Pamangkot sang mga Pamatan-on

Naadik Na Bala Ako sa Electronic Media?

Ano ang pareho sa ila?

“Nanamian gid ko ’ya magtext! The best gid ni ’ya. Pamatyag ko daw diri na lang ’galibot ang akon kabuhi.”—Alan. *

“Ginbaklan ako ni Mama sang TV para sa akon kuarto, grabe lipaylipay gid ko! Pero daw wala na ko ’gatulog kay pirme na lang ako ’galantaw TV. Mas gusto ko pa nga maglantaw sangsa mag-upod sa akon pamilya ukon mga amiga.”—Teresa.

“May tion nga ang unod lang sang akon pensar amo ang akon Web page, kon bala may bag-o naman nga gin-post didto. Kon makabugtaw ako sa tungang gab-i, naga-online ako. Basta may chance lang, gina-update ko gid ang akon blog.”—Anna.

Sa banta mo, sin-o sa tatlo ang adik sa electronic media?

□ Alan □ Teresa □ Anna

SANG tin-edyer pa ang imo ginikanan, daw wala na sing iban nga electronic media kundi TV lang kag radyo. Sang una, simple lang ang mga telepono. Ginagamit lang ini sa pagtawag kag nagakabit pa sa dingding. Daw ka tinigulang? Amo gid sina ang ginsiling ni Anna. “Ang akon mga ginikanan wala gid ya sing hinalung-ong sa elektroniko nga mga gadyet,” siling niya. “Subong pa lang sila nagatuontuon kon paano gamiton ang iban nga features sang ila cell phone!”

Pero subong may cell phone na. Puede ka diri makatawag, makapa-music, makatan-aw sang palaguaon, makahampang, maka-email, makapapiktyur, kag maka-internet. Bangod nagdaku ka nga may ara na sing mga kompyuter, cell phone, TV, kag Internet, para sa imo daw normal na lang nga gamiton mo ini pirme. Pero para sa imo ginikanan, naadik ka na. Kon nabalaka sila sa imo, indi ka dayon mangrason nga nagaminanol lang sila. Ang maalam nga si Hari Solomon nagsiling: “Ang nagasabat sa wala pa sia makabati, kabuangan ini kag kahuluy-an sa iya.”—Hulubaton 18:13.

Natingala ka bala kon ngaa nabalaka ang imo mga ginikanan? Para mabal-an mo kon naadik ka na sa electronic media, sabta ang masunod nga pamangkot.

‘Naadik Na Bala Ako?’

Suno sa isa ka encyclopedia, ang pagkaadik amo ang “sulitsulit nga paghimo sang isa ka butang nga indi mo mauntatan bisan pa may malain  ini nga resulta.” Base sa sini nga kahulugan, ang tatlo ka pamatan-on nga ginsambit sa umpisa naadik sa electronic media. Para mabal-an mo kon naadik ka man, isaisahon naton ang kahulugan sang pagkaadik. Dayon, basaha ang ginhambal sang iban nga pamatan-on kag tan-awa kon nahambal ukon nahimo mo man ini. Isulat ang imo mga sabat.

Indi makontrol. “Inoras ako nga nagahampang sing electronic games. Wala na ako nagatulog kag amo lang ini pirme ang gusto ko nga istoryahan. Daw malayo na ako sa akon pamilya kag daw nagsulod na ako sa kalibutan sang akon ginahampangan.”—Andrew.

Sa banta mo, pila ka oras kada adlaw ang rasonable mo nga gamiton para sa electronic media? ․․․․․

Pila naman ang gusto sang imo ginikanan? ․․․․․

Pila gid tanan ka oras ang imo ginagamit kada adlaw sa pag-text, pagtan-aw sing TV, pag-upload sang mga piktyur sa Web site, paghampang sang kompyuter, kag iban pa? ․․․․․

Base sa imo mga sabat, makasiling ka bala nga sobra-sobra na ang imo paggamit sang electronic media?

□ Huo □ Indi

Indi mauntat. “Pirme ako ginasilingan sang akon ginikanan nga kapala-text sa akon. Pero ang iban gani mas grabe pa gid sangsa akon. Siempre kon ikumparar sa akon ginikanan, mas pala-text ako. Pero daw pareho lang nga ginkumparar mo ang mansanas sa orange—40 na sila, ako ’ya 15 pa lang.”—Alan.

Ginsilingan ka bala sang imo ginikanan ukon mga abyan nga pirme ka lang nagagamit sang electronic media?

□ Huo □ Wala

Makontrol mo bala ang paggamit sini?

□ Huo □ Indi

May malain nga resulta. “Ang akon mga abyan pirme naga-text, bisan nagadrayb. Delikado na ’ya!”—Julie.

