Paglayag sa Ibabaw sang Kalibutan

GUSTO sang mga manuglayag sang una nga makakita sing alagyan sa aminhan halin sa Atlantic Ocean pakadto sa Pacific Ocean. Pero mabudlay gid ini kay ang alagyan sa Arctic Sea natabunan sang yelo.

Mas maayo kon makapanglaktod sila sa ibabaw sang kalibutan. Ngaa? Sang ika-16 nga siglo, ang ruta sang mga negosyante sa Sidlangan, nga nagaagi sa punta sang nabagatnan sang Aprika kag Bagatnan nga Amerika, kontrolado sang Portugal kag Espanya. Kon gusto sang mga negosyante sa iban nga pungsod nga magnegosyo sa Sidlangan, dapat mangita sila sing alagyan sa aminhan. Madamo ang nagtinguha, lakip na ang masunod.

Mga taga-England: Sang 1553, sanday Sir Hugh Willoughby kag Richard Chancellor amo ang nagdumala sa pinakauna nga ekspedisyon sang mga taga-England. Bangod sa bagyo, nagbulagay ang ila mga barko. Si Willoughby napadpad sa baybayon sang Kola Peninsula sa punta sang aminhan sang Rusya. Bangod indi sila preparado sa tigtulugnaw, nagkalamatay sila. Pero si Chancellor nakadungka sa Arkhangel’sk. Halin didto nagpa-Moscow sia kay ginpatawag sia ni Czar Ivan IV Vasilyevich, nga ginatawag “Terrible.” Wala si Chancellor makakita sing alagyan pakadto sa Asia, pero bangod sa iya pagkadto sa Moscow, nabuksan ang negosyo sa tunga sang England kag Rusya.

Mga taga-Netherlands: Sang 1594, si Willem Barents una nga nagpanakayon sa Novaya Zemlya. Pero sang 1596, sa iya ikatlo nga pagpanakayon, nga nagaagi sa pinakapunta sang aminhan sang Rusya, naguot sa yelo ang ila sakayan kag naguba gid. Bisan grabe ang katugnaw, nabuhi sila kay nakaobra sila sing balaybalay halin sa nagkalaanod nga kahoy kag nangayam sing polar-bear. Sang ulihi, nakapauli ang mga tripulante sakay sa duha ka baruto. Pero si Barents napatay sa ila pagbiyahe.

Mga taga-Rusya: Grabe ang panikasog sang mga taga-Rusya sa pagpangita sing alagyan sa Siberia kag sa Russian Far East. Sa sulod lang sa 60 ka tuig, halin sang 1581 asta 1641, naglakbay sila halin sa Ural Mountains pakadto sa Pacific. Sa sina nga tion, naglayag ang mga Cossack sa mga suba sang Siberia pakadto sa Arctic Ocean.  Ginsakop nila ang Siberia kag sila ang una nga nagpanakayon sa aminhan-sidlangan nga baybayon sang Siberia. Sang 1648, nagpanakayon ang mga barko sang Rusya sa Bering Strait, nga naghalin sa ngalan sang taga-Denmark nga manuglayag nga si Vitus Bering.

Dugang Pa nga Ekspedisyon

Halin sang 1733 asta 1743, mga isa ka libo ka tinawo ni Bering ang gingrupo sa pito para magsurbe sa Arctic kag Pacific nga baybayon sang Rusya. Pila ka beses nga naguot sa yelo ang ila mga sakayan, kag madamo nga marinero ang napatay. Pero, nahimuan nila sing mapa ang halos bilog nga baybayon sang Arctic. Nangin mapuslanon gid sa mga marinero sa Arctic ang natipon nila nga mga impormasyon, lakip na ang mga tsart, kadalumon sang tubig, kag kalaparon sang yelo.

Sa ila pagpanakayon sa Arctic, naggamit ang mga manuglayag sing mga barko nga human sa kahoy. Pero base sa mga pagpanakayon ni Bering, ini nga mga sakayan indi gid makasarang sa pagtabok sa Northern Sea Route. * Sang 1778, amo man sini ang nasiling sang taga-Britanya nga explorer nga si James Cook sang naglakbay sia pakatundan nga nagaagi sa Bering Strait. Na-stranded sila kay ang ila alagyan puno sang yelo. Nagligad pa ang isa ka siglo antes nakaagi diri si Nils Adolf Erik Nordenskiöld nga taga-Finland sakay sa barko nga ginapaandar sang steam.

Ang Ikasarang sang mga Taga-Rusya

Pagkatapos sang Russian Revolution indi puede makaagi sa Russian Arctic ang iban nga sakayan magluwas sa mga sakayan sang Rusya. Sugod sang 1930, ginpanami sang Soviet Union ang Northern Sea Route kag nagtukod sila sing mga pantalan para mangin sentro ini sang negosyo. Gani nangin eksperto ang Rusya sa paglayag sa Arctic.

Sang Cold War, wala ginpaagyan sa iban nga sakayan ang Northern Sea Route. Pero bangod sa pagbag-o sa pulitika kag pag-uswag sa ekonomiya, nagpasugot ang gobierno sang Rusya nga paagyan ini sa mga sakayan sang iban nga pungsod. Ang masunod amo ang mga benepisyo nga natigayon nila.

Sang tig-ilinit sang 2009, ang duha ka nagapangarga nga sakayan sang Germany nag-agi sa Bering Strait. Nagkadto ini sa katundan nga nagaagi sa wala na sing yelo nga aminhan nga mga baybayon sang Asia kag Europa pakadto sa Netherlands. Amo ini ang una nga tion nga nakaagi sa bug-os nga Northeast Passage ang mga sakayan nga indi iya sang mga Ruso. Bangod sini, nabuhinan ang ila biyahe sing 5,560 kilometros kag pulo ka adlaw nga pagpanakayon. Ginabulubanta nga nakakinot ang kompanya sini nga mga sakayan sing 300,000 ka euro (mga ₱17 milyones subong) kada sakayan bangod nag-agi sila sa Arctic.

Sa karon, madasig nga nagakatunaw ang yelo sa Arctic. Kon magsige-sige ini, mahimo maapektuhan kita. Pero bangod sini, mas malapad na nga bahin sang dagat ang puede maagyan kon tig-ilinit. * Kag indi na kinahanglan nga mag-agi ang mga sakayan sa manabaw nga baybayon sang Rusya kundi direkta na sila nga makaagi sa tunga sang Atlantic kag Pacific—sa ibabaw mismo sang kalibutan.

[Mga Nota]

 [Mapa sa pahina 15]

Para sa aktual nga pormat, tan-awa ang publikasyon

MGA RUTA NGA GIN-AGYAN NANDAY

Sir Hugh Willoughby kag Richard Chancellor

Willem Barents

Vitus Bering

Nils Adolf Erik Nordenskiöld

Kalaparon sang yelo

[Mapa]

ARCTIC OCEAN

North Pole

Permanente nga yelo

Asta diri ang yelo kon tig-ilinit

Asta diri ang yelo kon tigtulugnaw

ARCTIC CIRCLE

SWEDEN

GREENLAND

CANADA

ALASKA

Bering Strait

RUSSIA

SIBERIA

URAL MOUNTAINS

Novaya Zemlya

Kola Peninsula

Arkhangel’sk

MOSCOW

[Retrato sa pahina 16]

Madasig nga nagakatunaw ang yelo sa Arctic

[Picture Credit Line sa pahina 14]

Library and Archives Canada/Samuel Gurney Cresswell collection/C-016105