Ang Gamay nga Liso Nangin Higante nga Oak

● May nahulog sa duta nga daw isa ka gamay nga itlog. Ini amo ang liso sang oak nga ginatawag acorn. Ginlubong ini sang squirrel kag pagligad sang tion, nagtubo ini kag nangin isa naman ka higante nga oak, ang pinakadaku nga kahoy sa kagulangan sang Britanya.

Ang oak pirme ginasambit sa maragtas kag sa mga uluistorya. Mahimo ini mabuhi sing sobra sa isa ka libo ka tuig. Ang iban 40 metros ang kataason! Mabal-an mo kon gulang na ang oak kay dalagku ang puno sini kag magapa ang mga sanga. Sa Britanya may 2 ka espesyi sang oak kag mga 450 ka espesyi sa bilog nga kalibutan. Pero palareho tanan ang ila liso, ang magagmay nga acorn.

Mas madamo ang nagaistar diri nga sapat kon ikumparar sa iban nga kahoy sa Britanya. Ari diri ang lainlain nga insekto. Madamo man diri sing atataro kay nanamian sila sang mga ugbos sini. Pero ginapangapinan man sang oak ang iya kaugalingon. Ang gulang nga mga dahon nagapagua sing tannins, isa ka kemikal nga kalain sang sabor.

Ang tanan nga bahin sang kahoy ginaistaran. Madamo nga pispis kag damang ang nagakadto diri bangod sa mga insekto. Ginaistaran sang mga bagangan ang madamol nga panit sini. Ang mga bukaw naman kag mga kabog nagatener sa kalong nga bahin sang kahoy. Ang magagmay nga mga sapat pareho sang ilaga, vole, kuneho, badger, kag fox nagaistar sa mga gamot sini.

Ang oak may paagi sa pagdunot sang iya liso kag laya nga dahon. Kada tuig, 250,000 ka dahon ang nagakapulak sa gulang nga kahoy. Ginadunot ini sang fungi kag bakterya kag ginabalik ang sustansia sa duta. Sa pila ka tuig, makahimo ang oak sing 50,000 ka liso. Ang kalabanan sini ginatipon ukon ginakaon sang mga pispis kag sapat. Ginaut-ot naman sang anay kag bagangan ang laya nga sanga kag ginakaon sang fungi ang mga panit.

Matig-a kag mabakod gid ang oak. Pirme ini ginagamit sa pagtukod sing balay kag paghimo sing mga muebles. Maayo man ini himuon nga bariles sang beer kag alak. Sa malawig nga tinuig, wala sing may nakapierde sa British Navy bangod sa ila mabakod nga mga barko nga human sa oak.

Mapuslanon gihapon ang oak asta subong. Amo ini ang nagapatahom sa mga lugar sa Britanya kag ginadayaw gid sa iya kabakod. Makatilingala gid kon paano ang gamay nga liso nangin isa ka higante nga oak!

[Retrato sa pahina 18]

Ang oak mabuhi sing sobra isa ka libo ka tuig kag mahimo magtaas sing 40 metros kag may sirkumperensia nga sobra sa 12 metros

[Picture Credit Lines sa pahina 18]

Tree: © John Martin/Alamy; acorn: © David Chapman/Alamy