Pagbantay Sa Kalibutan

“Halos 60 porsiento sang populasyon sa kalibutan ang may cell phone . . . Daku gid ini nga pagbag-o kay sang nagligad nga anom ka tuig, wala pa 15 porsiento ang may cell phone.”—MACLEAN’S, CANADA.

Sang nagligad nga dekada, 1,068 ka bag-o nga espesyi ang nadiskobrehan sa rehiyon sang Mekong sa Bagatnan-Sidlangan sang Asia.—WORLD WILDLIFE FUND, ESTADOS UNIDOS.

“Wala pa 5% sang populasyon sa kalibutan ang nagaistar sa Amerika, pero ari diri ang halos 25% sang mga priso sa kalibutan. Sa kada 100,000 ka pumuluyo, 756 ang priso kag mga lima ini ka pilo sangsa aberids sa bug-os nga kalibutan.”—THE ECONOMIST, BRITANYA.

“Pirme Nagakadisturbo”

Ang pila ka sahi sang high-tech nga komunikasyon makatublag sa iban nga ulubrahon. Gintun-an sang mga eksperto ang epekto sang paggamit sing mga instant messaging, calendar reminder, e-mail alert, kag mga pop-up sa kompyuter, kag nakita nila nga ang mga nagagamit sini “pirme nagakadisturbo kag indi makapokus sa ila obra.” Kon pirme lang may disturbo, mahimo nga “indi magdugay ang ila konsentrasyon sa isa lang ka butang kag indi nila dayon matapos ang ila obra,” siling sang magasin nga Newsweek. Magluwas sini, mahimo man ini bangdan sang “pagkamalipaton,” “pagkamalimalion,” kag mga kapahamakan.

Kinahanglan ang mga Interpreter

Ang mga hukmanan, mga ahensia nga nagapatuman sang kasuguan, mga ospital, kag iban pa nga mga departamento sang serbisyo sa Estados Unidos masami nagakinahanglan sing bulig para maintiendihan nila ang ginahambal sang mga tawo. Suno sa report sang Reuters, “tuman kadamo ang lenguahe sa aton kalibutan,” gani nagadamo man ang nagakinahanglan sang bulig sang mga ahensia sang interpreter. Ang isa ka kompanya sa California may 5,200 ka interpreter nga makahambal sing 176 ka lenguahe—halin sa Inintsik, Ruso, kag Espanyol asta sa komplikado nga mga lenguahe nga ginahambal sa Aprika kag Mexico. Indi pa maisahan ka minuto, “mahibaluan na [sini nga mga kompanya] kon ano nga lenguahe ang ginahambal sang tawo” kag may interpreter gilayon nga makabulig sa mga kostumer “nga maintiendihan ang ginahambal sang ila kaistorya,” siling sang report.

May Bulawan Gali!

Ang Nagano Prefecture sa aminhan-katundan sang Tokyo, “nakadiskobre sing manggad sa imburnal,” siling sang report sang Reuters sa Japan. Ang labnang nga halin sa imburnal ginasunog kag ginaproseso sa planta sang Suwa. Ginapakita sang pagtuon nga mas mataas pa ang porsiento sang bulawan sa abo halin sa sini nga planta sangsa makuha sa mga minahan sang bulawan sa Japan. Ginapaabot nila nga magakita sila sing 15 milyones yen, ukon sobra sa $167,000 sa bulawan nga ila makuha sa isa lang ka tuig. Suno sa report, ang bulawan sa imburnal ginapatihan nga naghalin sa mga pabrika sa palibot nga nagagamit sing bulawan sa paghimo sang ila mga produkto.