Sarisari nga mga Tribo sa Thailand

Masako katama ang mga merkado sa siudad sang Chiang Mai. Ginadugukan sang mga tawo ang mga baligya sa higad sang dalan. Bisan pa magahod ang mga salakyan, mabatian gihapon ang pag-ayo sang mga bumalakal. Sa sini nga lugar sang naaminhan nga Thailand, makita sang mga bisita ang sarisari nga mga tribo sa Thailand.

NALAKIP sa 65 milyones ka pumuluyo sang Thailand ang 23 ka gamay nga mga tribo sa kabukiran. Ang kalabanan sini nga mga tribo nagaistar sa naaminhan nga Thailand, diin madamo sing kabukiran, mga suba, kag matambok nga mga lugar nga nagalab-ot sa Myanmar kag Laos.

Ang kalabanan sining mga tribo nag-abot sa Thailand sang nagligad nga mga 200 ka tuig. Ang Karen, nga amo ang pinakadaku sa anom ka panguna nga mga tribo, naghalin sa Myanmar. Ang Lahu, Lisu, kag Akha naghalin naman sa Yunnan, sa mga kabukiran sang nabagatnan-nakatundan sang China. Kag ang Hmong kag Mien naghalin sa sentro sang China. *

Madamo sining mga tribo ang nagsaylo bangod sa inaway, pagpakanubo sang sosiedad, kag pagbangigay sa duta. * Eksaktuhan gid ang Naaminhan nga Thailand nga sayluhan nila bangod naligwin ini, mabukid, halos wala pa sing nagaistar, kag ginatugutan sila sang Thailand nga magpabilin diri. Sang ulihi, ang ila populasyon nagdamo pa gid kag nagainguday lang ang lainlain nga tribo, amo nga naporma man ang lainlain nga kultura kag lenguahe.

Lainlain nga Pamayo kag Kultura

Lainlain ang pamayo sang tagsa ka tribo. Halimbawa, ang mga babayi sa tribo sang Akha nagasuksok sing pilak nga turbante. Daw nagabadlak ini nga torre kag ginbutangan sing mga tasel, burda, kag sensilyo. Ang iban naman daw mga  helmet nga human sa metal, nga gindekorasyonan sing mahining nga mga butones, beads, kag mga bolabola. Talalupangdon man ang mga babayi sa tribo sang Mien bangod sa ila mga delargo nga may pinasahi nga mga burda, nga mga lima ka tuig antes mahuman. Nangin makagalanyat pa gid sila bangod sa ila matahom nga mga turbante, mga bayo nga asta sa bukobuko kag may pula nga kuwelyo, kag mga paha nga purpura ang kolor.

Magluwas sa ila matahom nga pamayo, ang mga babayi sa sini nga mga tribo nagasuksok sing nagakilingkiling kag nagainggat nga mga alahas para ipahibalo sa mga tawo nga manggaranon sila kag dalaga pa. Ang iban pa nila nga dekorasyon sa lawas mahimo nga human sa kristal, kahoy, kag yarn.

Ginapabaloran sang kalabanan sa ila ang ila kultura. Halimbawa, ang mga tin-edyer sa tribo sang Karen may pinasahi nga pamayo para sa lubong sangsa iban nga okasyon. Ngaa? Bangod nagalaum sila nga diri nila makita ang ila palamanhon ukon palangasaw-on. Pagtunod sang adlaw, nagauyatay na sing kamot ang mga lalaki kag babayi samtang nagalibot sa bangkay kag nagakanta sing tradisyonal nga mga ambahanon sang paghigugma sa bilog nga gab-i.

Ang mga tin-edyer naman sa tribo sang Hmong nagaluyagay samtang nagahampang sa selebrasyon sang Bag-ong Tuig. May isa ka linya nga iya sang mga lalaki kag isa naman para sa mga babayi. Nagaatubangay ang mga nagaluyagay sing pila ka distansia sa isa kag isa. Nagahabuyanay sila sing mahumok nga bola nga tela. Kon wala masalo sang isa ang bola—ginhungod man ukon wala—magahatag sia sing gamay nga alahas sa isa. Sina man nga gab-i, mahimo mabawi sang isa ang alahas kon magkanta sia. Kon maayo sia magkanta, palapitan sia sang madamo nga tawo kag magadaku ang iya tsansa sa iya naluyagan.

Ang Pagbag-o sang Kahimtangan

Sang una, ginakaingin sang kalabanan sining mga tribo ang kagulangan para makapananom sila kag makasagod sing kasapatan. Nagresulta ini sa grabe nga mga problema sa palibot. Pero karon, ginaatipan na nila ang duta kag maayo gid ang resulta sini.

Madamo sining mga tribo ang nagatanom sing opium pareho sa ginahimo nila sa Golden Triangle, ukon mga lugar nga sakop sang Thailand, Laos, kag Myanmar. Pero subong, sa bulig sang programa nga gin-isponsoran sang harianon nga pamilya sa Thailand kag internasyonal nga mga ahensia, nagatanom na sila sing kape, ulutanon, prutas, kag mga bulak. Madamo man sa ila ang naganegosyo, nagatanyag sing serbisyo, kag nagabaligya sing native nga mga produkto sa mga turista.

