Maghanda Para sa mga Kabudlayan

“Nagdesisyon ako nga mag-untat sa pagpanigarilyo bangod may lapsag kami. Gani nagbutang ako sing ‘No Smoking’ sa amon balay. Pero pagligad sang isa ka oras, nangita na sing nikotina ang akon ginhawa kag daw indi ko na ini mapunggan. Gani nagsindi ako sing sigarilyo.”—Yoshimitsu, Japan.

SUBONG sang eksperiensia ni Yoshimitsu, mabudlay untatan ang pagpanigarilyo. Ginapakita man sang mga pagtuon nga halos 90 porsiento sang mga nagpanigarilyo liwat ang wala na nag-untat sa sini nga bisyo. Gani kon nagatinguha ka nga untatan ini, mas mangin madinalag-on ka kon nakahanda ka sa mga kabudlayan nga imo atubangon. Ano ini nga mga kabudlayan?

Ginapangita sang ginhawa ang nikotina: Sa masami, mabatyagan mo ang grabe nga epekto sini pagligad sang tatlo ka adlaw nga nag-untat ka, kag madula ini pagligad sang mga duha ka semana. Sini nga tion, “nagaabot-abot man lang nga ginapangita ini sang imo ginhawa,” siling sang isa ka nagapanigarilyo sadto. Pero bisan pila na ka tuig ang nagligad, may mga tion gihapon nga gusto mo manigarilyo. Kon mabatyagan mo ini, indi magpadalidali. Paligara ang lima ka minutos ukon sobra pa, kay madula man lang ini.

Iban pa nga mga epekto: Sa umpisa, ang mga nag-untat mahimo nga pirme ginatuyo, nabudlayan magkonsentrar, kag madasig magtambok. Mahimo man nila mabatyagan ang pagpalangatol ukon pagpalanakit sang kalawasan, pagpalamalhas, kag pag-ubo. Amo nga madali sila matak-an ukon maakig, kag ang iban may depresyon. Pero sa masami, nagakadula man lang ini pagligad sang apat asta anom ka semana.

Sini nga mga tion, may pila ka praktikal nga mga butang nga makabulig sa imo. Halimbawa:

● Dugangi ang imo tulog.

● Mag-inom sing madamo nga tubig ukon juice, kag magkaon sing masustansia nga pagkaon.

● Mag-ehersisyo.

● Magginhawa sing madalom, kag hunahunaa nga matinlo na nga hangin ang nagasulod sa imo baga.

Mga butang nga nagapukaw sing gana: May mga hilikuton ukon balatyagon nga makapukaw sang gana nga manigarilyo. Halimbawa, mahimo naandan mo nga manigarilyo samtang nagapangape ukon nagainom sing tsa. Kon amo, kon nagatinguha ka nga untatan ang pagpanigarilyo, indi magpadugay sa imo ginainom. Pero kon OK ka na sa ulihi, puede nga indi mo na pagsakuon ang imo pag-inom.

Sa pihak sini, mahimo ka man gihapon maapektuhan sang kahimtangan bisan madugay na nga wala sing nikotina ang imo lawas. “Disinuebe ka tuig na ako nga nag-untat,” siling ni Torben nga ginsambit kaina, “pero daw kanami gihapon manigarilyo kon nagapangape ako.” Sa kalabanan nga kaso, ang gana nga manigarilyo samtang nagahimo sing pila ka hilikuton amat-amat man lang nga madula.

Pero lain ang sitwasyon kon makahulubog nga ilimnon ang hambalan. Ang matuod, kon ginatinguhaan mo nga untatan ang pagpanigarilyo, kinahanglan indi ka man mag-inom kag likawan mo ang mga lugar nga may ginaserbe nga ilimnon. Ang kalabanan nagpanigarilyo liwat samtang nagainom sila. Ngaa?

● Bisan ang diutay lang nga alkohol makapukaw sang gana nga manigarilyo.

● Manami gid manigarilyo kon nagainum-inom sa mga pagtilipon.

