Mont Blanc—Ang “Atop” sang Europa

BATA pa lang si Horace-Bénédict de Saussure (1740-1799), nga isa ka biologo nga taga-Switzerland, nanamian na sia magtan-aw sang kabukiran nga ginatawag karon nga Mont Blanc, ang higante sang Alps. Bangod wala pa gid sing may nakasaka diri, nagtanyag sia sing premyo para sa una nga makalab-ot sa putukputukan sini, nga may kataason nga 4,807 metros. Sang 1741, may nagtinguha nga masaka ini. Pero sang Agosto 1786 lamang una nga nalab-ot ang putukputukan sang Mont Blanc sang duha ka taga-Chamonix, Pransia. Sila amo sanday Jacques Balmat, nga isa ka minero, kag Michel-Gabriel Paccard, nga isa ka doktor. Pagkadason nga tuig, nalab-ot sang ekspedisyon ni Saussure ining pinakamataas nga bahin sa Nakatundan nga Europa, kag sang 1788 nasaka niya ang Col du Géant, kag nagpabilin sia didto sing 17 ka adlaw. Amo ini ang una nga narekord nga mga panikasog nga masaka kag matun-an ini nga mga kabukiran.

Sang 1855, nasaka sang isa ka grupo nga ginpangunahan sang Italyano nga mga guide ang mas mabudlay nga bahin sang Mont Blanc. Pagligad sang siam ka tuig, nalab-ot naman sang mga tawo nga nag-agi sa Italya ang putukputukan sini. Ining maisog nga mga tawo wala sing moderno nga kagamitan sa pagsaka magluwas lamang sa sungkod nga salsalon ang punta. Sang una, “kinahanglan gid ang mabakod nga lawas kag maisog nga buot para mataklad ang kabukiran halin sa kunsaran kag wala sing ginasundan nga ruta. Daw indi gid ini mahimo sang mga nagataklad sa bukid subong,” siling sang geograpo nga si Giotto Dainelli. Pero karon, bisan ang pinakamabudlay nga bahin sang kabukiran kapila na makadtuan.

Wala pa gid anay makadtuan ang Mont Blanc bisan ara ini sa tunga sang Europa. Ang una nga dokumento nga nagsambit sini napetsahan sing mga 1088 C.E. Sa isa ka mapa sang propiedad sang Benedictine nga mga monghe sa Chamonix, gintawag ini nga rupes alba ukon “puti nga bukid.” Pero sa sulod sang ginatos ka tuig,  gintawag ini sang mga pumuluyo nga Ginsumpa nga Bukid kay ginaistaran kuno ini sang mga demonyo kag mga dragon. Mahimo nga ang ngalan nga Mont Blanc una nga gingamit sa isa ka drowing sang 1744, kag bangod sini nagbag-o ang pagkilala sang mga tawo sa sini nga kabukiran.

Ang Mont Blanc Kon Tan-awon sa Malayo

Ang bug-os nga kabukiran sang Mont Blanc makita lamang kon magsakay ka sa eroplano. Nagalapad ini sing mga 600 kilometros kuadrados kag sobra sa 50 kilometros ang kalabaon sang talaytay sini nga nagatunga sang Italya, Pransia, kag Switzerland. Madamo ini sing putukputukan nga nagataas sing sobra sa 4,000 metros. Ini nga kabukiran ginahuman sang kristal nga mga bato kag granito nga naporma sa idalom duta. Ang mga geologo nagapati nga bag-o ini nga kabukiran kay mga 350 milyones ka tuig “pa lang” ini. Ang pagbag-o sang tiempo kag paghulag sang mga yelo amo ang kabangdanan  kon ngaa sarisari ang korte kag kataason sining kabukiran kag kon ngaa indi matupungan ang katahom sini, gani gusto gid ini sakaon sang mga tawo.

Pagkadto sa Mont Blanc

Bisan pa indi ka eksperto magsaka sa bukid, puede mo gihapon makita ang daku nga bahin sini nga kabukiran kon magsakay ka sa cable car nga gingamit sugod sang 1958. Ang pinakamataas nga bahin nga malab-ot sang cable car amo ang Aiguille du Midi nga 3,842 metros sa ibabaw sang nibel sang dagat. Makita mo diri ang tumalagsahon nga katahom sang Chamonix Valley sa idalom.

