De-Makina nga Eroplano

SA SULOD sang mga siniglo, gusto gid sang tawo nga makalupad. Pero ang mga maskulo sang tawo wala sing ikasarang nga madala ang lawas sa paglupad. Sang 1781, naimbento ni James Watt ang isa ka makina nga ginapadalagan sang alisngaw, kag sang 1876 gingamit ni Nikolaus Otto ini nga ideya sa pag-imbento sang isa pa ka makina nga ginapadalagan sang gasolina. Gani may makina na nga magamit para sa eroplano. Pero sin-o ang mahimo sang eroplano?

Sugod sang matun-an sang mag-utod nga sanday Wilbur kag Orville Wright ang pagpalupad sing borador sang mga bata pa sila, handum na nila nga makalupad. Sang ulihi, natun-an nila kon paano maghimo sing bisikleta. Narealisar nila nga para makalupad, kinahanglan nila magdesinyo sing eroplano nga puede makontrol. Ang eroplano nga indi makontrol sa kahawaan wala sing pulos pareho sang bisikleta nga indi mapalikoliko. Gin-obserbahan ni Wilbur kon paano maglupad ang pating kag natalupangdan niya nga nagahilay ini pakadto sa direksion nga iya likuan, pareho sang mga nagabisikleta. Nakita niya nga makabalanse gihapon ang mga pating samtang nagaliko kay ginapilopilo sini ang punta sang iya mga pakpak. Gani, napensaran niya nga maghimo sing pakpak sang eroplano nga puede mapilopilo.

Sang 1900, sanday Wilbur kag Orville nakahimo sing eroplano nga may mga pakpak nga mapilopilo. Ginpalupad nila ini anay pareho sang borador, kag dayon ginpalupad ini nga may piloto kag nagapaayon lang sa hangin. Nadiskobrehan nila nga dapat may tatlo ini ka aladyasan para makontrol ang pagpataas kag pagpaubos, pagtakilid, kag pagliko pawala ukon patuo. Pero, indi sila gihapon kontento kay manubo lang ang lupad sang ila eroplano, gani naghimo sila sing wind tunnel kag gintestingan ang ginatos ka klase sang pakpak asta nga makuha nila ang korte, kadakuon, kag anggulo nga kinahanglan nila. Sang 1902, nahibaluan na gid man nila kon paano balansehon sa hangin ang eroplano. Pero puede na bala ini takdan sing makina?

Una, dapat nila ini himuan sing makina. Sa bulig sang ila natun-an sa wind tunnel, nakadesinyo sila sing elise. Sa katapusan, sang Disiembre 17, 1903, ginpaandar nila ang makina, nagtiyog ang mga elise, kag naglupad ang eroplano. “Natuman gid man ang amon handum halin sang bata pa kami,” siling ni Orville. “Nakalupad na gid man kami.” Nagbantog ang mag-utod sa bilog nga kalibutan. Pero ngaa nakalupad sila? Siempre, kay ginpanilagan nila ang kinaugali.

[Retrato sa pahina 4]

Ang Wright “Flyer” sa North Carolina, U.S.A., sang 1903 (gin-akto liwat nga mga piktyur)