Osteoporosis—Balatian nga Wala sing Sintomas

Ang 19 anyos nga si Anna nagapaayo na sa iya balatian nga anorexia nervosa sang gulpi lang sia natumba kay grabe kasakit ang iya likod. Nabali ang duha niya ka tul-an sa idalom nayon sang iya likod kag nagnubo sia sing duha ka pulgada. Ang kabangdanan sini amo ang osteoporosis.

ANG “osteoporosis” literal nga nagakahulugan sing “may buhobuho nga tul-an.” Sa masami, wala sing sintomas ini nga balatian. Indi mahibaluan nga nagagabok na gali ang tul-an asta nga magluya na gid ini amo nga mahimo ini maglitik kon gulpi ka lang mamuersa, mabungguan, ukon mahulog. Nagakaapektuhan sini ang tul-an sa balikawang, gusok, taludtod, kag butkon. Ginapatihan sang una nga ang maluya nga tigulang nga mga babayi lang ang may osteoporosis. Pero, ginapakita sang natabo kay Anna nga bisan mga pamatan-on nagabalatian man sini.

Delikado nga Balatian

Ang International Osteoporosis Foundation nagreport nga “sa mga pungsod sa Europa, may isa nga nagakabalian kada 30 segundos bangod sa osteoporosis.” Sa Estados Unidos, 10 milyones ang may osteoporosis, kag mga 34 milyones pa ang puede magbalatian sini bangod manubo ang ila bone mass. Dugang pa, ang U.S. National Institutes of Health nagsiling nga “isa sa kada duha ka babayi kag isa sa kada apat ka lalaki nga nagaedad sing 50 pasaka ang mahimo mabalian bangod sa osteoporosis.” Kag ginapaabot nga magadamo pa gid ini.

 Suno sa Bulletin of the World Health Organization magadoble pa ang kadamuon sang mga mabalian bangod sa osteoporosis sa bug-os nga kalibutan sa masunod nga 50 ka tuig. Mahimo nga ginbase nila ini sa ginapaabot nga pagdamo sang mga tigulang. Pero, delikado gihapon ini. Madamo ang nagakadis-ebol bangod sa osteoporosis, kag ang iban nagakapatay pa gani. Halos 25 porsiento sang mga pasyente nga nagaedad sing 50 pasaka nga nabalian sa balikawang ang nagakapatay sa sulod lang sang isa ka tuig bangod sa mga komplikasyon.

Ara Ka Bala sa Katalagman?

Ginapakita sang mga bag-o nga pagtuon nga puede ini mapanubli. Kon ang mga ginikanan nakaagi nga nabalian sa balikawang, doble ang posibilidad nga matabo man ini sa ila mga bata. Isa pa, kon kulang sa sustansia ang bata samtang ginabusong, mahimo nga manubo ang iya bone density. Mahimo man nga bangod ini sa edad. Samtang nagatigulang nagagabok man ang tul-an. May mga balatian man nga mahimo bangdan sang osteoporosis, pareho sang Cushing’s disease, diabetes, kag hyperthyroidism.

Kon ang babayi magmenopos na, gamay na lang ang iya estrogen nga amo ang nagaamlig sa tul-an. Gani, mas madamo sing apat ka beses ang mga babayi nga may osteoporosis sangsa mga lalaki. Kon operahan kag kuhaon ang obaryo sang babayi, gamay na lang ang iya estrogen amo nga temprano pa sia mamenopos.

Mahimo malikawan ang osteoporosis kon bag-uhon sang isa ang iya ginakaon kag paagi sa pagkabuhi. Ang mga pagkaon nga kulang sa calcium kag bitamina D nagapagabok sang tul-an. Delikado man kon palakaon ka sing maalat kay ginapagua sini ang madamo nga calcium sa imo lawas. Makahalit man sa tul-an ang pagkapalahubog kag indi balanse nga pagkaon.

