Yurt—Ang Masaylosaylo nga Balay

BILOG, malum-ok, nagapainit kon tigtulugnaw, pero nagapabugnaw kon tig-ilinit. Ano ini? Kon ipamangkot mo ini sa mga tawo sa Sentral nga Asia, ang ila sabat, yurt! Sang una, madamo sing amo sini nga puluy-an sa kapatagan sang Mongolia kag Kazakhstan asta sa bukid kag nalupyakan sang Kyrgyzstan.

Ang yurt daw daku nga tent nga bilog ang korte. Ang dingding sini ginabutangan sang matahom nga mga banig nga human sa tabun-ak. Ang gua sini ginasampawan sang felt ukon madamol nga tela nga human sa balahibo sang karnero. Ang yurt mamag-an kag mahapos i-asembol. Pero mabakod ini kag komportable kon tig-ilinit ukon tig-tulugnaw. Ginatawag ini sang mga Kirghiz, gray nga balay; sang mga Kazakhs, felt nga balay; kag sang mga Mongolian, ger buot silingon “balay.”

Ang kolor sang yurt mahimo nga puti ukon daw nagaagaw-agaw nga gray kag brown, depende ini sa kolor sang balahibo nga ginagamit. Ang mga yurt sang Kirghiz kag Kazahk masami nga ginadekorasyunan kag ginakoloran sing masanag nga kolor kag ginabutangan sang mga desinyo nga daw sungay sang karnero. Sang una, mabal-an mo nga manggaranon ang isa ka pamilya kon may matahom sila nga mga habol kag karpet nga felt.

Ang ring ukon ang tipulon nga salsalon sa tunga sang atop nga ginaangtan sang tanan nga haligi amo ang pinakaimportante nga bahin sang yurt. Nagabulig ining mabakod kag mabug-at nga ring para indi maghulaghulag ang yurt. Ang tabon sang ring puede buksan para makasulod ang hangin kag mahimo man sirhan kon malain ang tiempo. Kon wala sing gal-um sa kagab-ihon, ginaabrihan man ini para makita ang matahom nga mga bituon.

Maayo Gid Para sa mga Nagasaylosaylo

Sa pila ka kaumhan sang Kazakhstan, Kyrgyzstan, kag Mongolia, may mga tawo gihapon nga pirme nagasaylosaylo. Sa iya libro nga Yurts—Living in the Round, nagsugid si Becky Kemery kon paano ginagamit sang mga taga-Mongolia ang mga kamelyo sa pagsaylo sang yurt. Sia nagsiling: “Ang balayan ginakarga sa isa ka kamelyo. Ang ring sang atop amo ang pinakaulihi nga ginakarga; kag insaktuhan lang gid sa buklod sang kamelyo. Ang mga felt naman ginakarga sa isa pa ka kamelyo. Kon wala sing kamelyo, ginakarga nila ini sa karo kag ginapaguyod sa kabayo ukon sa yak nga isa ka sahi sang karabaw. Ang iban naman nagagamit sang Russian nga trak para sayluhon ang yurt sa iban nga lugar.”

 Ang mga yurt sang Mongolia may matadlong nga mga haligi kag matapan nga mga atop. Makabato ini sa mabaskog nga mga hangin kag kilat sa wayang. Ang mga yurt naman sa Kyrgyzstan kag Kazakhstan mas tipulon kag medyo taliwis ang atop. Ang puertahan sang kalabanan nga yurt nagaatubang sa adlaw para makasulod ang init. Sa sulod sini may matahom nga mga mat kag mga habol nga napilo kag nagatangkas sa ibabaw sang baul sa atubangan sang puertahan. Ang importante nga bisita ukon ang pinakatigulang nga lalaki sa pamilya amo sa masami ang nagapungko sa atubangan sining matahom nga mat kag habol.

Sa sulod sang yurt, ang tuo nga bahin para sa mga babayi. Diri nabutang ang mga gamit sa pagluto, paglimpyo, panahi, kag paghimo sing felt. Ang pihak nga bahin, para naman sa mga lalaki. Makita naman diri ang silyahan, latigo, kag iban pa nga gamit sa pagpangayam kag pagsagod sing sapat.

Ginagamit Gihapon Bisan Nagbag-o ang Pagginahom

Pagkatapos sang Communist Revolution sang 1917, nagbag-o ang pangabuhi sang mga nomad, ukon mga tawo nga nagasaylosaylo. Sa bug-os nga Sentral nga Asia, ang mga Ruso nagpatindog sing mga eskwelahan, ospital, kag dalan para indi na magsaylosaylo ang mga tawo.

Pagligad sang tion, madamo nga mga tumandok ang nag-istar na sa mga baranggay kag mga banwa. Pero kon tig-ilinit, ginagamit gihapon ang yurt sang mga manugbantay sang karnero, baka, kag kabayo.

Si Maksat, nga mga treintahon nga Kirghiz, nagsiling: “Sang tin-edyer ako, ginabuligan ko si tatay sa panong nga iya ginabakeruhan. Sa Hulyo, kon matunaw na ang mga yelo kag puede na maagyan ang mga dalan sa kabukiran, ginadala namon ang mga sapat sa mga halalban sa mataas nga mga bukid.”

“Ginapatindog namon ang amon yurt sa kilid sang sapa, para may tubig kami sa pagluto kag paghugas. Nagatener kami didto asta magtigtulugnaw, sa maaga nga bahin sang Oktubre.” Ginapakita sini nga ginagamit gihapon ang yurt bisan sa moderno nga tion.

Ang Moderno nga Yurt

Sa mga lugar pareho sa Kyrgyzstan, madamo ka sing makita nga yurt sa higad sang dalan. Ginahimo ini nga balaligyaan ukon kapehan kag ginakan-an man sang mga turista. Puede man matilawan sang mga turista kon daw ano ang kabuhi sang mga Kirghiz sang una. Makatulog sila sa yurt sa mga kabukiran sang Kyrgyzstan ukon sa panghigaron sang Lake Issyk Kul.

Ginagamit man ang yurt sa pila ka kustombre sa Sentral nga Asia kon may mapatyan. Si Maksat nagsiling: “Sa Kyrgyzstan, ang patay ginasulod sa yurt kag ginabisitahan sang iya pamilya kag mga abyan.”

Sining karon lang, may mga yurt man sa mga lugar sa Katundan. Para sa pila ka tawo, praktikal ini kag indi makahalalit sa palibot. Pero ang kalabanan nga yurt subong lain na kon ikumparar sa mga yurt sang una. May ara na ini moderno nga mga materyales kag masami ginapatindog para mangin permanente na nga tinukod.

Bisan wala naton mahibaluan kon diin gid naghalin ang yurt, sigurado gid nga mapuslanon ini. Ang yurt gindesinyo gid para sa mga taga-Sentral nga Asia nga pirme nagasaylosaylo kag pamatuod lang ini nga maideyahon ang mga tawo.

[Retrato sa pahina 17]

Ang mga yurt nga gintukod malapit sa bantog nga Lake Issyk Kul sa Kyrgyzstan