ang mga orkidyas. Mga 25,000 ka espesyi sini ang nadiskobrehan sa kagulangan, kag suno sa mga organisasyon nga nagatuon sa sini, may sobra sa 100,000 ka artipisyal nga hybrid nga orkidyas! Ang termino nga “artipisyal nga hybrid” wala nagapahangop nga naghimo ang mga botaniko sing bag-o nga orkidyas halin sa duta, tubig, kag hangin. Sa baylo, ini nga mga hybrid resulta sang ginhungod nga cross-pollination.

Lainlain ang kadakuon sang mga orkidyas bisan nagatubo man ini sa kagulangan ukon ginasagod sang mga tawo. May mga orkidyas nga gamay katama kag makita lang sing maayo paagi sa lente, samtang dalagku naman ang iban kag puede idispley sa bintana. Ang isa ka orkidyas nga nagatubo sa kagulangan sang Indonesia nagabug-at sing 500 kilos!

Sarisari man ang kolor kag korte sang mga orkidyas. Ang iban daw buyog, alibangbang, ukon pispis kon tulukon, kag ang iban naman may pinasahi kag matahom nga mga korte nga bag-o mo pa lang makita amo nga ginapangita gid ini sang mga manugsagod sang orkidyas. Sa sulod sang mga tinuig, ang mga manggaranon lamang ang makasarang magsagod sining matahom nga tanom, pero sa karon masarangan na ini bisan sang mga imol. Ano gid bala ang istorya parte sa sining matahom nga mga orkidyas?

Ang Madasig nga Pagdamo sang mga Orkidyas

Siniglo na nga ginadayaw sang mga tawo ang mga orkidyas, pero sining karon lang natukiban ang epektibo nga pamaagi sa pagpadamo sini. Sang 1856, nagpamulak ang una nga artipisyal nga hybrid sang orkidyas. Pero ang pagsagod sining tuman katahom nga bulak mabudlay gid kag kinahanglan nga utitiran.

Ang liso sang orkidyas tama ka gamay, kag ang iban daw yab-ok ka pino. Mabudlay ang pagkuha sining gamay nga mga liso, pero mas mabudlay  ang pagpatubo sini. Sa sulod sang mga dekada, gin-eksperimentuhan sang mga nagasagod sini kon paano patubuon ang liso sang orkidyas, paagi sa lainlain nga talamnan kag kondisyon sang palibot. Sang 1922, nadiskobrehan ni Dr. Lewis Knudson, isa ka sientipiko sa Cornell University sa Estados Unidos, nga kon ibutang ang mga liso sang orkidyas sa ginsamo nga tubig, kalamay, kag agar (daw gelatin nga ginhimo halin sa mga seaweed), nagatubo ini kag nagadaku. Sang ulihi, ang mga mahiligon sa orkidyas nakapatubas sing madamo kag bag-o nga mga hybrid. Madasig ini nga nagdamo, kag kada tuig may bag-o nga mga hybrid nga ginapakilala sa publiko.

Pero antes pa ini ginsagod sang mga tawo, ang mga orkidyas nagatubo na sa kagulangan. Kon amo, paano makapatubas sing hybrid ang mga orkidyas sa kagulangan?

Mga Orkidyas sa Kagulangan

Kon ang duha ka pulupareho sing espesyi nga orkidyas mamulak sa isa lang ka lugar, daku ang posibilidad nga makapatubas ini sing hybrid. Sa kagulangan, ang mga insekto kag iban pa nga sapatsapat amo ang nagasaylo sang polen. Kon ini nga mga insekto magkadto sa orkidyas para mangita sing nektar, ang mga polen nagatapik sa ila lawas kag madala nila ini sa iban nga orkidyas nga ila mahapunan. Ang orkidyas nga ila mahapunan mahimo mapertilisar kag magaporma ang seedpod.

Kon gulang na ang seedpod, nagabuka ini kag nagakahulog ang linibo ukon minilyon pa gani ka liso. Ang iban sini nagakahulog sa duta, pero ang kalabanan ginapalid sang hangin. Bisan pa nakapanggamot na ang mga liso, mahimo gihapon ini mapatay kag diutay gid lang ang nagadaku. Ang mga orkidyas nga nagtubo subong resulta sang pagpertilisar sang polen halin sa isa ka espesyi sang orkidyas pakadto sa lain nga espesyi ginatawag nga natural nga hybrid. Pero paano naman makapatubas sing artipisyal nga hybrid nga orkidyas?