Sa karon, ang tanan nga bahin sang Mont Blanc ara na sa mapa. Kon masilakan sang adlaw ang mga kabatuhan sining “atop” sang Europa, ang palibot nagabanaag sa kapula kag ang mga granito sini nagabadlak. Matahom gid ini tan-awon ilabi na sa pagbutlak kag pagtunod sang adlaw.

 [Kahon/Retrato sa pahina 23]

Ang Tanel sa Mont Blanc—Natuman nga Handum

“Nakakita ako sing duha ka nalupyakan nga may palareho nga mga tawo kag lenguahe. Magaabot ang tion nga magahimo sing dalan sa idalom sang Mont Blanc kag magahiusa ining duha ka nalupyakan.” Duha ka gatos ka tuig pa ang nagligad antes natuman ining handum ni Horace-Bénédict de Saussure. Sang 1814, ginpangabay nila ang hari sang Piedmont kag Sardinia nga pahimuan sila sing tanel; pero sang 1959 lamang ini ginsugdan kag natapos sang 1965. * Ini nga tanel nagalaba sing 11.6 kilometros. Halin sa Italya, nagapadulhog ini sa Pransia sa kataason nga 1,381 metros tubtob 1,274 metros sa ibabaw sang nibel sang dagat.

Sang Marso 24, 1999, may isa ka trak nga nasunog sa sulod sang tanel kag amo ini ang ginbangdan sang trahedya. Ang temperatura naglab-ot sa 1,000°C amo nga madamo katama nga salakyan ang natunaw. Treintay nuebe ka tawo ang napatay bangod napuot, kag mga 30 pa ang nasamaran. Pagkatapos sang isa ka tuig nga imbestigasyon, ginkay-o ang tanel. Ginbuksan ini liwat sang Hunyo 25, 2002, bisan pa ginreklamo sang mga pumuluyo kag mga nagaamlig sa palibot ang polusyon halin sa madamo nga salakyan nga nagaagi diri. Sa sulod lang sang apat ka bulan, 132,474 ka salakyan ang nag-agi sa sini nga tanel.

[Nota]

[Retrato]

Ang monumento ni H. B. de Saussure, sa Chamonix, Pransia

[Credit Line]

Library of Congress, Prints & Photographs Division, Photochrom Collection, LC-DIG-ppmsc-04985

[Kahon/Retrato sa pahina 24, 25]

PAGLAGAW SA PALIBOT SANG “HIGANTE”

Ang kabukiran sang Mont Blanc pirme gid ginakadtuan sang mga eksperto magsaka sa bukid. Pero bisan indi mo pa ini pagsakaon, malingaw ka gihapon kon maglagaw ka sa palibot sini. Sa masami, ang pinakamatahom nga piktyur sang isa ka bukid wala ginakuha sa putukputukan sini, kundi halin sa malayo. Sa palibot sang Mont Blanc, madamo sing mga lugar nga puede mo matan-aw sing maayo ang katahom sini. Ang mga mahiligon maglantaw sa palibot kag mabakod pa ang mga tuhod mahimo makalakat sing 130 kilometros nga mga ruta. Nahimo ang Mont Blanc Tour sang ginsugponsugpon ang pila sa mga nagapalibot nga ruta halin sa Pransia, Italya, kag Switzerland. Ini nga tour nagalawig sing napulo ka adlaw. Kada adlaw, nagalakat sila sing tatlo asta pito ka oras para makita gid nila sing maayo ang matahom nga mga view. Pero kon kulang ang imo tion, puede ka man makalagaw sa isa sa mga bukid sa palibot sang “higante.”

[Retrato]

Ang Aiguille du Midi, ang pinakamataas nga malab-ot sang cable car

[Credit Line]

Courtesy Michel Caplain; http://geo.hmg.inpg.fr/mto/jpegs/020726/L/12.jpg

[Mapa sa pahina 22]

(Para sa aktual nga pormat, tan-awa ang publikasyon)

PRANSIA

SWITZERLAND

ITALYA

Mont Blanc

[Retrato sa pahina 22]

Si Saussure nga nagasaka sa Mont Blanc sang 1787 (drowing sang isa ka pintor)

[Credit Line]

© The Bridgeman Art Library International

[Retrato sa pahina 23]

Mont Blanc