Pagbantay sa Kalibutan

Sa 95.2 milyones toneladas sang mga sapat nga ginakuha sa dagat kada tuig, mga 38.5 milyones ang ginahaboy. “Kon indi magnubo sa 40 porsiento sang aton ginakuha sa dagat ang aton ginahaboy, magkalaubos gid ang mga isda,” siling sang eksperto sa mga sapat sa dagat nga si Karoline Schacht sang World Wildlife Fund.—BERLINER MORGENPOST, GERMANY.

“Bangod sa ila karne, ang mga baka, karnero, kag kanding daw makaluluoy lang sa mga tawo, pero . . . sa bug-os nga kalibutan ang 18 porsiento sang greenhouse gas [kalabanan methane] naghalin sa tig-ab sining mga sapat—sobra pa sa ginabuga sang tanan nga salakyan.”—NEW SCIENTIST, BRITAIN.

Dumaan nga Superglue

Nadiskobrehan sang mga sientipiko sa KwaZulu-Natal, South Africa, ang isa ka superglue ukon kula nga ginhimo linibo na ka tuig ang nagligad. “Ini nga kula . . . pareho kabakod sa [mga kula nga] mabakal naton subong sa mga hardware,” siling sang The Star nga pamantalaan sa Johannesburg. Ginapatihan nga ginagamit ini sang mga mangangayam sang una para takdan sing ulo ang pana. “Nagdayaw gid” ang mga sientipiko sang gintinguhaan nila nga ilugon ining dumaan nga kula—gamit ang red ocher, tambok sang sapat, acacia gum, kag balas—kag ginpamala ini sa tupad sang kalayo sa hustuhan nga temperatura.

Kataro kag Tulog

“Ang mga tawo nga mas manubo pa sa pito ka oras ang tulog, halos tatlo ka beses nga matapikan sang kataro sangsa mga tawo nga nagatulog sing walo ka oras ukon sobra pa,” siling sang isa ka report sang Carnegie Mellon University, Pittsburgh, Pennsylvania, U.S.A. Kag ang nagabulubugtaw “bisan 8 porsiento lang sang tion nga [nagahigda] sila sa katre, lima kag tunga ka beses nga mas” kataruhon sangsa mahamuok ang tulog. Bisan nahibaluan na naton nga may epekto sa aton immune system ang tulog, amo ini ang una nga pamatuod nga bisan ang diutay lang nga disturbo sa pagtulog may epekto sa reaksion sang lawas sa mga virus,” siling ni Sheldon Cohen, ang nagapanguna sa sini nga pagtuon. “Isa pa gid ini ka rason kon ngaa dapat tinguhaan gid sang mga tawo nga magtulog sing mahamuok kag kompleto sa oras.”

Malapad Pa nga Talamnan

“Sa bug-os nga kalibutan, may malapad pa nga kadutaan nga puede tamnan para sa dugang nga pagkaon sa nagadamo nga populasyon,” siling sang magasin nga New Scientist. “Kag indi pareho sa ginapatihan, ang kalabanan sini matanom sa Aprika.” Ginsambit sini nga magasin ang report nga ginpagua sang Organization for Economic Cooperation and Development kag sang United Nations Food and Agriculture Organization. Suno sa report, puede pa doblehon ang kadutaan nga ginatamnan sa bilog nga kalibutan. “Sobra sa tunga sa sining puede matamnan nga duta,” siling sang report, “ara sa Aprika kag Latin America.”