Paghimo sing Hybrid

Ang hybrid nga orkidyas kombinasyon sang duha ka sahi sang orkidyas. Gani ginapamensar na sang nagasagod sini kon ano ang hitsura sang  orkidyas nga gusto niya mapatubas. Mahimo gusto niya ang lain naman nga kolor, gurayguray, ukon pintokpintok. Ukon ini nga mga kombinasyon mahimo gusto niya mapatubas sa magagmay ukon dalagku nga mga bulak. Kag ang isa pa gid amo ang kahamut. Pagkatapos, mapili na ang manugsagod sing duha ka orkidyas nga puede makapatubas sing hybrid nga gusto niya. Halimbawa, mahimo niya pilion ang golden slipper nga orkidyas (Paphiopedilum armeniacum) subong isa sa mga espesyi nga iya gamiton. Natukiban ini sa China sang 1979, kag sa masami ang hybrid halin sa sini may masili nga dalag nga kolor kag tuman katahom.

Kon ang manugsagod may napili na nga duha ka orkidyas para sa hybrid, kuhaon niya ang tanan nga polen sa bulak sang una nga orkidyas, nga ginatawag pod parent. Paagi sa toothpick ukon iban pa nga gamit, ginakuha sang manugsagod ang polen sang ikaduha nga orkidyas nga ginatawag pollen parent kag ginasaylo ini sa bulak sang pod parent. Pagkatapos, ginasulatan niya ini sang ngalan sang duha ka orkidyas nga iya gingamit lakip ang petsa sang polinasyon sini.

Kinahanglan Maghulat

Kon mapertilisar na ang orkidyas, may pinasahi nga nagakatabo sa bulak sang pod parent. May nagagua nga daw mga buhok nga nagalab-ot sa obaryo sang bulak. Dayon nagahabok ini kag magaporma ang seedpod. Sa sulod sini, may nagatubo nga ginatos ka libo ka magagmay nga liso, nga ang kada isa nagaangot sa pollen tube. Mahimo nga binulan pa ukon sobra sa isa ka tuig antes maggulang ang seedpod. Kon maggulang na ini, ginakuha sang manugsagod ang mga liso. Dayon ginabutang niya ini sa isa ka matinlo nga suludlan nga may unod nga agar kag iban pa nga nutrient. Kon magtubo ang mga liso, mangin gagmay ini nga mga orkidyas nga daw berde nga mga hilamon kon tan-awon.

Pagligad sang mga binulan, ginasaylo sang manugsagod ang nagtubo nga mga binhi sa isa lang ka mesitera. Ginabantayan niya ini sing maayo kag pirme ginabunyagan. Kon magdakudaku na ini, isaisa niya ini nga ginasaylo sa lainlain nga mesitera. Pero, mahimo mga tinuig ukon sobra pa sa isa ka dekada ang hulaton antes ini mamulak.

Hunahunaa lang kon daw ano ang kalipay sang manugsagod kon mamulak na ang orkidyas nga iya ginpangabudlayan! Kon bag-o ini nga hybrid, mahimo niya ini iparehistro sa ngalan nga gusto niya. Ang tanan nga hybrid nga mapatubas sa ulihi halin sa sini orkidyas dapat ngalanan base sa narehistro nga ngalan.

Kon kaisa, ang manugsagod makapatubas sing isa ka hybrid nga manamian gid sang mga mahiligon sa orkidyas. Bangod sini, mahimo sia makabaton sing award kag magamahal ang iya orkidyas. Pero indi importante kon pila man ang bili sini, kay indi mabakal ang kalipay sang manugsagod kon mamulak na ang iya orkidyas.

Gani nahibaluan mo na karon kon daw ano kabudlay kag kadugay magsagod sang matahom nga mga orkidyas nga nanamian mo gid. Pero ang matuod, ang ginahimo sang tawo para makapatubas sing hybrid nga mga orkidyas simple lamang kon ikomparar sa ginhimo sang aton Manunuga, nga si Jehova, sa tanan nga buhi nga butang. Ginbutangan niya sing komplikado nga mga genetic code ang tagsa ka tanom, para makapatubas ini sang tuman katahom nga mga bulak. Mabatyagan gid naton ang gugma niya kon makita naton ang sarisari nga mga hybrid sang mga orkidyas. Matuod gid ang ginsiling sang salmista nga si David: “O GINOO, daw ano kadamu sang imo mga binuhatan! Sa kaalam ginhimo mo sila tanan; ang duta puno sang imo mga manggad.”—Salmo 104:24.

[Retrato sa pahina 17]

“Beallara” nga hybrid

[Retrato sa pahina 17]

“Doritaenopsis” nga hybrid

[Retrato sa pahina 18]

“Brassidium” nga hybrid