Ginpunggan ang Pagsaylo sang Northern Bald Ibis

ANG isa ka pamilya nga may lima ka miembro dali na lang magbiya, kag nagababay na ang ila mga kilala. Sa katapusan nga tion, gintan-aw sang pamilya ang ila ginpuy-an sa sulod sang malawig nga tion, kag dayon nagbiya. Amat-amat sila nga nadula sa panan-aw sang ila mga kilala.

Ara kami sa Bald Ibis Breeding Station sa Birecik, Turkey, nga isa ka banwa malapit sa Euphrates River. Ang pamilya nga bag-o lang nagbiya amo ang grupo sang northern bald ibis, nga isa ka espesyi sang mga pispis nga madali na lang maubos. Ginbutangan sing device ang tagsa ka pispis para matultulan sila sang satelayt. Nagakabalaka gid ang ila mga kilala, nga amo ang mga nagabantay sa sini nga lugar kag ang mga bisita, samtang ginatan-aw nila ang mga pispis nga nagapalayo kag basi indi na makapauli.

Ano nga klase sang pispis ang northern bald ibis? Diin ini nagasaylo? Ngaa madamo ang interesado parte sa pagsaylo sini?

Kilalaha Ini nga Pispis

Kon bag-o boto ang northern bald ibis, may mga bulbol ini sa ulo. Pero samtang nagatigulang, nagaamat-amat man ini nga nagakalbo. Amo nga gintawag ini nga bald (kalbo) ibis. Itom naman ang mga bulbol sa lawas sang bald ibis, pero nagaberde kag naga-violet ini kon masilakan. Magluwas sa iya ulo, pula ang kolor sang panit kag tuktok sini. May malaba man ini nga mga bulbol sa iya tingkoy.

Daku na ang ibis kon mga tatlo ukon apat na ini ka tuig. Ang kalabanan sining pispis nagakabuhi sing mga 25 asta 30 ka tuig. Nagakaon ini sing mga insekto, tiki, kag bisan sing gamay nga mga mamalya. Kada tuig, mga isa asta sa tatlo ka bilog ang maboto sang munga kag ginalumluman niya ini sa sulod sang mga apat ka semana. May talalupangdon pa sa sini nga pispis. Isa lang gid ang ila pares sa  bilog nila nga kabuhi. Kon mapatay ang pares nga munga ukon sulog, nagakasubo gid ang iya biniyaan. Ang matuod, naobserbahan nga ang nabilin nga munga ukon sulog nagahikog paagi sa pagpagutom ukon paglumpat sa mga pil-as.

Suno sa mga taga-Birecik, antes sang ika-20 nga siglo, ginaselebrar pa nila ang pagbalik sang mga bald ibis halin sa ginsayluhan sini nga lugar. Nagapatimaan man ini nga malapit na ang tigpamulak. Sa ila selebrasyon, sa tungatunga sang Pebrero, ginapatakas nila ang mga baruto halin sa Euphrates River samtang may nagadram kag nagapiesta.

Sadto nga mga tion, nagaguban ang nagalupad nga mga bald ibis kag daw gal-um ini kon tan-awon. Pero sang nagligad nga siglo, ilabi na gid sang nagligad nga 50 ka tuig, madasig nga naubos ini nga pispis. Mga 500 asta 600 pa ka pares sang una ang ara sa Birecik, pero madasig sila nga nagdiutay bangod sa paggamit sing pestisidio sang mga mangunguma sang katuigan 1950. Sa karon, diutay na lang ang nabilin sini nga pispis sa bilog nga kalibutan.

Pagpreserbar sa Turkey

Ginpatindog ang Bald Ibis Breeding Station sa Birecik sang 1977. Ginapalupad pa sang una ang mga pispis kada tuig para magsaylo, pero sang 1990 isa lang ang nagbalik. Sugod sadto, wala na sila ginabuy-an. Kon tion na gani sang ila pagsaylo, sa mga bulan sang Hulyo ukon Agosto, ginasulod sila sa daku nga hawla. Dayon ginabuy-an sila pagka-Pebrero ukon Marso pagkadason nga tuig, ang tion kuntani sang ila pagbalik.

Sang 1997, ginbuy-an nila liwat ang 25 ka pispis para makasaylo sa iban nga lugar. Pero, wala gid sang bisan isa nga nakabalik. Halin sang 1998, ginabutang na sa daku nga hawla ang tanan nga pispis para indi na ini magsaylo. Subong, mga halos isa na ka gatos ang ginaatipan sa sini nga lugar kag padayon ini nga nagadamo.

Ang Palaabuton sang Northern Bald Ibis

Sa ginbuy-an nga lima ka pispis nga ginsambit sa umpisa, duha lang ang nakabalik. Sang 2008, may grupo naman sang mga pispis ang ginbuy-an para magsaylo kag wala gid sing may nakabalik sa ila. Suno sa mga awtoridad, nakalab-ot ang mga pispis sa bagatnan sa Jordan pero napatay ang mga ini bangod nahiluan. Buot silingon, bisan pa nagadamo ang mga pispis nga ginaatipan diri, kag nagapanikasog gid ang mga sientipiko kag gobierno, ara gihapon sa katalagman ang palaabuton sang mga northern bald ibis.

Makita sa mga panikasog nga ginahimo, nga bisan ginahawla ang mga bald ibis para maamligan sila, wala gihapon sini malipatan ang duna nga kinaugali nga magsaylo. Napamatud-an sini ang ginasiling sang Biblia nga narekord sa Jeremias 8:7: “Bisan ang tulabong sa mga langit nakahibalo sang iya pinat-ud nga mga tion; kag ang tukmo, ang salimbabatang, kag ang dugwak nagabantay sang tion sang ila pag-abut.”

[Picture Credit Lines sa pahina 10]

Left: Richard Bartz; right: © PREAU Louis-Marie/age fotostock