Subong sang ginsambit kaina, ang osteoporosis ni Anna epekto sang iya balatian nga anorexia nervosa. Nangin kulang ang nutrisyon  sa iya lawas, nagniwang sia, kag wala na sia sing pamulanon. Bangod sini, wala na sia sing estrogen gani nagluya ang iya mga tul-an.

Ang isa pa ka kabangdanan sang osteoporosis amo ang kakulang sa pisikal nga aktibidades. Amo man ang pagpanigarilyo bangod ginabuhinan sini ang mineral sang tul-an. Suno sa World Health Organization, 1 sa kada 8 ka kaso sang bali sa balikawang ang may labot sa pagpanigarilyo. Pero ginapakita man sang mga pagtuon nga kon untatan ang pagpanigarilyo, naganubo man ang posibilidad nga mabalian.

Paglikaw sa Osteoporosis

Para malikawan ang osteoporosis, dapat sugdan ang paghalong samtang bata pa. Nobenta porsiento sang bone mass ang kompleto na sa sini nga tion. Ang calcium nga kinahanglanon gid para magbakod ang katul-anan ara mismo sa tul-an. Ang panguna nga ginahalinan sang calcium amo ang gatas, yogurt, keso, sardinas, de-lata nga salmon (pati bukog), almond, oatmeal, lunga, tofu, kag berde nga mga utan.

Para magsalupsop sa lawas ang calcium, kinahanglan ang bitamina D. Ang aton panit nagapatubas sing bitamina D kon magpainit kita. Si Manuel Mirassou Ortega, nga isa ka doktor kag miembro sang Mexican Bone and Mineral Metabolism Association, nagpaathag: “Ang pagpainit sing dies minutos kada adlaw makabulig para malikawan ang osteoporosis, bangod nagahatag ini sing mga 600 yunit sang bitamina D.” Ini nga bitamina ara man sa mga pagkaon pareho sang batog sang itlog, isda sa dagat, kag atay.

Importante man ang ehersisyo para malikawan ang osteoporosis. Halin sa pagkabata asta magtin-edyer, ang ehersisyo nagapataas sang bone mass, kag kon tigulang na makabulig man ang ehersisyo para indi magnubo ang bone mass. Ginarekomendar ang mga ehersisyo nga nagahakwathakwat, nagabutongbutong, kag iban pa. Pero maghalong nga indi matam-an ang mga tul-an kag lutalutahan. Ang paglakat, paghagdan, kag bisan ang pagsaot epektibo man nga ehersisyo. *

Daku gid ang mahimo sang paghalong para malikawan ini nga balatian. Subong sang nabinagbinag na, nalakip sa sini ang pagbag-o sang aton mga ginakaon kag pamaagi sang pagkabuhi para mapabakod ang tul-an. Matuod, para sa mga tawo nga indi aktibo, mabudlay gid man himuon ini nga mga pagbag-o. Pero daku gid ang kaayuhan kon himuon nila ini! Malikawan nila nga malakip sa minilyon nga may osteoporosis sa bilog nga kalibutan.

[Nota]

[Blurb sa pahina 21]

Para malikawan ini, dapat bag-uhon sang isa ang iya ginakaon kag paagi sang pagkabuhi para mapabakod ang tul-an

[Kahon/Mga Retrato sa pahina 19]

Ang osteoporosis isa ka balatian diin manubo ang bone density kag nagagabok ang tul-an, amo nga madali ini mabali. Makita ini paagi sa low radiation scan, nga amo ang nagatakus sang mineral sa tul-an.

[Mga Retrato]

Mabakod nga tul-an

May osteoporosis

[Credit Line]

© BSIP/Photo Researchers, Inc.

[Retrato sa pahina 20]

Ang mga ehersisyo nga nagahakwathakwat makabulig para malikawan ang pagnubo sang bone mass

[Mga Retrato sa pahina 20]

Ang almond kag mga produkto halin sa gatas madamo sing calcium