Sin-o ang Mas Nauna?

“Bisan ang tulabong sa mga langit nakahibalo sang iya pinat-ud nga mga tion.”—Jeremias 8:7.

SOBRA sa 2,500 ka tuig na ang nagligad, nagsulat si Jeremias parte sa nagasaylo nga mga tulabong. Sa karon, madamo gid ang nagadayaw sa mga tinuga nga nagasaylo, pareho sang salmon nga makalangoy sing linibo ka kilometros sa kadagatan kag nagabalik sa sapa diin ginpangitlog sila. Amo man sini ang ginahimo sang leatherback nga pawikan. Ang isa sini nga nagapangitlog sa Indonesia ginsundan samtang nagasaylo sing mga 20,000 kilometros pakadto sa baybayon sang Oregon, sa Estados Unidos. Ang mga leatherback masami nagabalik sa amo gihapon nga lugar sa Indonesia para mangitlog liwat.

Pero may mga tinuga nga sobra pa sa sini ang ikasarang. Halimbawa, ginsakay sang mga researcher sa eroplano ang 18 ka albatross halin sa isa ka isla sa sentro sang Dagat Pasipiko. Dayon ginpangbuy-an nila ini sa lainlain nga lugar nga linibo ka kilometro ang kalayuon—ang iban malapit sa nakatundan nga dulunan sang Pasipiko kag ang iban sa nasidlangan nga dulunan. Mga pila lang ka semana, nagpalauli ang halos tanan sining mga pispis.

May mga pating man nga gindala sa mga lugar nga sobra sa 150 kilometros ang kalayuon. Ang iban sa ila gin-indyeksionan sing anesthesia kag ang iban ginsulod sa nagatiyog nga mga dram. Pero sa tapos maglibotlibot sing pila ka beses, nakalkular na nila ang ila lokasyon kag natultulan na nila magpauli. Ang mga pating makapauli bisan pa tabunan ang ila mga mata, gani nagapati ang mga researcher nga makalkular nila ang ila distansia kag ang direksion sang ila kaladtuan paagi sa mga tunog nga ila mabatian.

Ang mga alibangbang nga monarch nga naghalin sa malapad nga mga lugar sa North America nagasaylo sing sobra sa linibo ka kilometro pakadto sa gamay nga lugar sa Mexico. Bisan wala pa sila makakadto sa Mexico, natultulan nila ini kag sa masami nagabalik sila sa mga kahoy nga ginhapunan man sang ila mga kalolohan sang nagligad nga tuig. Ginapaligban gihapon sang mga researcher kon paano nila ini nahimo.

Kon ang aton mga device sa nabigasyon nagasalig gid lang sa mga satelayt, ang mga sapat naman may madamo nga paagi para matultulan ang ila kaladtuan. Ginaobserbahan nila ang mga talandaan, ang adlaw, ang baho sa palibot, kag bisan ang mga tunog. Ang propesor sa biology nga si James L. Gould nagsulat: “Ang mga sapat nga makatultol sa iban nga lugar para mabuhi nadesinyo gid sing maayo. . . . Sa masami, madamo ang ila paagi para makatultol. Pero ginapili nila ang pinakamasaligan nga paagi nga makabulig gid sa ila.” Ining indi pa matupungan nga abilidad sang mga sapat ginapaligban gihapon sang mga researcher.