 ● Bangod sa alkohol, indi ka makadesisyon sing maayo kag nagakadula ang imo pagpugong. Husto gid ang ginasiling sang Biblia: ‘Ang alak nagakuha sang paghangup.’—Oseas 4:11.

Kaupdanan: Pilia sing maayo ang imo kaupdanan. Halimbawa, indi mag-upod sa mga tawo nga nagapanigarilyo ukon nagahagad sa imo nga manigarilyo. Likawi man ang mga nagabalewala ukon nagasuya sa imo pagtinguha nga mag-untat.

Balatyagon: Suno sa isa ka pagtuon, mga 60 porsiento sang mga nagpanigarilyo liwat ang naghimo sini bangod naugot sila ukon naakig. Kon may nagapukaw sa imo gana nga manigarilyo, lingawa ang imo kaugalingon paagi sa pag-inom sang tubig, pag-usang sing chewing gum, paglakatlakat, kag iban pa. Pun-a ang imo hunahuna sing positibo nga mga butang, pareho sang pagpangamuyo sa Dios ukon pagbasa sing Biblia.—Salmo 19:14.

Indi Maghimo sing Balibad Para Makapanigarilyo

● Isa man lang ka suyop.

Ang matuod: Ang isa lang ka pagsuyop sang sigarilyo makapaumpaw na sa mga 50 porsiento nga bahin sang utok nga sensitibo sa nikotina sa sulod sang tatlo ka oras. Amo nga nagabalikbalik ka gihapon sa pagpanigarilyo.

● Ang pagpanigarilyo makabulig sa akon kon tensionado ako.

 Ang matuod: Ginapakita sang mga pagtuon nga ginapadamo sang nikotina ang mga stress hormone. Ang kaumpawan nga imo nabatyagan mahimo gid nga resulta lamang sang temporaryo nga pagkadula sang malain nga pamatyag bangod nagpanigarilyo ka liwat.

● Ulihi na ang tanan para mag-untat.

Ang matuod: Magaluya ang imo determinasyon kon negatibo ka. Ang Biblia nagasiling: “Kon nadulaan ka sang paglaom sa tion sang kalisod, nagapakita lang nga maluya ka.” (Hulubaton 24:10, Ang Pulong sang Dios) Gani, indi mangin negatibo. Ang bisan sin-o nga gusto mag-untat kag nagasunod sa mga panugda, pareho sang ginasiling sini nga magasin, magamadinalag-on.

● Indi ko kaagwanta kon indi ko makapanigarilyo.

Ang matuod: Malain gid man ang imo pamatyag kon untatan mo ang pagpanigarilyo, pero madula man lang ini sa sulod sang pila ka semana. Gani mangin determinado! Kon ginapangita sang imo ginhawa ang sigarilyo bisan pa pila ka bulan ukon tuig mo na ini nga gin-untatan, madula man lang ini sa sulod lang sang pila ka minuto—basta indi ka magsindi sing sigarilyo.

● May diperensia ako sa pamensaron.

Ang matuod: Kon ginabulong ka bangod sa diperensia sa pamensaron, subong sang depresyon ukon schizophrenia, mangayo sing bulig sa imo doktor para mauntatan mo ang pagpanigarilyo. Mahimo nga handa gid sia nga buligan ka paagi sa pag-adjust sa iya mga pamaagi sa pagbulong para magsibu ini sa imo pagtinguha nga untatan ang pagpanigarilyo.

● Pamatyag ko, napaslawan ako kon nagpanigarilyo ako liwat.

Ang matuod: Kon nagpanigarilyo ka liwat bisan madugay ka na nag-untat—pareho sa naeksperiensiahan sang madamo—indi buot silingon nga wala ka na sing paglaum. Padayuna lang ang pagtinguha. Kon nagpanigarilyo ka liwat, indi buot silingon nga napaslawan ka na. Napaslawan ka lang kon wala ka na nagatinguha. Gani indi mag-untat kay sa ulihi magamadinalag-on ka gid!