“Sang bag-o pa lang ang cell phone ko, pirme lang ako nagapanawag ukon naga-text. Amo lang gid ’ni pirme ang ginahimo ko. Bangod sini, naglainay kami buot sang akon pamilya kag sang iban ko nga abyan. Subong, kon upod ko ang akon mga amiga kag nagaistoryahanay kami, pirme lang sila nagasiling: ‘Dali lang ha kay may text pa ’ko.’ Amo ina ang isa ka rason kon ngaa indi ako suod sa sini nga mga tawo.”—Shirley.

Naga-text ka bala ukon nagabasa sang message kon nagadrayb ukon kon may klase?

□ Huo □ Wala

Kon nagaistorya ka sa imo pamilya ukon abyan, pirme ka lang bala naga-excuse para magsabat sang e-mail, tawag, ukon text message?

□ Huo □ Wala

Indi ka na bala makatulog ukon makatuon bangod sa mga electronic media?

□ Huo □ Indi

 Kon Paano Mangin Balanse

Kon nagagamit ka sang electronic media—kompyuter man ini, cell phone, ukon bisan ano nga gadyet—pamangkuta ang imo kaugalingon sang apat ka pamangkot sa idalom. Kon sundon mo ang laygay sang Biblia kag ang pila ka simple nga mga panugda, mabuligan ka nga makontrol ang paggamit sini.

1. Ano ang unod sini? “Pun-a ang inyo mga panghunahona sining maayo kag dalayawon nga mga butang: mga butang nga matuod, halangdon, matarong, putli, hiligugmaon, kag dungganon.”—Filipos 4:8, Maayong Balita nga Biblia, MB.

Makig-istorya sa imo pamilya kag mga abyan kag sugiri sila sing makapalig-on nga mga butang.—Hulubaton 25:25; Efeso 4:29.

Indi magpalapta sing malain nga kutsokutso, imoral nga mga text ukon mga piktyur, ukon magtan-aw sing bold.—Colosas 3:5; 1 Pedro 4:15.

2. San-o ko ini dapat gamiton? “May nagakaigo nga tion para sa tagsa ka butang.”—Eclesiastes 3:1, Biblia sang Katilingban sang mga Kristiano, BKK.

Magbutang sing limitasyon kon daw ano kalawig ka magtawag ukon magbaton sang tawag, mag-text, magtan-aw sang mga programa, ukon maghampang sing games. Patya ang imo gadyet kon ara ka sa importante nga mga pagtilipon pareho sang pagsimba. Puede ka man maka-reply pagkatapos.

Indi ka anay maggamit sing electronic media kon upod mo ang imo pamilya kag abyan, kon  nagatuon ka, ukon nagapakigbahin sa espirituwal nga hilikuton.—Efeso 5:15-17; Filipos 2:4.

3. Kay sin-o ako nagapakig-upod? “Kon mag-upod-upod kamo sa mga tawo nga nagahimo sang malain, ina magapalain sa inyo maayo nga batasan.”—1 Corinto 15:33, APD.

Gamita ang electronic media para mangin suod ka pa gid sa imo mga abyan nga makabulig sa imo nga ipakita ang maayo nga pamatasan.—Hulubaton 22:17.

Indi pagtontoha ang imo kaugalingon. Sigurado nga malatnan ka sang mga prinsipio, lenguahe, kag panghunahuna sang imo ginaistorya sa e-mail, text, kag Internet ukon sa imo ginatan-aw sa TV ukon video.—Hulubaton 13:20.

4. Daw ano kalawig? Pat-ura “ang mas importante nga mga butang.”—Filipos 1:10.

I-rekord kon daw ano kalawig ang tion nga ginagamit mo sa electronic media.

Indi magpabungolbungol kon ginahambalan ka sang imo mga abyan ukon ginikanan nga sobra-sobra na ang paggamit mo sang electronic media.—Hulubaton 26:12.

Si Andrew, nga ginsambit kaina, nagsiling parte sa balanse nga paggamit sang electronic media: “Makapalipay ang electronics pero ang imo kalipay wala nagadugay. Natun-an ko nga indi ini paghimuon nga kudal nga magpahilayo sa akon sa akon pamilya kag mga abyan.”

Ang iban pa nga artikulo sang “Young People Ask” makita sa Web site nga www.watchtower.org/ype

[Nota]

[Kahon/Mga Retrato sa pahina 25]

ANG GINASILING SANG IBAN NGA PAMATAN-ON

“Sang una ginahambalan ako pirme sang akon ginikanan, ‘Maayo guro itapik ta na lang na ang cell phone sa kamot mo, kay amo lang na pirme ang imo ginakuti!’ Sang primero, daw naham-ot lang ako, pero narealisar ko nga serioso gali sila. Subong, ginalimitahan ko na ang pag-text, kag nangin mas malipayon ako!”

“Abi ko sang una, dapat ko gid pirme i-check ang akon mga message basta may Internet lang. Napabay-an ko na ang akon mga asaynment kag wala na ako ’gatuon. Subong nga ginlimitahan ko ini, daw nahaw-asan ako. Kinahanglan man lang gali nga haganhaganon ini.”

