Ang Balatian nga Ginakahadlukan Gid sang Ika-19 nga Siglo

Sang 1854, nagsugod naman ang pagduging sang kolera sa London. Isa ini ka balatian sa tinai nga ang biktima nagasige lupot kag nagakahubsan sing tubig. Madasig ini maghalit. Madamo ang mabaskog pa sang aga pero patay na pagkagab-i. Wala pa gid anay sing may nahibaluan nga bulong sa sini.

AMO ini ang ginakahadlukan gid nga balatian sang ika-19 nga siglo, kag wala pa mahibaluan kon diin ini naghalin. Abi sang iban, naghalin ang kolera sa paghaklo sang baho sang nagakadunot nga mga butang. Daw husto man sila kay pirme nila mapanimahuan ang puerte kabaho nga Suba Thames nga nagaagi sa London. Ang mabaho bala nga hangin amo ang nagadala sini nga balatian?

Lima ka tuig antes sini, ang isa ka doktor nga si John Snow nagsiling nga ang kolera naghalin sa mahigko nga tubig, indi sa mabaho nga hangin. Ang isa pa gid ka doktor nga si William Budd nagapati nga ang daw fungus nga organismo amo ang nagadala sang balatian.

Sa sining 1854 nga epidemia, gintun-an ni Snow ang mga nagbalatian sa kolera sa distrito sang Soho sa London. Ginpamensaran niya sing maayo kon ano ang palareho sa ila. Nakibot si Snow sa iya nadiskobrehan. Ang tanan nga may kolera sa sina nga distrito nakainom sing tubig halin sa bomba nga kontaminado sang kolera. Naghalin ini sa mahigko nga imburnal! *

Sa sina man nga tuig, ang Italyano nga sientipiko nga si Filippo Pacini nagpagua sing isa ka pagtuon parte sa buhi nga organismo nga ginhalinan sang kolera. Pero madamo ang wala nagsapak sa iya gin-research, kag amo man sa research nanday Snow kag Budd. Ang epidemia sang kolera nagpadayon asta sang 1858.

“Ang Grabe nga Baho”

Wala dayon nagpahimo ang Parlamento sing bag-o nga mga imburnal. Pero sang naggrabe ang tig-ilinit sang 1858, napilitan sila nga umpisahan ini. Indi na gid maagwanta ang baho sang suba nga mapanimahuan asta sa House of Commons. Gani, napilitan ang mga pulitiko nga magpakabit sa ila mga bintana sing madamol nga kurtina nga gintusmog sa pangontra sa mikrobyo para mabuhinbuhinan  ang grabe nga baho. Bangod sini, nangita sing solusyon ang Parlamento. Sa sulod lamang sang 18 ka adlaw, nagpaobra ini sang bag-o nga imburnal.

Nagpahimo sila sing dalagku nga mga tamburong para indi magdiretso sa suba ang higko kundi maagi ini sa sidlangan sang London kag maggua sa dagat kon taub. Grabe gid ang nangin resulta sini! Sang gingamit na sang bug-os nga London ining bag-o nga imburnal, nauntat ang epidemia sang kolera.

Karon, sigurado gid nga ang kolera wala naghalin sa mabaho nga hangin kundi sa kontaminado nga tubig ukon pagkaon. Kag para malikawan ini, importante gid ang katinlo.

Ginsugo Na sang Una

Linibo ka tuig antes sining epidemia sang kolera sa London, gindumalahan ni Moises ang pungsod sang Israel pagua sa Egipto. Bisan pa 40 ka tuig nga nag-istar ang mga Israelinhon sa kahanayakan sang Sinai, wala sila mahalitan sang epidemia pareho sang kolera. Ngaa?

Ginsugo ang pungsod sang Israel nga ilubong ang tai sang tawo sa isa ka lugar nga malayo sa ila ginaistaran para mangin matinlo ang ila palibot kag indi makontaminar ang kuluhaan nila sang tubig. Ini nga sugo narekord sa Biblia kag mabasa sa Deuteronomio 23:12, 13:

“Magpili kamo sang lugar sa guwa sang kampo nga himuon ninyo nga palamus-unan. Kinahanglan nga ang kada isa sa inyo may pangkutkot sa inyo mga gamit, agod nga kon magpamus-on kamo, magkutkot kamo kag tabunan ini.”—APD.

Ining simple nga sugo amo ang rason kon ngaa wala nahalitan ang mga Israelinhon sang  mga balatian nga nangin epidemia sa iban nga pungsod sa ila palibot. Sa karon, madamo man ang wala magbalatian bangod ginsunod nila ining pamaagi sa katinlo. * Binagbinaga ang masunod.

“Wala Gid Kami Nahalitan sang Epidemia”

Sang katuigan 1970, ginhingabot ang mga Saksi ni Jehova sa Malawi. Bangod sini, madamo sa ila ang nagsaylo sa Mozambique. Sobra sa 30,000 ka lalaki, babayi, kag kabataan ang nag-istar sa napulo ka refugee camp. Nahibaluan naton nga sa mga refugee camp, madasig maglapta ang balatian halin sa tubig. Ano ang natabo sa mga Saksi ni Jehova didto?

Si Lemon Kabwazi nagaistar sa pinakadaku nga refugee camp sa Mlangeni, upod sa 17,000 ka refugee. Nagsiling sia: “Ginatinluan gid namon pirme ang camp. Nagakutkot kami sing mga kasilyas sa gua sini, kag wala sing may ginapasugtan nga magkutkot sa sulod. Nagakutkot man kami sing mga basurahan sa malayo. May mga boluntaryo nga nagadumala sa katinlo. Halimbawa, ginasiguro nila nga matinlo ang tubig nga ginkuha sa lainlain nga bubon sa gua sang kampo. Bisan nagaginutok kami, ginasunod gid namon ang talaksan sang Biblia sa katinlo amo nga wala gid kami nahalitan sang epidemia kag wala man sing may ginkolera sa amon.”

Sa iban nga bahin sang kalibutan, may mga balay nga wala gihapon sing nagakaigo nga imburnal. Ang mga balatian halin sa higko sang tawo amo ang rason sa pagkapatay sang mga 5,000 ka kabataan kada adlaw.

Ang panikasog sang mga tawo nga mangin matinlo may maayo nga resulta. Pero bisan pa mahimo na naton karon malikawan ang kolera kag ang iban nga balatian, ang Biblia amo gid ang nagahatag sa aton sing paglaum nga malapit na dulaon ang tanan nga balatian. Ang Bugna 21:4 nagasiling nga kon maggahom na ang Ginharian sang Dios, “wala na sing kamatayon, ukon paglalaw ukon paghibi ukon kasakit pa.” Sa sina nga tion, ang Biblia nagpromisa: “Ang pumuluyo indi magsiling, “Nagamasakit ako.’”—Isaias 33:24.

Para mahibaluan mo pa gid kon ano ang himuon sang Ginharian sang Dios para sa katawhan, tan-awa ang Kapitulo 3 kag 8 sang libro nga Ano Gid ang Ginatudlo sang Biblia? nga ginhimo sang mga Saksi ni Jehova.

[Mga Nota]

[Blurb sa pahina 21]

Makita sa madamo nga ilustrasyon sang ika-19 nga siglo nga ang Suba Thames sa London kontaminado sang kolera halin sa mga imburnal

[Retrato sa pahina 22]

Ginatinluan gid pirme ang napulo ka refugee camp sa Mozambique nga ginaistaran sang sobra sa 30,000 ka lalaki, babayi, kag kabataan

[Picture Credit Lines sa pahina 20]

Death on Thames: © Mary Evans Picture Library; map: University of Texas Libraries