Binagbinaga ang eksperiensia ni Romualdo. Nagpanigarilyo sia sa sulod sang 26 ka tuig, pero sobra sa 30 ka tuig na niya ini nga gin-untatan. “Madamo nga beses nga nagpanigarilyo ako liwat,” sulat niya. “Kon manigarilyo ako liwat, nagaluya ang akon buot. Pamatyag ko, wala na ako sing tsansa nga magbag-o. Pero bangod gusto ko gid mangin maayo ang akon kaangtanan kay Jehova nga Dios kag sulitsulit ko nga ginpangayo ang iya bulig paagi sa pangamuyo, nauntatan ko gid man ini.”

Sa katapusan nga artikulo sini nga serye, binagbinagon naton ang pila pa ka praktikal nga panugda nga mahimo makabulig sa imo nga magmadinalag-on sa pag-untat sa pagpanigarilyo.

[Kahon/Retrato sa pahina 7]

MAKAMAMATAY ANG BISAN ANO NGA SAHI

Ang tabako ginagamit sa madamo nga paagi. Ang pila ka produkto nga halin sa tabako ginabaligya pa gani sa mga tiendahan sang herbal nga mga bulong kag masustansia nga pagkaon. Pero, “ang tanan nga produkto nga halin sa tabako makamamatay,” siling sang World Health Organization. Mahimo ini bangdan sang kanser kag sakit sa tagipusuon. Kon nagapanigarilyo ang mga nagabusong, mahimo man sini mahalitan ang ila ginabusong. Ano ang kinaandan nga mga produkto nga halin sa tabako?

Bidi: Gamay lang ini nga sigarilyo nga ginlikit kag kinaandan ini sa Bagatnan nga Asia. Mas madamo ini sing tar, nikotina, kag carbon monoxide sangsa kinaandan nga sigarilyo.

Abano: Ginaputos ini sang dahon sang tabako ukon sang papel nga human sa tabako. Madamo ini sing alkaline, amo nga masuyop gihapon ang nikotina bisan indi ini pagsindihan.

Kreteks, ukon clove cigarette: May 60 porsiento ini nga tabako kag 40 porsiento nga clove. Mas madamo man ini sing tar, nikotina, kag carbon monoxide sangsa kinaandan nga sigarilyo.

Kwako: Makamamatay man ang paggamit sini kay mahimo man ini bangdan sang kanser kag iban pa nga balatian.

Wala sing aso nga sigarilyo: Lakip sa sini ang maskada, pagsinghot sang pudpod nga tabako, kag ang gutkha nga ginagamit sa Bagatnan-sidlangan nga Asia. Nagakadto ang nikotina sa dugo paagi sa baba. Makamamatay man ini pareho sang iban nga produkto nga halin sa tabako.

Water pipe (bong, hookah, narghile, shisha): Ang aso sini ginapaagi anay sa tubig antes hakluon. Pero indi sini gihapon mabuhinan ang mga hilo—lakip ang kemikal nga nagaresulta sing kanser—nga nagakadto sa baga.

[Kahon/Retrato sa pahina 8]

KON PAANO BULIGAN ANG ISA NGA MAG-UNTAT

● Mangin positibo. Mas makabulig kon dayawon mo sia sangsa sermonan. Mas maayo kon hambalan mo sia sing “Masarangan mo ina untatan” sangsa “Nagpanigarilyo ka na naman!”

● Mangin mapinatawaron. Pabay-i lang sia kon naakig sia ukon naugot sa imo. Maghambal sing mainayuhon pareho sang, “Kabalo ko nga mabudlay ina untatan, pero nalipay ako kay ginahimo mo ina.” Indi gid magsiling, “Mas maayo pa kon manigarilyo ka na lang liwat!”

● Mangin matuod nga abyan. Ang Biblia nagasiling: “Ang matuod nga abyan mahigugmaon sa tanan nga tion, kag isa ka utod nga masaligan sa tion sang kalisdanan.” (Hulubaton 17:17, NW) Gani, mangin mapinasensiahon kag mahigugmaon sa tawo nga nagatinguha nga mag-untat sa pagpanigarilyo. Ipakita ini sa “tanan nga tion.”