[Mga Retrato]

Jovarny

Mariah

[Kahon sa pahina 26]

“NAADIK ANAY AKO SA SOCIAL-NETWORKING-SITE”

“Mga pila ka tuig sang una, nagsaylo ang amon pamilya. Gusto ko nga makig-angot gihapon sa akon mga abyan kag gin-invite nila ako nga mag-entra sa isa ka photo-sharing site. Daw amo ini ang paagi nga maka-communicate ako sa ila. Mga kilala ko man lang ang akon istoryahon, ti wala man ini siguro sing malain.

“Sang primero, daw wala man problema. Naga-online ako isa ka bes kada semana para tan-awon ang mga piktyur sang akon mga abyan kag mag-post sang comments. Ginabasa ko man ang comments nila sa akon piktyur. Pero sang ulihi naadik na ako. Wala ko lang matalupangdan nga pirme na ako naga-online. Bangod pirme ako naga-online, gin-invite pa gid ako sang mga abyan sang akon mga abyan. Kon magsiling ang akon abyan nga maayo na sia, gina-accept ko ini dayon. Indi mo lang matalupangdan, may 50 ka na ka abyan sa online.

“Sang ulihi, ang unod lang sang pensar ko kon san-o naman ako maka-online. Bisan ara pa ako sa Web site, ginapamensar ko kon san-o naman ako maka-check sini kag maka-post sing bag-o nga mga piktyur. Nagabasa ako sang comments, naga-post sang mga video, kag indi ko lang matalupangdan nga inoras na gali ako didto.

“Mga isa man ka tuig kag tunga sang narealisar ko nga naadik na gali ako. Pero subong, ginakontrol ko na gid ang paggamit sang Internet. Mas gusto ko na nga makig-abyan sa mga tawo nga makita ko sing personal kag pareho sa akon sing moral nga mga talaksan. Indi ini maintiendihan sang iban ko nga abyan, pero nakatuon na ako sing leksion.”—Ellen, 18.

[Kahon sa pahina 26]

PAMANGKUTA ANG IMO MGA GINIKANAN

Kon istoryahon mo ang imo ginikanan parte sa imo nagustuhan nga kalingawan mahimo makibot ka sa ila reaksion. “Isa ka bes, abi ni Daddy malain ang isa ka musika sa akon CD,” siling ni Cheryl. “Ginpamangkot ko sia kon puede namon ini pamatian nga duha. Nagpasugot sia. Pagkatapos, nagsiling sia nga indi man gali ini malain!”

Isulat sa ubos ang pamangkot nga gusto mo ipamangkot sa imo ginikanan parte sa electronic media.

[Kahon sa pahina 27]

PATALUPANGOD SA MGA GINIKANAN

Ang imo bala bata pirme lang naga-internet kag naga-text? Mas nanamian pa bala sia magpamati sa iya MP3 sangsa imo? Kon huo, ano ang dapat mo himuon?

Ang pinakamahapos mo nga mahimo amo nga kuhaon mo ini sa iya. Pero, indi mo dapat pagkabigon nga malain ang tanan nga electronic media. Kay man, mahimo nga sang una nagagamit ka man sang electronic media nga wala pa sang panahon sang imo ginikanan. Gani indi lang dayon pagkuhaa ang iya mga gadyet, luwas lang kon kinahanglanon gid. Kundi gamiton mo ini nga oportunidad para tudluan ang imo bata nga gamiton sing maayo ang electronic media. Paano?

Istoryaha ang imo bata. Una, hambala sia kon ngaa nabalaka ka gid. Ikaduha, pamatii sia. (Hulubaton 18:13) Ikatlo, mangita sing praktikal nga mga solusyon. Maghimo ka sing mga pagsulundan pero dapat rasonable ini. (Filipos 4:5) “Sang naadik ako sa pag-text,” siling ni Ellen nga ginsambit kaina, “wala ginkuha sang akon mga ginikanan ang akon cell phone; kundi nag-set lang sila sang mga limitasyon. Nakabulig ini sa akon nga limitahan ang pag-text bisan wala ang akon mga ginikanan.”

Pero ano abi kon nagapangrason pa ang imo bata? Indi ka dayon maghunahuna nga indi niya pagsundon ang imo laygay. Kundi, hatagi sia sing tion nga makapamensar. Mahimo nagapanumdom man sia nga insakto ka kag sa ulihi makamarasmas sia. Madamo nga pamatan-on ang pareho kay Hailey nga nagsiling: “Sang primero, naglain ang akon buot sang ginsilingan ako sang akon ginikanan nga naadik ako sa kompyuter. Pero sang namensar ako sing maayo, narealisar ko nga husto sila.”

[Retrato sa pahina 27]

Kontrolado mo bala ang elektroniko nga mga gadyet, ukon ikaw ang ginakontrol sini?