Pero makapasubo nga madamo sa ila ang nabudlayan  bangod sa kapigaduhon kag mahigko nga palibot. Ang iban naman wala makaeskwela. Ang isa pa gid ka problema amo ang pagkaubos sang dunang manggad, pagbag-o sang kultura, pagpasulabi sa rasa, kag pag-abuso sa droga kag alkohol. Ang mga katigulangan anay sining mga tribo nagsaylo sa Thailand bangod gusto nila palagyuhan ini nga mga problema. Kon amo, diin naman sila madangop?

Isa ka Masaligan nga Dalangpan

Madamo nga tawo sa sining mga tribo ang nakakita sang pinakamaayo nga dalangpan—ang matuod nga Dios, si Jehova. Ang Biblia nagsiling sa Salmo 34:8 (NW): “Tilawi ninyo kag tan-awa nga si Jehova maayo; Malipayon ang tawo nga nagadangop sa iya.” Si Jawlay, nga halin sa tribo nga Lahu, nagsiling: “Sang nangasawa ako sa edad nga 19, palahubog ako kag adik. Kon wala sing droga, indi ako makaobra, kag kon indi ako makaobra, wala ako kuarta. Pamatyag sang akon asawa nga si Anothai, ginapabay-an ko lang sia kag wala na ginahigugma. Pirme lang kami nagaaway.

“Sang natawo ang amon bata nga si Suphawadee, nagtuon si Anothai sing Biblia upod sa mga Saksi ni Jehova. Pero nagadalagan ako pakadto sa kagulangan kon mag-abot ang mga Saksi. Sang ulihi, natalupangdan ko nga naganami pa gid ang batasan sang akon asawa. Matinahuron na sia kag ginahimo gid niya ang iya mga ulubrahon sa balay. Amo nga sang ginhagad niya ako nga magtuon sa Biblia, nagpasugot ako.

“Amat-amat ako nga nag-uswag samtang ginatandog sang mga panudlo sang Biblia ang akon tagipusuon. Sang ulihi, sa bulig sang Dios, nadula ko ang akon mga bisyo. Malipayon na ang amon pamilya kay nakita na namon ang pinakamaayo nga kabuhi! Nalipay man kami nga isugid sa iban nga tribo ang matahom nga mga panudlo sang Biblia.”

Sibu gid ang ginsiling ni Jawlay sa rekord sang tulun-an sang Biblia nga Bugna. Nagsiling ini nga sa katapusan nga mga adlaw sining malauton nga kalibutan, ang “wala katapusan nga maayong balita” ibantala sa “tagsa ka pungsod kag tribo kag hambal kag katawhan.” (Bugna 14:6) Nalipay gid ang mga Saksi ni Jehova nga makigbahin sa sini nga hilikuton. Isa ini ka pamatuod nga ginahigugma sang Dios ang tanan nga tawo, lakip ang sarisari nga mga tribo sang Thailand.—Juan 3:16.

[Mga Nota]

[Kahon/Retrato sa pahina 16]

NAGAPALABA KUNO SANG LIOG?

Ang mga babayi sa tribo sang Kayan may pinasahi nga pangpatahom. Ginaburambudan nila sing saway nga nagalaba sing asta 38 sentimetros ang ila liog. * Ginapasuksok ini sa mga babayi kon mga lima pa lang sila ka tuig. Pagligad sang pila ka tuig, ginaislan ini sing saway nga mas malaba kag mas mabug-at, asta nga maglab-ot ini sa 25 ka sambod kag nagabug-at sing 13 kilos! Kon tulukon daw nagalaba ang ila liog. Pero ang matuod, ginaduso paidalom sang saway ang tul-an sa abaga, amo nga nagadasok ang gusok.

[Nota]

[Credit Line]

Hilltribe Museum, Chiang Mai

[Kahon sa pahina 17]

MGA SUGILANON PARTE SA DAKU NGA BAHA

Ang tribo sang Lisu kag Hmong may mga sugilanon parte sa daku nga baha. Suno sa isa sa mga sugilanon sang tribo sang Hmong, ang “Ginuo sang Langit” nagpaandam sa duha ka mag-utod nga sa ulihi pagalikupon sang isa ka baha ang bug-os nga kalibutan. Ginsugo niya ang mapintas nga magulang nga magtukod sing salsalon nga sakayan, kag ang mabuot nga manghod sing kahoy nga sakayan. Ginsugo man niya ang manghod nga pasakyon sa kahoy nga sakayan ang iya manghod nga babayi, subong man ang lalaki kag babayi sang tagsa ka sahi sang sapat kag magkuha sing duha ka liso sang tagsa ka sahi sang tanom.

Pag-abot sang baha, ang salsalon nga sakayan nalunod, pero ang kahoy nga sakayan naglutaw. Dayon ginpamala sang korte balangaw nga dragon ang duta. Sang ulihi, ginpangasawa sang manghod ang iya utod nga babayi, kag paagi sa ila kaanakan nagdamo ang mga tawo sa duta. Talupangda ang pagkaanggid sini nga sugilanon sa matuod nga mga hitabo nga ginrekord sing pasunod sa Balaan nga Biblia sa Genesis kapitulo 6 asta 10.

[Retrato sa pahina 16, 17]

Mga babayi sang isa ka tribo nga nagasuksok sang ila matahom nga bayo

[Credit Line]

Hilltribe Museum, Chiang Mai

[Mga Retrato sa pahina 17]

Si Jawlay kag ang iya pamilya

[Picture Credit Line sa pahina 15]

Both pictures: Hilltribe Museum, Chiang Mai